okładka

Nr 20 (2022)

ISSN:
1733-6996

eISSN:
2957-1707
Dział: Artykuły i studia: Varia

Studium agenta celnego na przykładzie działań inwigilacyjnych byłego oficera kontrwywiadu AK Juliusza Wilczura-Garzteckiego wobec kpt. Jerzego Lewszeckiego (część I)

Tomasz Krok

https://orcid.org/0000-0003-3258-0540

Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Warszawie

(ur. 1991), pracownik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Warszawie, w latach 2016–2019 specjalista w Wydziale Badań Historycznych Wojskowego Biura Historycznego. Autor monografii naukowej Antymasońska komórka Episkopatu Polski (1946–1952) (2018). Zastępca redaktora naczelnego pisma „Fronda LUX”. W swoich badaniach zajmuje się powojenną aktywnością wywiadu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz działalnością komunistycznego aparatu bezpieczeństwa w pierwszych latach po II wojnie światowej

Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 20 (2022), strony: 395-425

Data publikacji: 2023-03-29

https://doi.org/10.48261/arprl222013

Abstrakt

Zaprezentowany artykuł dotyczy operacyjnego wykorzystania w śledztwie agenta celnego Juliusza Wilczura-Garzteckiego (ps. „Natan”), byłego oficera kontrwywiadu AK. Omówiono życiorys Garzteckiego, bogatą historię jego współpracy z organami komunistycznego państwa i werbunku w areszcie śledczym na Mokotowie. Jako element uwiarygodniający w oczach współwięźniów agent wykorzystywał swoją przeszłość w konspiracji niepodległościowej. Kanwę do omówienia przypadku „Natana” stanowi przedstawione w artykule śledztwo w skomplikowanej i szerzej dotąd nieopisanej sprawie przedwojennego oficera WP kpt. Jerzego Lewszeckiego, który został wysłany na misję wywiadowczą do Polski z amerykańskiego ośrodka wojskowego Camp King w Oberursel w Niemczech Zachodnich. Studium przypadku agenta celnego zostało przeprowadzone przez analizę porównawczą materiałów przygotowanych przez „Natana” z dokumentacją śledztwa, w tym protokołów przesłuchań samego Lewszeckiego i osób bezpośrednio związanych z jego sprawą.


Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (AIPN Ka)

Centralne Archiwum Wojskowe – Wojskowe Biuro Historyczne (CAW WBH)

Informator o osobach skazanych za szpiegostwo w latach 1944–1989, Lublin 1994

Mord w Lesie Katyńskim. Przesłuchania przed amerykańską komisją Maddena w latach 1951–1952, t. 2, oprac. W. Wasilewski, Warszawa 2018.

Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego, oprac. M. Fuks, Warszawa 1983

Raporty roczne Ambasady Brytyjskiej w Warszawie 1945–1970, oprac. M. Nurek, Warszawa 2003

Andrusiewicz A., Stronnictwo Pracy 1937–1950, Warszawa 1988

Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza (1944–1956), t. 1, Warszawa 2005, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005

Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 2, Warszawa 2017

Balbus T., Mechanizm werbowania i prowadzenia agentury Urzędu Bezpieczeństwa (dokument MBP z 1945 r.) [w:] Studia i materiały z dziejów opozycji i oporu społecznego, t. 3, red. Ł. Kamiński, Wrocław 2000

Bartelski L.M., Termopile literackie. Polska 1939–1945, Warszawa 2002

Blum A., Moja zimna wojna. Wspomnienia emigracyjne, Londyn 1984

Bojemski S., Narodowe Siły Zbrojne w Powstaniu Warszawskim 1 VIII – 2 X 1944, Warszawa 2009

Borodziej W., Chmielarz A., Friszke A., Kunert A.K., Polska Podziemna 1939–1945, Warszawa 1991

Borodziej W., Terror i polityka. Policja niemiecka a polski ruch oporu w GG 1939–1945, Warszawa 1985

Brzeziński B., Klasa robotnicza Warszawy 1944–1948, Warszawa 1975

Bułhak W., Donos wywiadu Gwardii Ludowej do gestapo na rzekomych komunistów i kryptokomunistów (wrzesień 1943 roku), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, nr 1 (12)

Bułhak W., Kunert A.K., Kontrwywiad podziemnej Warszawy, zadania i obsada personalna kontrwywiadu Komendy Głównej, Obszaru Warszawa i Okręgu Warszawa ZWZ-AK w latach 1939–1944 [w:] Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, red. W. Bułhak, Warszawa 2008

Cenckiewicz S., „Afera Bergu” a suwerenność polityki polskiej na uchodźstwie [w:] idem, Oczami bezpieki. Szkice i materiały z dziejów aparatu bezpieczeństwa PRL, Łomianki 2012

Ceranka P., Ludzie Klubu Krzywego Koła, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 2007, z. 159

Chodorowski J., Włodek R., Szczepańska Lucyna (1909–1999) śpiewaczka [w:] Polski słownik biograficzny, t. 47, red. A. Romanowski et al., Warszawa–Kraków 2010–2011

Chrzanowski B., Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939–1947. Nieznane karty pomorskiej konspiracji, Toruń 1997

Dubicki T., Suchcitz A., Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939–1945, t. 1, Warszawa 2009

Dworaczek K., Polska Partia Socjalistyczna 1987–1990 [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 7: Wokół „Solidarności”, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010

Gałęzowski M., Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1947, Warszawa 2005

Gąsiorowski A., Polska Armia Ludowa 1943–1945, Gdańsk 2018

Grabowski L., Pamiętniki historyczne, t. 4, Ciechanowiec 2010

Grott B., Religia, cywilizacja, rozwój. Wokół idei Jana Stachniuka, Kraków 2003

Hernik-Spalińska J., Wileńskie środy literackie (1927–1939), Warszawa 1998

Heska-Kwaśniewicz K., Taki to mroczny czas. Losy pisarzy śląskich w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej, Katowice 2004

Hillebrandt B., Konspiracyjne organizacje młodzieżowe w Polsce 1939–1945, Warszawa 1973

Kamiński Ł., NSZZ „Solidarność” Region Dolny Śląsk [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 6: Polska południowa, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010

Kunert A.K., Ilustrowany przewodnik po Polsce Podziemnej 1939–1945, Warszawa 1996

Linek B., Jerzy Ziętek – kadrowy elit Polski Ludowej na Górnym Śląsku [w:] Jerzy Ziętek. Konteksty kariery w komunistycznym państwie, red. S. Rosenbaum, Katowice 2017

Łagosz Z., Aparat represji wobec Roberta Waltera i jego działalność na kanwie masonerii okultystycznej rytu Memphis-Misraïm, „Hermaion” 2015, nr 4

Machcewicz P., Emigracja w polityce międzynarodowej, Warszawa 1999

Marszalec J., Armia Krajowa a komuniści i ich stronnicy podczas Powstania Warszawskiego [w:] Powstanie Warszawskie. Fakty i mity, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2006

Nakielski H., Jako i my odpuszczamy, Warszawa 1989

Pasierbiński T., Świadectwo bankruta, „Życie Warszawy”, 22 III 1955

Pleskot P., „Tarcza partii i narodu”. Kontrwywiad Polski Ludowej w latach 1945–1956. Zarys struktur i wybór źródeł, Warszawa 2010

Polechoński K., Pisarz w czasach wojny i emigracji. Ferdynand Goetel i jego twórczość w latach 1939–1960, Wrocław 2012

Potrzebowski S., Słowiański ruch Zadruga, Szczecin 2019

Rajkowski S., Przeciw komunistycznemu zniewoleniu, Siedlce 2001

Rostworowski T., Szerzyć Królestwo. Wspomnienia i dzienniki 1939–1972, Warszawa 2004

Sidor K., W niewoli u Andersa, Rzym 1947

Skubisz P., Aparat bezpieczeństwa wobec żołnierzy polskich jednostek pomocniczych przy armii amerykańskiej po II wojnie światowej [w:] Polskie Oddziały Wartownicze przy armii amerykańskiej w latach 1945–1989, red. M. Mazanek-Wilczyńska, P. Skubisz, H. Walczak, Szczecin 2016

Stockton B., Flawed Patriot. The Rise and Fall of CIA Legend Bill Harvey, Washington 2008

Terlecki R., Walka wywiadów, czyli rozpracowanie pułkownika Bąkiewicza [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec emigracji politycznej i Polonii, red. R. Terlecki, Warszawa 2005

Thamm G.B., The Making of a Spy, Jefferson, NC, 2010

Tomasiewicz J., Lud – naród – słowiańszczyzna. Lewicowy nacjonalizm Polskiego Związku Wolności (1939–1944) [w:] Religia, polityka, naród. Studia nad współczesną myślą polityczną, red. R. Łętocha, Kraków 2010

Urbankowski M., Człowiek z głębszego podziemia. Życie i twórczość Jana Emila Skiwskiego, Kraków 2003

Weker W., Próby ekstradycji Antoniego Szackiego, dowódcy Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych, z amerykańskiej strefy okupacyjnej Niemiec w latach 1945–1949, „Niepodległość i Pamięć” 2014, t. 21, nr 3–4

Wilamowski J., Honor, zdrada, kaźń… Afery Polski Podziemnej 1939–1945, Warszawa 1999

Wilamowski J., Kopczuk W., Tajemnicze wsypy. Polsko-niemiecka wojna na tajnym froncie, Warszawa 1990

Wilczur-Garztecki J., Armia Krajowa. Za i przeciw, Wrocław 2006

Wilmot F.W., One Soldier Three Wars. A Memoir, oprac. J. Dupree, Carrollton 2021

Wolsza T., Więzienia stalinowskie w Polsce. System, codzienność, represje, Warszawa 2013

Wołk G., „Konfederacja Polski Niepodległej. Studium funkcjonowania opozycyjnej partii politycznej w realiach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”, praca doktorska, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2020, kps

Wołoszyn J., „Ostra broń” – agentura celna. Tajni współpracownicy w więzieniach i aresztach śledczych w latach 1944–1956, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, nr 2 (16)

Zackiewicz G., Syndykalizm w polskiej refleksji i rzeczywistości politycznej I połowy XX wieku, Kraków 2013

Zeidler M., Zeidler K., Jerzy Lewszecki (1913–1955) – przyczynek do biografii, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2009, R. 10 (61), nr 4 (229)

Krok, T. (2023). Studium agenta celnego na przykładzie działań inwigilacyjnych byłego oficera kontrwywiadu AK Juliusza Wilczura-Garzteckiego wobec kpt. Jerzego Lewszeckiego (część I). Aparat Represji W Polsce Ludowej 1944-1989, (20), 395–425. https://doi.org/10.48261/arprl222013

Statystyki

Liczba pobrań PDF

Download data is not yet available.

Udostępnij

okładka

Nr 20 (2022)

ISSN:
1733-6996
eISSN:
2957-1707

Data publikacji:
2022-12-27

Dział: Artykuły i studia: Varia