Współpraca resortów spraw wewnętrznych Polski i Węgier w epoce Edwarda Gierka (1970–1980) – wybrane aspekty w świetle dokumentów z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 21 (2023), strony: 39-68
Data publikacji: 2024-01-10
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony wybranym aspektom współpracy MSW PRL oraz MSW WRL w latach 1970–1980. Dekada ta stanowiła szczególny okres w historii obu krajów, którego cechą charakterystyczną było przede wszystkim otwarcie się na Zachód. Z jednej strony zapewniało to dostęp do zagranicznych kredytów i technologii, tak bardzo potrzebnych gospodarkom polskiej i węgierskiej, z drugiej zaś stwarzało ryzyko przenikania szpiegów z wrogiego obozu, a wraz z nimi – „kontrrewolucyjnych” poglądów. Sytuację opresyjnych reżimów komunistycznych utrudniało podpisanie w 1975 r. w Helsinkach Aktu końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, który nakładał na sygnatariuszy pewne zobowiązania i dawał pretekst do ingerowania Zachodu w sytuację wewnętrzną krajów „demokracji ludowej”. Większa swoboda przekraczania granic i inne zmiany zachodzące w latach siedemdziesiątych stawiały przed służbami bezpieczeństwa oraz kontrwywiadem cywilnym zupełnie nowe wyzwania. Konsekwencją względnej liberalizacji życia w Polsce i na Węgrzech była wzmożona inwigilacja ich obywateli.
Słowa kluczowe
stosunki polsko-węgierskie • historia PRL • historia WRL • służby bezpieczeństwa • kontrwywiad cywilny • inwigilacja Polish-Hungarian relations • history of the Polish People’s Republic, • history of the Hungarian People’s Republic • Security Services (Poland) • civilian counterintelligence • surveillance
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Békés C., Hungarian Foreign Policy in the Bipolar War, 1945–1991, „Foreign Policy Review” 2011, nr 1.
Bożyk P., Polityka gospodarcza w latach 70. [w:] Polska pod rządami PZPR, red. M.F. Rakowski, Warszawa 2000.
Burakowski A., Gubrynowicz A., Ukielski P., 1989. Jesień Narodów, Warszawa 2009.
Czekalski T., Albania, Warszawa 2003.
Eisler J., Siedmiu pierwszych sekretarzy KC PZPR. Porównanie sylwetek [w:] Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001.
Gerencsér T., Grad M., Mitrovits M., Flaga węgierska nad Wisłą. Z dziejów placówki dyplomatycznej Węgier w Warszawie, Warszawa 2017.
Germuska P., Failed eastern integration and a part successful opening up to the West. The economic re-orientation of Hungary during the 1970s, „European Review of History. Revue européenne d’histoire” 2014, t. 21, nr 2.
Gough R., A good Comrade János Kádár, Communism and Hungary, London – New York 2006.
Grajewski A., Kościół na Węgrzech w latach 1956–1989. Zarys problematyki [w:] Węgry i dookoła Węgier. Narody Europy Środkowej w walce o wolność i tożsamość w XIX i XX wieku. Materiały z konferencji dotyczącej problematyki narodowościowej w Europie Środkowej zorganizowanej z okazji 10. rocznicy śmierci Wacława Felczaka (Kraków, 12–13 grudzień 2003), red. A. Cetnarowicz, S. Pijaj, Kraków 2005.
Grajewski A., Miejsce i znaczenie PRL w watykańskiej polityce wschodniej w latach siedemdziesiątych [w:] Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku, red. K. Persak et al., Warszawa 2008.
Historia dyplomacji polskiej, t. 6: 1944/1945–1989, red. W. Materski, W. Michowicz, Warszawa 2010.
Hołyst B., Terroryzm, t. 1, Warszawa 2011.
Jarząbek W., Polska w polityce międzynarodowej i „zimnej wojny” 1945–1989 [w:] Polski wiek XX. PRL od grudnia 70 do czerwca 89, red. P. Machcewicz, K. Persak, Warszawa 2010.
Jureńczyk Ł., Polityczno-wojskowy wymiar rywalizacji między Chińską Republiką Ludową a Stanami Zjednoczonymi Ameryki w XX i XXI wieku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K: Politologia” 2017, t. 24, z. 2.
Kamiński Ł., Aparat bezpieczeństwa i zbrodnie komunizmu [w:] Polski wiek XX, t. 2, red. K. Persak, P. Machcewicz, Warszawa 2010.
Kochanowski J., Pionierzy wolnego rynku? Nieoficjalna wymiana handlowa między społeczeństwami krajów socjalistycznych. Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte [w:] Bocznymi drogami. Nieoficjalne kontakty społeczeństw socjalistycznych 1956–1989, red. W. Borodziej, J. Kochanowski, Warszawa 2010.
Kopyś T., Stosunki polsko-węgierskie w latach 1945–1970, Kraków 2015.
Kovrig B., Communism in Hungary. From Kun to Kádár, Stanford 1979.
Lubina M., Rozłam radziecko-chiński. Przyczyny, przebieg, skutki [w:] Na wschód od linii Curzona. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Mieczysławowi Smoleniowi, red. idem, R. Król-Mazur, Kraków 2014.
Majowski M., Polska Ludowa zaprasza. Polityka turystyczna w czasach Edwarda Gierka, Warszawa 2008.
Mania A., Detente i polityka Stanów Zjednoczonych wobec Europy Wschodniej 1969–1981, Kraków 2003.
Menkes J., „III Koszyk” KBWE – na drodze do równości praw w Europie, „Roczniki Nauk Społecznych” 1994–1995, t. 22–23.
Mitrovits M., Polski wpływ na proces kształtowania się opozycyjnych partii politycznych na Węgrzech (1981–1989), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2019, nr 1 (33).
Mitrovits M., Zakazane kontakty. Współpraca opozycji polskiej i węgierskiej 1976–1989, Warszawa 2022.
Morzycki-Markowski M., Jak przekraczano granice w socjalizmie? Przykład PRL [w:] Bocznymi drogami. Nieoficjalne kontakty społeczeństw socjalistycznych 1956–1989, red. W. Borodziej, J. Kochanowski, Warszawa 2010.
Niklasson T., Regime Stability and Foreign Policy Change. Interaction between Domestic and Foreign Policy in Hungary 1956–1994, Lund 2006.
Paczkowski A., Dekada Gierka – od przodu i od tyłu [w:] Lata 1970–1980. Nowe perspektywy a realia na Pomorzu Zachodnim, red. H. Komarnicki, K. Kozłowski, Szczecin 2001.
Paczkowski A., Pół wieku dziejów Polski 1939–1989, Warszawa 1995.
Polskie służby specjalne. Słownik, red. K.A. Wojtaszczyk, Warszawa 2011.
Romsics I., Historia Węgier, Poznań 2018.
Sasanka P., Polska Gierka – dekada przerwana czy zmarnowana? [w:] Polski wiek XX. PRL od grudnia 70 do czerwca 89, red. P. Machcewicz, K. Persak, Warszawa 2010.
Skrzypek A., Dyplomacja sukcesu? Międzynarodowa aktywność ekipy Edwarda Gierka w latach 1971–1975, „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego” 2007, nr 21.
Skrzypek A., Dyplomatyczne dzieje PRL w latach 1956–1989, Pułtusk–Warszawa 2010.
Szabó R.G., The History of Hungarian Foreign Policy under Kádár-era, „Eruditio” 2018, nr 3.
Szerencsés K., Belle époque? Lata siedemdziesiąte XX w. na Węgrzech, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 2 (20).
Szumiło M., „Realizm” polityczny w kierownictwie PZPR – płaszczyzny i interpretacje, „Politeja. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2013, nr 3 (25).
Tischler J., I do szabli… Polska i Węgry. Punkty zwrotne w dziejach obu narodów w latach 1956 oraz 1980–1981, Warszawa 2001.
Werblan A., Polska w strefie dominacji radzieckiej [w:] Polska pod rządami PZPR, red. M.F. Rakowski, Warszawa 2000.
Węgry i my. Antologia tekstów o tematyce węgierskiej w publikacjach Instytutu Literackiego, oprac. G. Lagzi, Paryż–Kraków 2020.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.