Studium agenta celnego na przykładzie działań inwigilacyjnych byłego oficera kontrwywiadu AK Juliusza Wilczura-Garzteckiego wobec kpt. Jerzego Lewszeckiego (część I)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 20 (2022), strony: 395-425
Data publikacji: 2023-03-29
Abstrakt
Zaprezentowany artykuł dotyczy operacyjnego wykorzystania w śledztwie agenta celnego Juliusza Wilczura-Garzteckiego (ps. „Natan”), byłego oficera kontrwywiadu AK. Omówiono życiorys Garzteckiego, bogatą historię jego współpracy z organami komunistycznego państwa i werbunku w areszcie śledczym na Mokotowie. Jako element uwiarygodniający w oczach współwięźniów agent wykorzystywał swoją przeszłość w konspiracji niepodległościowej. Kanwę do omówienia przypadku „Natana” stanowi przedstawione w artykule śledztwo w skomplikowanej i szerzej dotąd nieopisanej sprawie przedwojennego oficera WP kpt. Jerzego Lewszeckiego, który został wysłany na misję wywiadowczą do Polski z amerykańskiego ośrodka wojskowego Camp King w Oberursel w Niemczech Zachodnich. Studium przypadku agenta celnego zostało przeprowadzone przez analizę porównawczą materiałów przygotowanych przez „Natana” z dokumentacją śledztwa, w tym protokołów przesłuchań samego Lewszeckiego i osób bezpośrednio związanych z jego sprawą.
Słowa kluczowe
agent celny • Garztecki • Lewszecki • Skowron • Armia Krajowa • wywiad secret agent in prison • Garztecki • Lewszecki • Skowron • Home Army • intelligence
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (AIPN Ka)
Centralne Archiwum Wojskowe – Wojskowe Biuro Historyczne (CAW WBH)
Informator o osobach skazanych za szpiegostwo w latach 1944–1989, Lublin 1994
Mord w Lesie Katyńskim. Przesłuchania przed amerykańską komisją Maddena w latach 1951–1952, t. 2, oprac. W. Wasilewski, Warszawa 2018.
Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego, oprac. M. Fuks, Warszawa 1983
Raporty roczne Ambasady Brytyjskiej w Warszawie 1945–1970, oprac. M. Nurek, Warszawa 2003
Andrusiewicz A., Stronnictwo Pracy 1937–1950, Warszawa 1988
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza (1944–1956), t. 1, Warszawa 2005, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 2, Warszawa 2017
Balbus T., Mechanizm werbowania i prowadzenia agentury Urzędu Bezpieczeństwa (dokument MBP z 1945 r.) [w:] Studia i materiały z dziejów opozycji i oporu społecznego, t. 3, red. Ł. Kamiński, Wrocław 2000
Bartelski L.M., Termopile literackie. Polska 1939–1945, Warszawa 2002
Blum A., Moja zimna wojna. Wspomnienia emigracyjne, Londyn 1984
Bojemski S., Narodowe Siły Zbrojne w Powstaniu Warszawskim 1 VIII – 2 X 1944, Warszawa 2009
Borodziej W., Chmielarz A., Friszke A., Kunert A.K., Polska Podziemna 1939–1945, Warszawa 1991
Borodziej W., Terror i polityka. Policja niemiecka a polski ruch oporu w GG 1939–1945, Warszawa 1985
Brzeziński B., Klasa robotnicza Warszawy 1944–1948, Warszawa 1975
Bułhak W., Donos wywiadu Gwardii Ludowej do gestapo na rzekomych komunistów i kryptokomunistów (wrzesień 1943 roku), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, nr 1 (12)
Bułhak W., Kunert A.K., Kontrwywiad podziemnej Warszawy, zadania i obsada personalna kontrwywiadu Komendy Głównej, Obszaru Warszawa i Okręgu Warszawa ZWZ-AK w latach 1939–1944 [w:] Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, red. W. Bułhak, Warszawa 2008
Cenckiewicz S., „Afera Bergu” a suwerenność polityki polskiej na uchodźstwie [w:] idem, Oczami bezpieki. Szkice i materiały z dziejów aparatu bezpieczeństwa PRL, Łomianki 2012
Ceranka P., Ludzie Klubu Krzywego Koła, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 2007, z. 159
Chodorowski J., Włodek R., Szczepańska Lucyna (1909–1999) śpiewaczka [w:] Polski słownik biograficzny, t. 47, red. A. Romanowski et al., Warszawa–Kraków 2010–2011
Chrzanowski B., Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939–1947. Nieznane karty pomorskiej konspiracji, Toruń 1997
Dubicki T., Suchcitz A., Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939–1945, t. 1, Warszawa 2009
Dworaczek K., Polska Partia Socjalistyczna 1987–1990 [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 7: Wokół „Solidarności”, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010
Gałęzowski M., Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1947, Warszawa 2005
Gąsiorowski A., Polska Armia Ludowa 1943–1945, Gdańsk 2018
Grabowski L., Pamiętniki historyczne, t. 4, Ciechanowiec 2010
Grott B., Religia, cywilizacja, rozwój. Wokół idei Jana Stachniuka, Kraków 2003
Hernik-Spalińska J., Wileńskie środy literackie (1927–1939), Warszawa 1998
Heska-Kwaśniewicz K., Taki to mroczny czas. Losy pisarzy śląskich w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej, Katowice 2004
Hillebrandt B., Konspiracyjne organizacje młodzieżowe w Polsce 1939–1945, Warszawa 1973
Kamiński Ł., NSZZ „Solidarność” Region Dolny Śląsk [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 6: Polska południowa, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010
Kunert A.K., Ilustrowany przewodnik po Polsce Podziemnej 1939–1945, Warszawa 1996
Linek B., Jerzy Ziętek – kadrowy elit Polski Ludowej na Górnym Śląsku [w:] Jerzy Ziętek. Konteksty kariery w komunistycznym państwie, red. S. Rosenbaum, Katowice 2017
Łagosz Z., Aparat represji wobec Roberta Waltera i jego działalność na kanwie masonerii okultystycznej rytu Memphis-Misraïm, „Hermaion” 2015, nr 4
Machcewicz P., Emigracja w polityce międzynarodowej, Warszawa 1999
Marszalec J., Armia Krajowa a komuniści i ich stronnicy podczas Powstania Warszawskiego [w:] Powstanie Warszawskie. Fakty i mity, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2006
Nakielski H., Jako i my odpuszczamy, Warszawa 1989
Pasierbiński T., Świadectwo bankruta, „Życie Warszawy”, 22 III 1955
Pleskot P., „Tarcza partii i narodu”. Kontrwywiad Polski Ludowej w latach 1945–1956. Zarys struktur i wybór źródeł, Warszawa 2010
Polechoński K., Pisarz w czasach wojny i emigracji. Ferdynand Goetel i jego twórczość w latach 1939–1960, Wrocław 2012
Potrzebowski S., Słowiański ruch Zadruga, Szczecin 2019
Rajkowski S., Przeciw komunistycznemu zniewoleniu, Siedlce 2001
Rostworowski T., Szerzyć Królestwo. Wspomnienia i dzienniki 1939–1972, Warszawa 2004
Sidor K., W niewoli u Andersa, Rzym 1947
Skubisz P., Aparat bezpieczeństwa wobec żołnierzy polskich jednostek pomocniczych przy armii amerykańskiej po II wojnie światowej [w:] Polskie Oddziały Wartownicze przy armii amerykańskiej w latach 1945–1989, red. M. Mazanek-Wilczyńska, P. Skubisz, H. Walczak, Szczecin 2016
Stockton B., Flawed Patriot. The Rise and Fall of CIA Legend Bill Harvey, Washington 2008
Terlecki R., Walka wywiadów, czyli rozpracowanie pułkownika Bąkiewicza [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec emigracji politycznej i Polonii, red. R. Terlecki, Warszawa 2005
Thamm G.B., The Making of a Spy, Jefferson, NC, 2010
Tomasiewicz J., Lud – naród – słowiańszczyzna. Lewicowy nacjonalizm Polskiego Związku Wolności (1939–1944) [w:] Religia, polityka, naród. Studia nad współczesną myślą polityczną, red. R. Łętocha, Kraków 2010
Urbankowski M., Człowiek z głębszego podziemia. Życie i twórczość Jana Emila Skiwskiego, Kraków 2003
Weker W., Próby ekstradycji Antoniego Szackiego, dowódcy Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych, z amerykańskiej strefy okupacyjnej Niemiec w latach 1945–1949, „Niepodległość i Pamięć” 2014, t. 21, nr 3–4
Wilamowski J., Honor, zdrada, kaźń… Afery Polski Podziemnej 1939–1945, Warszawa 1999
Wilamowski J., Kopczuk W., Tajemnicze wsypy. Polsko-niemiecka wojna na tajnym froncie, Warszawa 1990
Wilczur-Garztecki J., Armia Krajowa. Za i przeciw, Wrocław 2006
Wilmot F.W., One Soldier Three Wars. A Memoir, oprac. J. Dupree, Carrollton 2021
Wolsza T., Więzienia stalinowskie w Polsce. System, codzienność, represje, Warszawa 2013
Wołk G., „Konfederacja Polski Niepodległej. Studium funkcjonowania opozycyjnej partii politycznej w realiach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”, praca doktorska, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2020, kps
Wołoszyn J., „Ostra broń” – agentura celna. Tajni współpracownicy w więzieniach i aresztach śledczych w latach 1944–1956, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, nr 2 (16)
Zackiewicz G., Syndykalizm w polskiej refleksji i rzeczywistości politycznej I połowy XX wieku, Kraków 2013
Zeidler M., Zeidler K., Jerzy Lewszecki (1913–1955) – przyczynek do biografii, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2009, R. 10 (61), nr 4 (229)
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Tomasz Krok, Studium agenta celnego na przykładzie działań inwigilacyjnych byłego oficera kontrwywiadu AK Juliusza Wilczura-Garzteckiego wobec kpt. Jerzego Lewszeckiego (część II) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
Podobne artykuły
- Tomasz Krok, Studium agenta celnego na przykładzie działań inwigilacyjnych byłego oficera kontrwywiadu AK Juliusza Wilczura-Garzteckiego wobec kpt. Jerzego Lewszeckiego (część II) , Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989: Nr 21 (2023)
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.