Język Polski
English
Wesprzeć partię. Policja polityczna w wyborach sejmowych z 1952 i 1957 r.
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 22 (2024), strony: 476-511
Data publikacji: 2025-02-04
https://doi.org/10.48261/arprl242216
PDF
Abstrakt
W ciągu nieco ponad czterech lat dzielących wybory sejmowe z końca 1952 i z początku 1957 r. nastąpiła w Polsce głęboka metamorfoza systemu komunistycznego. Wpłynęła ona na zasięg i charakter operacji podejmowanych przez policję polityczną, służącą Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1952 r. partia budowała społeczeństwo socjalistyczne, wykorzystując propagandę, terror, zastraszanie i represje, w czym znacząca była rola aparatu bezpieczeństwa. Kampania wyborcza prowadzona w takich warunkach stanowiła kolejną okazję do wzmocnienia nadzoru nad poddawanym ideologicznej presji społeczeństwem. Odwilż polityczna, zaznaczająca się od 1954 r., doprowadziła do istotnej zmiany zasad funkcjonowania państwa, PZPR i organów represji. Ograniczono zakres nadzoru nad społeczeństwem, presję ideologiczną, zredukowano terror. W rezultacie wybory z 1957 r. okazały się najbardziej swobodnym głosowaniem przed 1989 r., mimo że ordynacja wyborcza zmieniła się tylko nieznacznie i dalej zapewniała sejmową większość komunistom oraz ograniczała swobodę wyboru.
Zaangażowanie policji politycznej w oba akty wyborcze było niejednakowe, co wiązało się z zachodzącymi przemianami społeczno-politycznymi. W 1952 r. UB, stosując przemoc i bezprawie, miało złamać jakiekolwiek przejawy oporu – liczyło się tylko zwycięstwo idei budowy społeczeństwa socjalistycznego. W 1956 r. osłabiona odwilżą partia nie mogła sobie na takie działania pozwolić. Powstała wówczas Służba Bezpieczeństwa angażowała się w kampanię znacznie mniej niż Urząd Bezpieczeństwa cztery lata wcześniej i zgodnie z wytycznymi władz politycznych starała się operować w granicach prawa. Funkcjonariusze ignorowali wiele przejawów kontestacji ustroju i wyborów, jeśli tylko nie naruszały one rażąco obowiązującego systemu prawnego.
Słowa kluczowe
wybory do Sejmu PRL w 1952 r. • wybory do Sejmu PRL w 1957 r. • Polska Zjednoczona Partia Robotnicza • Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego • Służba Bezpieczeństwa • represje • odwilż polityczna the 1952 parliamentary elections in the Polish People’s Republic • the 1957 parliamentary elections in the Polish People’s Republic • the Polish United Workers’ Party • the Ministry of Public Security • the Security Service • repression • political thaw
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., DzU 1952, nr 33, poz. 232.
Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 28 października 1952 r. w sprawie wyników wyborów do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w dniu 26 października 1952 r., MP 1952, nr A-91, poz. 1414.
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005.
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006.
Czerwiński D., Wybory do Sejmu PRL w województwie gdańskim w ocenie lokalnych władz partyjnych – próba analizy, „Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja” 2014, nr 3.
Danilecki T., Między zaangażowaniem, przystosowaniem a sprzeciwem. Postawy mieszkańców województwa białostockiego wobec wyborów powszechnych w latach 1957–1969, Białystok–Warszawa 2019.
Danilecki T., Wybory z 20 stycznia 1957 r. w województwie białostockim – przygotowania, przebieg, wyniki [w:] „Mała stabilizacja” w województwie białostockim 1956–1970, red. M. Markiewicz, Białystok 2012.
Drabik S., Bezpieka i partia wobec wyborów do Sejmu PRL I kadencji w 1952 r. w województwie krakowskim, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2013, nr 11.
Drabik S., Relacje Służby Bezpieczeństwa i KW PZPR na przykładzie Krakowa w okresie „małej stabilizacji” w świetle akt partyjnych,„Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja” 2023, nr 12.
Drabik S., Wojewódzka organizacja partyjna PZPR w Krakowie w Październiku 1956 i w okresie wyborów w styczniu 1957 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2011, nr 1 (17).
Eisler J., Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna PRL, Warszawa 2018.
Eisler J., Siedmiu „wspaniałych”. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
Friedrich C., Brzeziński Z., Dyktatura totalitarna i autokracja, tłum. H. Jankowska, Warszawa 2021.
Gałaszewski D., Wizerunek agitatorów domowych ZMP w społecznym odbiorze wyborów 1952 roku [w:] Studia i materiały z dziejów oporu społecznego, t. 4, red. Ł. Kamiński, Wrocław 2000.
Herbut R., Wybory [w:] Leksykon politologii, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 2003.
Huntington S., Trzecia fala demokratyzacji, tłum. A. Dziurdzik, Warszawa 1995.
Hutnikiewicz A., Obraz wyborów parlamentarnych w latach 1947 i 1952 w prasie szczecińskiej [w:] Obraz wyborów w prasie XIX i XX wieku na Pomorzu, Śląsku i w Wielkopolsce, red. A. Chlebowska, J. Nowosielska-Sobel, Szczecin 2007.
Jasiński G., Akcja represyjna wobec ludności niemieckiej w województwie olsztyńskim przed wyborami do Sejmu w 1952 roku, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 2012, nr 1.
Kampania wyborcza i wybory do Sejmu 20 stycznia 1957, wybór, wstęp i oprac. P. Machcewicz, Warszawa 2000.
Kraczkowski R., Sejm w okresie PRL [w:] Dzieje Sejmu polskiego, red. J. Bardach, Warszawa 2011.
Kwiek J., Przebieg wyborów w styczniu 1957 r. w województwie krakowskim,„Studia Historyczne” 2000, z. 1.
Machcewicz P., Polski rok 1956, Warszawa 1993.
Małachowska E., Klub Inteligencji Katolickiej w Katowicach jako przestrzeń działań niezależnych inicjatyw antysystemowych w latach osiemdziesiątych XX wieku [w:] Kluby Inteligencji Katolickiej jako przestrzeń działań niezależnych w latach osiemdziesiątych XX wieku, red. K. Białecki, Warszawa–Poznań 2014.
Nałęcz T., Miejsce i rola Sejmu PRL w przemianach październikowych 1956 roku [w:] Październik 1956 roku. Początek erozji systemu, red. M. Jabłonowski, S. Stępka, Pułtusk 2007.
Olejniczak J., Wybory do Sejmu i rad narodowych w województwie bydgoskim w okresie tzw. małej stabilizacji (1956–1970), Toruń 2010.
Olejniczak J., Wybory do Sejmu PRL z 1957 r. w województwie bydgoskim [w:] Rok 1945 na Kujawach i Pomorzu. Koniec wojny i początek nowej rzeczywistości, red. Z. Biegański, Z. Karpus, Bydgoszcz 2006.
Ossowski P., Wybory do Sejmu PRL II kadencji z 20 stycznia 1957 r. (na przykładzie Łodzi), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2013, nr 91.
Paczkowski A., Od sfałszowanego zwycięstwa do prawdziwej klęski. Szkice do portretu PRL, Kraków 1999.
Paczkowski A., Wstęp [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1950–1952. Taktyka, strategia, metody, wybór i oprac. A. Dudek, A. Paczkowski, Warszawa 2000.
Rochatka T., Aparat bezpieczeństwa w Wielkopolsce a wybory do sejmu w 1952 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2011, nr 2 (18).
Ruzikowski T., Tajni współpracownicy pionów operacyjnych aparatu bezpieczeństwa 1950–1984, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 1 (3).
Siedziako M., Bez wyboru. Głosowania do Sejmu PRL (1952–1989), Warszawa 2018.
Siedziako M., Kampania wyborcza i wybory do Sejmu PRL w 1957 roku: stan badań, aktualne ustalenia i perspektywy badawcze, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2016, nr 2 (28).
Siedziako M., Manipulacje i fałszerstwa wyborcze w wyborach do Sejmu PRL (1952–1985),„Pamięć i Sprawiedliwość” 2016, nr 1 (27).
Siedziako M., Partia wybiera, społeczeństwo głosuje. Jak wyłaniano Sejm PRL (1952–1985) [w:] Elity komunistyczne w Polsce, red. M. Szumiło, M. Żukowski, Warszawa–Lublin 2015.
Siedziako M., Przygotowanie do wyborów do Sejmu PRL w 1952 r. jako element procesu sowietyzacji Polski po II wojnie światowej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2017, nr 144, z. 4.
Sikorski T., Popaździernikowe nadzieje i rozczarowania. Próby konsolidacji środowiska byłych działaczy Stronnictwa Pracy przed wyborami do Sejmu w 1957 r. [w:] Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.
Skobelski R., „Kto pragnie Polski silnej i szczęśliwej – głosuje na kandydatów Frontu Narodowego”. Wybory do Sejmu PRL z 26 października 1952 r., „Pamięć i Sprawiedliwość” 2016, nr 2 (28).
Skobelski R., Powiew demokracji. Wybory do Sejmu PRL z 1957 roku, Warszawa 2021.
Skobelski R., Wojsko podczas kampanii wyborczej i wyborów do Sejmu PRL z 20 stycznia 1957 roku, „Dzieje Najnowsze” 2018, nr 4.
Skobelski R., Wybory do Sejmu PRL z 20 stycznia 1957 r. w województwie zielonogórskim, „Studia Zachodnie” 2004, t. 7.
Skobelski R., Zagraniczne echa wyborów do Sejmu PRL z 20 stycznia 1957 roku,„Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2015, z. 2.
Skoczylas M., Przygotowanie, przebieg i wyniki wyborów parlamentarnych z 20 stycznia 1957 r. w województwie gdańskim w świetle dokumentów KC PZPR, „Rocznik Gdański” 1998, t. 58, z. 1.
Smoleń M., Wybory do Sejmu PRL w 1957 roku w Sądeckiem, „Rocznik Sądecki” 1999, z. 27.
Szczypka A., Wybory do Sejmu PRL z 1952 r. i rad narodowych z 1954 r. w propagandzie w powiecie częstochowskim (wybrane zagadnienia), „Rocznik Politologiczny” 2012–2013, nr 8–9.
Tyszkiewicz J., Propaganda wyborów do Sejmu PRL w 1952 roku na łamach prasy wrocławskiej [w:] Obraz wyborów w prasie XIX i XX wieku na Pomorzu, Śląsku i w Wielkopolsce, red. A. Chlebowska, J. Nowosielska-Sobel, Szczecin 2007.
Wiatr J.J., Wybory w PRL. Doświadczenia i wnioski, Warszawa 1987.
Wojsław J., Kampania propagandowa towarzysząca wyborom do Sejmu z 26 października 1952 roku, „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały” 2010, nr 9.
Wojsław J., Strategie propagandowe w latach apogeum stalinizmu na przykładzie wyborów do Sejmu z 26 października 1952 r.: język tekstu i obrazu [w:] Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.
Wróbel J., Kampania polityczna w Łodzi przed wyborami do Sejmu PRL 20 stycznia 1957 r. [w:] Łódź w latach 1956–1957, red. L. Próchniak, J. Wróbel, Warszawa 2006.
Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.
Zaćmiński A., Duchowieństwo Kościoła katolickiego w województwie bydgoskim wobec „wyborów” do Sejmu PRL z 26 X 1952 roku, „Zapiski Historyczne” 2009, t. 74, z. 3.
Zaćmiński A., „Identyfikacja wroga” w wyborach do Sejmu PRL z 26 października 1952 r. – metodologia pracy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego [w:] Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.
Zaćmiński A., Kampania wyborcza i wybory do Sejmu PRL I kadencji z 1952 r. Studium totalitarnej elekcji parlamentarnej, Bydgoszcz 2020.
Zaćmiński A., Poezja agitacyjna w kampanii wyborczej do Sejmu PRL pierwszej kadencji z 26 października 1952 r. Tematyka – obrazowanie – polityka, „Dzieje Najnowsze” 2018, nr 2.
Zaćmiński A., Wybory do Sejmu PRL z 26 października 1952 r. [w:] T. Wolsza, A. Zaćmiński, Ludzie listy piszą… Referendum i wybory do Sejmu w korespondencji Polaków (1946–1952), Bydgoszcz 2013.
Zaćmiński A., Zaćmiński M., Zasada tajności głosowania w wyborach do Sejmu PRL I kadencji z 26 października 1952 r., „Przegląd Sejmowy” 2023, nr 4 (177).
Zaremba M., Komunizm jako system mobilizacyjny: casus Polski [w:] Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001.
Żukowski M., Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Gdańsku w okresie Października ’56 i wyborów do Sejmu w 1957 r. [w:] Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Adam Dziuba, Inspektorat Ochrony Przemysłu a polityka UB wobec górnictwa w 1949 r. , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 2(4) (2006)
