Język Polski
English
Categories of “Enemies” in NKVD Files on Poles and Red Army Officers during the Great Purge (1937–1938)
Jakub Wojtkowiak
https://orcid.org/0000-0001-8057-6904
Uniwersytet Adama Mickiewicza
BioJakub Wojtkowiak (b. 1968) – historian, professor, researcher and lecturer at the Faculty of History, Adam Mickiewicz University in Poznań. Author of studies on the history of the Red Army and its officer corps, including: Polowanie na „dalniewostoczników”. Represje wobec korpusu oficerskiego dalekowschodniego zgrupowania radzieckich sił zbrojnych w latach 1936–1939 [The Hunt for the “Far Easterners”: Repressions against the Officer Corps of the Far Eastern Group of Soviet Armed Forces, 1936–1939] (2007), Polacy i Litwini, oficerowie Armii Czerwonej w latach 1922–1941. Słownik biograficzny [Poles and Lithuanians: Red Army Officers, 1922–1941. A Biographical Dictionary] (2015), Wspomnienia Izmael-beka (Józefa) Pietrucina-Pietruszewskiego jako źródło do historii rewolucji lutowej i wojny na Kaukazie. 1917–1919 [Memoirs of Izmael-bek (Józef) Pietrucin-Pietruszewski as a Source for the History of the 1917 February Revolution and the War in the Caucasus, 1917–1919] (co-authored with P. Adamczewski and G. Mamoulia, 2023).
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, No. 23 (2025), pages: 15-32
Publication date: 2025-12-23
https://doi.org/10.48261/ARPRL252301
PDF (Język Polski)
Abstract
The study examines the categories of “enemy” assigned to Poles and Red Army officers during investigations conducted by the Soviet security police (NKVD) during the Great Purge (1937–1938). These categories, designed in accordance with the rhythm of mass repression and subsequent top-down directives, evolved from broad classifications aligned with the authorities’ immediate priorities to increasingly detailed ones. Among detailed categories forged in the course of repressions were those defined during the so-called “nationality operations” initiated by the NKVD, notably the “Polish Operation” (from members of the Trotskyist or Trotskyist-Zinovievist opposition, through participants in the alleged “military-fascist conspiracy”, to “Polish spies” and members of the purported Polish Military Organisation in the USSR, Polska Organizacja Wojskowa, POW). The study is based on records kept in Ukrainian, Russian, and Latvian archives, as well as on published documents and literature in the field.
Keywords
ZSRS • wielka czystka • Armia Czerwona • NKWD • Polacy USSR • Great Purge • Red Army • NKVD • Poles
References
Archiwum Państwowe Federacji Rosyjskiej (Государственный архив Российской Федерации, ГАРФ).
Archiwum Państwowe Obwodu Mikołajowskiego (Державний архів Миколаївської області, ДАМО).
Archiwum Państwowe Organów Administracyjnych Obwodu Swierdłowskiego (Государственный архив административных органов Свердловской области, ГААОСО).
Archiwum Zarządu Służby Bezpieczeństwa Ukrainy Obwodu Chmielnickiego (Архів Управління СБУ по Хмельницькій області, АУСБУХмO).
Łotewskie Archiwa Państwowe (Latvijas Valsts arhīvs, LVA).
Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowe (Российский государственный военный архив, РГВА).
Wydzielone Państwowe Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy (Галузевий Державний архів Служби безпеки України, ГДА СБУ).
Łubianka. Sowietskaja elita na Stalinskoj Gołgofie [Лубянка. Советская элита на Сталинской Голгофе 1937–1938], oprac. W.N. Chaustow [В.Н. Хаустов], Moskwa [Москва] 2011.
Łubianka. Stalin i Gławnoje uprawlenije gosbiezopasnosti NKWD 1937–1938 [Лубянка. Сталин и Главное управление госбезопасности НКВД 1937–1938], oprac. W.N. Chaustow, W.P. Naumow, N.S. Płotnikowa [В.Н. Хаустов, В.П. Наумов, Н.С. Протникова], Moskwa [Москва] 2004.
Polska i Ukraina w latach trzydziestych–czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych, t. 8: Wielki Terror. Operacja polska 1937–1938, cz. 1–2, Warszawa–Kijów 2008.
Rieabilitacyja: kak eto było, fiewral 1956 – naczało 80-ch godow. Dokumienty [Реабилитация: как это было, февраль 1956 – начало 80-х годов. Документы], oprac. A. Artizow, J. Sigaczew, I. Szewczuk, W. Chłopow [А. Артизов, Ю. Сигачев, И. Шевчук, В. Хлопов], Moskwa [Москва] 2003.
Rieabilitacyja. Politiczeskije procesy 30–50-ch godow [Реабилитация. Политические процессы 30–50-х годов], red. A.N. Jakowlew [А.Н. Яковлев], Moskwa [Москва] 1991.
Russkij archiw. Wielikaja Otieczestwiennaja [Русский архив. Великая Отечественная], t. 13 (2-1): Prikazy Narodnogo komissara oborony SSSR 1937–21 ijunia 1941 g. [Приказы Народного комиссара обороны СССР 1937 – 21 июля 1941 г.], oprac. A.S. Jemielin [А.С. Емелин], Moskwa [Москва] 1994.
Wojennyj sowiet pri Narodnom komissarie oborony SSSR 1–4 ijunia 1937 g. Dokumienty i matieriały [Военный совет при Народном комиссаре обороны СССР 1–4 июня 1937 г. Документы и материалы], oprac. N.S. Tarchowa [Н.С. Тархова] et al., Moskwa [Москва] 2008.
Dusin A.W., Milbach W.S., Czurakow D.R. [Дусин А.В., Мильбах В.С., Чураков Д.Р.], Politiczeskije riepriessii komandno-naczalstwujuszczego sostawa 1937–1938 gg. Siewierokawkazskij wojennyj okrug [Политические репрессии командно-начальствующего состава 1937–1938 гг. Северокавказский военный округ], Sankt-Pietierburg [Санкт-Петербург] 2023.
Martirołog polakow, grażdan SSSR na Siewiero-Zapadie Rossii 1919 (1937–1938) 1953 [Мартиролог поляков, граждан СССР, на Северо-Западе России 1919 (1937–1938) 1953], oprac. K. Pożarski [К. Пожарский], Sankt-Pietierburg [Санкт-Петербург] 2012.
Milbach W.S., Fomiczew S.O., Czurakow D.R. [Мильбах В.С., Фомичев С.О, Чураков Д.Р.], Politiczeskije riepriessii komandno-naczalstwujuszczego sostawa 1937–1938 gg. Uralskij wojennyj okrug [Политические репрессии командно-начальствующего состава 1937–1938 гг. Уральский военный округ], Sankt-Pietierburg [Санкт-Петербург] 2018.
Wieczorkiewicz P., Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937–1939, Poznań 2016. Wojtkowiak J., Polacy i Litwini, oficerowie Armii Czerwonej w latach 1922–1941. Słownik biograficzny, Warszawa 2015.
License
Copyright (c) 2025 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
