Język Polski
English
Ksiądz pułkownik Antoni Łopaciński – lokalny antykomunista na usługach bezpieki
Krzysztof Łagojda
https://orcid.org/0000-0001-6189-3269
Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN we Wrocławiu
BiogramKrzysztof Łagojda (ur. 1990) – doktor nauk humanistycznych, historyk, absolwent Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego, pracownik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN we Wrocławiu. Autor książki Życie w cieniu śmierci. Losy rodzin katyńskich w latach 1939–1989 w świetle wywiadów z członkami Dolnośląskiej Rodziny Katyńskiej. Wybrane aspekty (2016). Współredaktor tomów naukowych Środowisko studenckie w krajach bloku sowieckiego 1945–1990 (wraz z Kamilem Dworaczkiem, 2020) oraz Kresy Wschodnie Rzeczypospolitej – ludzie stamtąd (wraz z Piotrem Cichorackim, 2019). Publikował na łamach takich czasopism, jak „Dzieje Najnowsze”, „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały”, „Pamięć i Sprawiedliwość”, „Przegląd Zachodni”, „Wrocławskie Studia Wschodnie”, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989”,„Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja”. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół zbrodni katyńskiej oraz okresu stalinowskiego w Polsce. W lutym 2023 r. pod kierunkiem prof. Małgorzaty Ruchniewicz obronił z wyróżnieniem dysertację doktorską pt. Totalitaryzm na peryferiach. Stalinizacja ziemi kłodzkiej w latach 1948–1956. Praca ukaże się w 2024 r. nakładem wydawnictwa IPN.
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 21 (2023), strony: 561-586
Data publikacji: 2024-01-10
https://doi.org/10.48261/arprl232117
PDF
Abstrakt
Artykuł przedstawia losy ks. Antoniego Łopacińskiego, kapelana Wojska Polskiego, dziekana powiatu bystrzyckiego, po zakończeniu II wojny światowej. Kapłan w dotychczasowej literaturze przedmiotu był przedstawiany jako działacz antykomunistyczny na terenie ziemi kłodzkiej. Autor ujawnia wieloletnią współpracę kapłana z UB, a następnie z SB, opisuje werbunek duchownego i charakter działalności „informatora w sutannie”, z uwzględnieniem skali tego donosicielstwa przez blisko 20 lat współpracy. Na kartach donosów TW ps. „Jakub Wasilewski”/„Jacek” pojawiały się takie nazwiska archidiecezji wrocławskiej, jak Karol Milik, Kazimierz Lagosz czy Bolesław Kominek. Artykuł stanowi ciekawe case study pozwalające prześledzić, jakimi metodami UB werbował duchownych w okresie stalinowskim. To także ciekawy przykład człowieka, który w obliczu zagrożenia i szantażu ze strony funkcjonariuszy aparatu represji zgadza się na wieloletnią współpracę, widząc w niej liczne udogodnienia i możliwość poprawienia swojego losu.
Słowa kluczowe
informator • agent • TW • Urząd Bezpieczeństwa • Służba Bezpieczeństwa • współpraca • metoda stopniowego werbunku • Bystrzyca Kłodzka • ziemia kłodzka • Wrocław • dziekan informer • agent • secret collaborator • Security Office • Security Service • cooperation • gradual recruitment method • Bystrzyca Kłodzka • Kłodzko region • Wrocław • dean
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych (AAN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi (AIPN Łd).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu (AIPN Wr).
Archiwum Państwowe we Wrocławiu (AP Wr).
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego (CAW WBH).
Adamska J., Las Katyński w latach 1940–1943, Warszawa 2021.
Bober S., Walka o duszę dzieci i młodzieży w pierwszym dwudziestoleciu Polski Ludowej, Lublin 2011.
Chodyniecki D., Duszpasterstwo w Ludowym Wojsku Polskim w czasie II wojny światowej, „Saeculum Christianum” 1995, t. 2, nr 1.
„Dialog należy kontynuować…” Rozmowy operacyjne Służby Bezpieczeństwa z ks. Henrykiem Gulbinowiczem z lat 1969–1985. Studium przypadku, wybór, wstęp i oprac. R. Łatka, F. Musiał, Warszawa–Kraków 2020.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2003.
Dziurok A., Kruchtoizacja. Polityka władz partyjno-państwowych wobec Kościoła katolickiego w latach 1945–1956 w województwie śląskim/katowickim, Katowice 2012.
Dzwonkowski R., Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRS 1939–1988, Lublin 2003.
Frazik W., Musiał F., Akta agenturalne w pracy historyka [w:] Wokół teczek bezpieki. Zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2015.
Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, red. i oprac. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017.
Komaniecka M., Dzienniki korespondencyjne, rejestracyjne, archiwalne i koordynacyjne jako źródła historyczne [w:] Wokół teczek bezpieki. Zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2015.
Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawy nauczania religii w polityce państwa (1944–1961), wyd. 2 popr. i uzup., Białystok 1997.
Kubsz F., Wspomnienia kapelana kościuszkowca, „Za i Przeciw” 1965, numery 19–21.
Kuczur T., Historyczne i prawne uwarunkowania przestępstwa szpiegostwa w Polsce w XX wieku, „Dzieje Najnowsze” 2020, nr 1.
Łatka R., Ksiądz Antoni Pietrzyk – przypadek tajnego współpracownika o pseudonimach „Antoni”/„Deszcz”/„Pawlica” [w:] Osobowe środki pracy operacyjnej – zagadnienia źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2013.
Łopaciński A., Znad Oki do Berlina [w:] Wspomnienia wojenne kapelanów wojskowych 1939–1945, red. J. Humeński, Warszawa 1974.
Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec Kościołów i związków wyznaniowych 1945–1989, wstęp, wybór dokumentów i red. A. Dziurok, Warszawa 2004.
Musiał F., Departament IV MSW w latach 1962–1989. Przyczynek do monografii [w:] Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989. Wybór dokumentów, red. i oprac. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017.
Musiał F., Metoda stopniowego werbunku duchownych (z podręczników SB) [w:] Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2008.
Musiał F., Osobowe źródło informacji pionów operacyjnych Służby Bezpieczeństwa działających w granicach PRL [w:] Osobowe źródło informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2008.
Noszczak B., Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956, Warszawa 2008.
Pietrow N., Poczet katów katyńskich, Warszawa 2015.
Ruchniewicz M., Rosik S., Wiszewski P., Bystrzyca Kłodzka. Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków, Łódź 2018.
Szczepaniak J., Jak werbowano tajnych współpracowników (informatorów, agentów) spośród duchownych [w:] Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą, red. J. Szczepaniak, M. Lasota, Kraków 2010.
Wasilewski W., Sowieckie komisje kłamstwa: NKWD-NKGB i Burdenki [w:] idem, Ludobójstwo. Kłamstwo i walka o prawdę. Sprawa Katynia 1940–2014, Łomianki 2014.
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), Warszawa 2003.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Krzysztof Łagojda, Pseudonim „Henia”. Od działalności niepodległościowej do roli informatora Urzędu Bezpieczeństwa. Studium przypadku , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 1(16) (2018)
