Język Polski
English
Komunista, oficer UB, „Żyd-syjonista”. Józef Jungman/Jurkowski w świetle akt osobowych
Maciej Korkuć
https://orcid.org/0000-0002-4652-0576
Instytut Pamięci Narodowej, Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 22 (2024), strony: 605-639
Data publikacji: 2025-02-04
https://doi.org/10.48261/arprl242221
PDF
Abstrakt
Życiorys Józefa Jungmana/Jurkowskiego to egzemplifikacja życiowej drogi żydowskiego komunisty, który już w II Rzeczypospolitej zaangażował się w działalność polityczną jako zawodowy funkcjonariusz partii. Większość okresu II wojny światowej spędził na terenie ZSRS i w jednostkach gen. Berlinga. W 1944 r. powrócił do kraju, aby rozpocząć pracę w strukturach komunistycznego aparatu bezpieczeństwa. Artykuł przedstawia zindywidualizowaną ścieżkę kariery, która zaprowadziła Jungmana/Jurkowskiego na kierownicze stanowiska wojewódzkich struktur UB (w miastach i regionach znaczących w skali kraju) oraz do MBP. Opisuje udział Jurkowskiego w tworzeniu aparatu represji w powojennej Polsce i późniejszą karierę w jego strukturach. Przybliża jego losy i sytuację materialną po opuszczeniu resortu – aż do czasu wymuszonej emigracji z PRL w końcu lat sześćdziesiątych XX w.
Słowa kluczowe
komunizm • komuniści • Urząd Bezpieczeństwa • Służba Bezpieczeństwa • stalinizm • Żydzi • Komunistyczna Partia Polski • okupacja niemiecka • okupacja sowiecka • terror komunistyczny • represje • nagonka antysemicka • Związek Sowiecki • Polska Partia Robotnicza communism • communists • Security Department • Security Service • Stalinism • Jews • Communist Party of Poland • KPP • German occupation • Soviet occupation • communist terror • repression • anti-Semitic campaign • Soviet Union • Polish Workers’ Party • PPR
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych (AAN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Czerwiński D., Czas przemian i niepewności. Aparat bezpieczeństwa w Polsce Ludowej 1953–1956 [w:] Między śmiercią Stalina a powrotem Gomułki, red. S. Ligarski, M. Mazur, Szczecin 2020.
Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990, Warszawa 1997.
Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944–1990. W świetle dokumentów MSW, Warszawa 2000.
Dubiański W., Dziurok A., Kadra kierownicza urzędów bezpieczeństwa w województwie śląskim [w:] „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944–1956, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2005.
Dziuba A., Podziemie poakowskie w województwie śląsko-dąbrowskim w latach 1945–1947, Kraków 2005.
Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006.
Frazik W., Emisariusz Wolnej Polski. Biografia polityczna Wacława Felczaka (1916–1993), Kraków 2013.
Gomułka i inni 1948. Dokumenty z archiwum KC 1948–1982, wstęp, wprowadzenie i przypisy J. Andrzejewski [A. Paczkowski], Warszawa 1986.
Korkuć M., „Kujbyszewiacy” – awangarda UB, „Arcana” 2002, nr 46/47.
Korkuć M., „Moje bezpieczniackie wojsko…”. Początki władzy komunistycznej w oczach płk. UB Józefa Jurkowskiego, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2007, nr 5.
Korkuć M., Zostańcie wierni tylko Polsce… Niepodległościowe oddziały partyzanckie w Krakowskiem (1944–1947), Kraków 2002.
Krzysztofiński M., Komuniści na Rzeszowszczyźnie 1918–1944/1945, Rzeszów 2010.
Kurpierz T., Piątek P., „Dobić wroga”. Aparat represji wobec podziemia zbrojnego na Śląsku Cieszyńskim i Żywiecczyźnie (1945–1947), Katowice–Kraków 2007.
Malinowski M., Geneza PPR, Warszawa 1972.
Mołdawa T., Ludzie władzy 1944–1991. Władze państwowe i polityczne Polski wg stanu na dzień 28 II 1991, Warszawa 1991.
Nawrocki Z., Zamiast wolności. UB na Rzeszowszczyźnie 1944–1949, Rzeszów 1998.
Pietrow I.W., Kto rukowodił organami Gosbiezopasnosti 1941–1954, Moskwa 2010.
Poksiński J., „TUN”. Tatar – Utnik – Nowicki. Represje wobec oficerów Wojska Polskiego w latach 1949–1956, Warszawa 1992.
Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Lubelszczyźnie (sierpień 1944 – czerwiec 1945), oprac. L. Pietrzak, S. Poleszak, R. Wnuk, M. Zajączkowski, Warszawa 2004.
Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Rzeszowszczyźnie (sierpień 1944 – lipiec 1945), oprac. D. Iwaneczko, Z. Nawrocki, Rzeszów 2005.
Stalinizm i rok 1956 na Górnym Śląsku, red. A. Dziurok, B. Link, K. Tarka, Katowice–Opole–Kraków 2007.
Sztama P., Podpułkownik Józef Kratko w przedwojennym ruchu komunistycznym, wojsku i Komendzie Głównej Milicji Obywatelskiej (1914–1945), „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2023, nr 1.
Węgrzyn D., Aparat bezpieczeństwa wobec środowisk narodowych na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1945–1956, Katowice–Kraków 2007.
Zieliński A., Bakszt Marian [w:] Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa 1944–1956, red. W. Bagieński, M. Dźwigał, Warszawa 2020.
„Biuletyn Informacji Publicznej”, https://katalog.bip.ipn.gov.pl.
Drobner Bolesław, https://encyklopediakrakowa.pl/slawni-i-zapomniani/88-d/192-drobner-boleslaw.html?showall=1&start=0, dostęp 29 XI 2022 r.
Lista płatników składek na Gminę Wyznaniową Żydowską w Lublinie z 1936 r. – Jungman Rywka, https://teatrnn.pl/zrodla/zrodlo/lista-platnikow-skladek-na-gmine-wyznaniowa-zydowska-w-lublinie-z-1936-r-jungman-rywka/, dostęp 2 X 2023 r.
Listy imienne mieszkańców posesji przy ul. Kowalskiej (1940 r.) – Jungman Rywka, https://teatrnn.pl/zrodla/zrodlo/listy-imienne-mieszkancow-posesji-przy-ul-kowalskiej-1940-r-jungman-rywka/, dostęp 2 X 2023 r.
Konopka Witold, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=KONOPKA_WITOLD,_I_sekretarz_Komitetu_Wojew%C3%B3dzkiego_PZPR, dostęp 29 XI 2022 r.
Przeciętne wynagrodzenie od 1950 r., ZUS, https://www.zus.pl/baza-wiedzy/skladki-wskazniki-odsetki/wskazniki/przecietne-wynagrodzenie-w-latach, dostęp 14 XI 2022 r.
Rivka Yungman, https://collections.yadvashem.org/en/names/1497768, dostęp 2 X 2023 r.
Żukowski M., Jurkowski Józef, oficer Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Gdańsku, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=JURKOWSKI_J%C3%93ZEF,_oficer_Urz%C4%99du_Bezpiecze%C5%84stwa_Publicznego_w_Gda%C5%84sku, dostęp 5 X 2022 r.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Maciej Korkuć, Piotr Majer, Milicja Obywatelska w systemie organów PRL (zarys problematyki i źródła), Toruń 2003 , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(1) (2004)
- Maciej Korkuć, Pretorianie władzy „ludowej”. Zasady organizacji oddziałów prowokacyjnych i sieci agenturalnej w świetle instrukcji Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(2) (2005)
- Maciej Korkuć, „Moje bezpieczniackie wojsko...”. Początki władzy komunistycznej w oczach płk. UB Józefa Jurkowskiego , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(5) (2007)
