okładka

No. 20 (2022)

ISSN:
1733-6996

Section: Articles and studies: Varia

Case Study of a “Secret Agent in Prison” Based on the Example of the Invigilation Process Conducted by a Former Counterintelligence Officer of the Home Army against Captain Jerzy Lewszecki (Part I)

Tomasz Krok

https://orcid.org/0000-0003-3258-0540

Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Warszawie

(b. 1991), employee of the Institute of National Remembrance in Warsaw, former specialist in the Historical Research Department of The Bureau of Military History (Wojskowe Biuro Historyczne) [2016–2019]. Author of a monograph on the Antymasońska komórka Episkopatu Polski (1946–1952) [Anti-Masonic cell of the Polish Episcopate (1946–1952)]. Deputy editor-in-chief of a Polish periodical cultural magazine with 25 years of tradition – Fronda LUX. In his research, he focuses on the post-war intelligence activity of the Polish Armed Forces in the West and the activities of the communist security apparatus in the first years after World War II

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, No. 20 (2022), pages: 395-425

Publication date: 2023-03-29

https://doi.org/10.48261/arprl222013

Abstract

The article presented concerns the operational activities of secret agent in prison Juliusz Wilczur-Garztecki (alias “Natan”), a former Home Army counterintelligence officer, in an investigation. Garztecki’s biography, the rich history of his collaboration with the communist state authorities and his recruitment in the Mokotów detention centre were discussed. The agent used his past in the independence conspiracy to gain credibility in the eyes of his fellow prisoners. The basis for the discussion on the “Natan” case is the investigation presented in the article into the complicated and hitherto undescribed case of a pre-war Polish Army officer, Captain Jerzy Lewszecki, who was sent on an intelligence mission to Poland from the American military centre Camp King in Oberursel, West Germany. The case study of the secret agent in prison was conducted by way of a comparative analysis of the material prepared by “Natan” with the investigation documentation, including the minutes of Lewszecki’s interrogations and interrogations of people directly involved in his case. 


Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (AIPN Ka)

Centralne Archiwum Wojskowe – Wojskowe Biuro Historyczne (CAW WBH)

Informator o osobach skazanych za szpiegostwo w latach 1944–1989, Lublin 1994

Mord w Lesie Katyńskim. Przesłuchania przed amerykańską komisją Maddena w latach 1951–1952, t. 2, oprac. W. Wasilewski, Warszawa 2018.

Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego, oprac. M. Fuks, Warszawa 1983

Raporty roczne Ambasady Brytyjskiej w Warszawie 1945–1970, oprac. M. Nurek, Warszawa 2003

Andrusiewicz A., Stronnictwo Pracy 1937–1950, Warszawa 1988

Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza (1944–1956), t. 1, Warszawa 2005, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005

Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 2, Warszawa 2017

Balbus T., Mechanizm werbowania i prowadzenia agentury Urzędu Bezpieczeństwa (dokument MBP z 1945 r.) [w:] Studia i materiały z dziejów opozycji i oporu społecznego, t. 3, red. Ł. Kamiński, Wrocław 2000

Bartelski L.M., Termopile literackie. Polska 1939–1945, Warszawa 2002

Blum A., Moja zimna wojna. Wspomnienia emigracyjne, Londyn 1984

Bojemski S., Narodowe Siły Zbrojne w Powstaniu Warszawskim 1 VIII – 2 X 1944, Warszawa 2009

Borodziej W., Chmielarz A., Friszke A., Kunert A.K., Polska Podziemna 1939–1945, Warszawa 1991

Borodziej W., Terror i polityka. Policja niemiecka a polski ruch oporu w GG 1939–1945, Warszawa 1985

Brzeziński B., Klasa robotnicza Warszawy 1944–1948, Warszawa 1975

Bułhak W., Donos wywiadu Gwardii Ludowej do gestapo na rzekomych komunistów i kryptokomunistów (wrzesień 1943 roku), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, nr 1 (12)

Bułhak W., Kunert A.K., Kontrwywiad podziemnej Warszawy, zadania i obsada personalna kontrwywiadu Komendy Głównej, Obszaru Warszawa i Okręgu Warszawa ZWZ-AK w latach 1939–1944 [w:] Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, red. W. Bułhak, Warszawa 2008

Cenckiewicz S., „Afera Bergu” a suwerenność polityki polskiej na uchodźstwie [w:] idem, Oczami bezpieki. Szkice i materiały z dziejów aparatu bezpieczeństwa PRL, Łomianki 2012

Ceranka P., Ludzie Klubu Krzywego Koła, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 2007, z. 159

Chodorowski J., Włodek R., Szczepańska Lucyna (1909–1999) śpiewaczka [w:] Polski słownik biograficzny, t. 47, red. A. Romanowski et al., Warszawa–Kraków 2010–2011

Chrzanowski B., Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939–1947. Nieznane karty pomorskiej konspiracji, Toruń 1997

Dubicki T., Suchcitz A., Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939–1945, t. 1, Warszawa 2009

Dworaczek K., Polska Partia Socjalistyczna 1987–1990 [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 7: Wokół „Solidarności”, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010

Gałęzowski M., Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1947, Warszawa 2005

Gąsiorowski A., Polska Armia Ludowa 1943–1945, Gdańsk 2018

Grabowski L., Pamiętniki historyczne, t. 4, Ciechanowiec 2010

Grott B., Religia, cywilizacja, rozwój. Wokół idei Jana Stachniuka, Kraków 2003

Hernik-Spalińska J., Wileńskie środy literackie (1927–1939), Warszawa 1998

Heska-Kwaśniewicz K., Taki to mroczny czas. Losy pisarzy śląskich w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej, Katowice 2004

Hillebrandt B., Konspiracyjne organizacje młodzieżowe w Polsce 1939–1945, Warszawa 1973

Kamiński Ł., NSZZ „Solidarność” Region Dolny Śląsk [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 6: Polska południowa, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010

Kunert A.K., Ilustrowany przewodnik po Polsce Podziemnej 1939–1945, Warszawa 1996

Linek B., Jerzy Ziętek – kadrowy elit Polski Ludowej na Górnym Śląsku [w:] Jerzy Ziętek. Konteksty kariery w komunistycznym państwie, red. S. Rosenbaum, Katowice 2017

Łagosz Z., Aparat represji wobec Roberta Waltera i jego działalność na kanwie masonerii okultystycznej rytu Memphis-Misraïm, „Hermaion” 2015, nr 4

Machcewicz P., Emigracja w polityce międzynarodowej, Warszawa 1999

Marszalec J., Armia Krajowa a komuniści i ich stronnicy podczas Powstania Warszawskiego [w:] Powstanie Warszawskie. Fakty i mity, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2006

Nakielski H., Jako i my odpuszczamy, Warszawa 1989

Pasierbiński T., Świadectwo bankruta, „Życie Warszawy”, 22 III 1955

Pleskot P., „Tarcza partii i narodu”. Kontrwywiad Polski Ludowej w latach 1945–1956. Zarys struktur i wybór źródeł, Warszawa 2010

Polechoński K., Pisarz w czasach wojny i emigracji. Ferdynand Goetel i jego twórczość w latach 1939–1960, Wrocław 2012

Potrzebowski S., Słowiański ruch Zadruga, Szczecin 2019

Rajkowski S., Przeciw komunistycznemu zniewoleniu, Siedlce 2001

Rostworowski T., Szerzyć Królestwo. Wspomnienia i dzienniki 1939–1972, Warszawa 2004

Sidor K., W niewoli u Andersa, Rzym 1947

Skubisz P., Aparat bezpieczeństwa wobec żołnierzy polskich jednostek pomocniczych przy armii amerykańskiej po II wojnie światowej [w:] Polskie Oddziały Wartownicze przy armii amerykańskiej w latach 1945–1989, red. M. Mazanek-Wilczyńska, P. Skubisz, H. Walczak, Szczecin 2016

Stockton B., Flawed Patriot. The Rise and Fall of CIA Legend Bill Harvey, Washington 2008

Terlecki R., Walka wywiadów, czyli rozpracowanie pułkownika Bąkiewicza [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec emigracji politycznej i Polonii, red. R. Terlecki, Warszawa 2005

Thamm G.B., The Making of a Spy, Jefferson, NC, 2010

Tomasiewicz J., Lud – naród – słowiańszczyzna. Lewicowy nacjonalizm Polskiego Związku Wolności (1939–1944) [w:] Religia, polityka, naród. Studia nad współczesną myślą polityczną, red. R. Łętocha, Kraków 2010

Urbankowski M., Człowiek z głębszego podziemia. Życie i twórczość Jana Emila Skiwskiego, Kraków 2003

Weker W., Próby ekstradycji Antoniego Szackiego, dowódcy Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych, z amerykańskiej strefy okupacyjnej Niemiec w latach 1945–1949, „Niepodległość i Pamięć” 2014, t. 21, nr 3–4

Wilamowski J., Honor, zdrada, kaźń… Afery Polski Podziemnej 1939–1945, Warszawa 1999

Wilamowski J., Kopczuk W., Tajemnicze wsypy. Polsko-niemiecka wojna na tajnym froncie, Warszawa 1990

Wilczur-Garztecki J., Armia Krajowa. Za i przeciw, Wrocław 2006

Wilmot F.W., One Soldier Three Wars. A Memoir, oprac. J. Dupree, Carrollton 2021

Wolsza T., Więzienia stalinowskie w Polsce. System, codzienność, represje, Warszawa 2013

Wołk G., „Konfederacja Polski Niepodległej. Studium funkcjonowania opozycyjnej partii politycznej w realiach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”, praca doktorska, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2020, kps

Wołoszyn J., „Ostra broń” – agentura celna. Tajni współpracownicy w więzieniach i aresztach śledczych w latach 1944–1956, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, nr 2 (16)

Zackiewicz G., Syndykalizm w polskiej refleksji i rzeczywistości politycznej I połowy XX wieku, Kraków 2013

Zeidler M., Zeidler K., Jerzy Lewszecki (1913–1955) – przyczynek do biografii, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2009, R. 10 (61), nr 4 (229)

Krok, T. (2023). Case Study of a “Secret Agent in Prison” Based on the Example of the Invigilation Process Conducted by a Former Counterintelligence Officer of the Home Army against Captain Jerzy Lewszecki (Part I). Aparat Represji W Polsce Ludowej 1944-1989, (20), 395–425. https://doi.org/10.48261/arprl222013

Statistics

Downloads

Download data is not yet available.

Share it

okładka

No. 20 (2022)

ISSN:
1733-6996

Data publikacji:
2022-12-27

Dział: Articles and studies: Varia