Hipolit Aleksandrowicz i jego działalność pomocowa na rzecz ludności polskiej i żydowskiej w okresie II wojny światowej
Polish-Jewish Studies, Nr 4 (2023), strony: 177-195
Data publikacji: 2024-01-03
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę bliższego przyjrzenia się postaci Hipolita Aleksandrowicza i jego działalności pomocowej z okresu II wojny światowej. Przypadek sprawił, że nie stał się on jedną z wielu ofiar zbrodni pomorskiej 1939 r., a uzyskawszy możliwość pozostania w swoim majątku w Łochocinie koło Lipna, wykorzystał ją do udzielania pomocy miejscowej ludności. Wśród potrzebujących znalazła się zarówno ludność polska (zagrożona wysiedleniami), jak i Żydzi z okolicznych miejscowości. Mimo skąpej bazy źródłowej nowe ustalenia dotyczące Aleksandrowicza wzbogacają nasz obraz przebiegu okupacji na Pomorzu, zagłady tamtejszych Żydów oraz możliwości udzielania im pomocy przez ludność polską.
Słowa kluczowe
okupacja niemiecka • Holocaust • pomoc Żydom • relacje polsko-żydowskie • ziemiaństwo • Pomorze German occupation • Holocaust • helping Jews • Polish-Jewish relations • landed gentry • Pomerania
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy, By 109/60; By 109/386.
Archiwum rodzinne Mikołaja Aleksandrowicza.
Rozmowa z Mikołajem Aleksandrowiczem z 14 III 2022 r., nagranie w zbiorach autorki.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 8: Tereny wcielone do Rzeszy – Okręg Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie, rejencja ciechanowska, Górny Śląsk, oprac. M. Siek, Warszawa 2012.
Adamska J., Sziling J., Polscy księża w niemieckich obozach koncentracyjnych. Transport 527 duchownych 13 grudnia 1940 r. z Sachsenhausen do Dachau, Warszawa 2007.
Baranowska A., Żydzi włocławscy i ich zagłada 1939–1945, Toruń 2005.
Berendt G., Żydzi na obszarze Okręgu Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie (do stycznia 1940 roku) [w:] Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021.
Berent B., Zagłada Żydów [w:] Włocławek. Dzieje miasta, red. J. Staszewski, t. 2, Włocławek 2001.
Bliska historia. O badaniach historii lokalnej i regionalnej, red. P. Wiszewski, Warszawa 2018.
Bock-Matuszyk K., Historia mówiona a badania regionalne [w:] Bliska historia. O badaniach historii lokalnej i regionalnej, red. P. Wiszewski, Warszawa 2018.
Ceran T., Ofiary zbrodni pomorskiej 1939 – portret zbiorowy [w:] Rozstrzelana niepodległość. Ofiary zbrodni pomorskiej 1939, red. idem, Toruń 2020.
Ceran T., Tomkiewicz M., Polacy ratujący Żydów na terenie przedwojennego województwa pomorskiego w okresie okupacji niemieckiej [w:] Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką. Przegląd piśmiennictwa, red. T. Domański, A. Gontarek, Warszawa–Kielce 2022.
Chorązki M., Ziemianie wobec wojny. Postawy właścicieli ziemskich województwa krakowskiego w latach 1939–1945, Kraków 2010.
Czechowska K., Getto otwarte – getto zamknięte? Kontakty z Polakami jako kategoria przy klasyfikacji wybranych gett w Kraju Warty [w:] Żydowscy sąsiedzi, red. K. Morta, Ostrów Wielkopolski 2018.
Gałkowski P., Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX–XX wieku, Rypin 1997.
Gałkowski P., Zbrodnie niemieckie na ziemiaństwie z powiatów Lipno i Rypin [w:] Zbrodnie niemieckie na ziemi dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939–1945, red. A. Szwalbowski, P. Gałkowski, Rypin 2019.
Gałkowski P., Ziemianie i ich własność w ziemi dobrzyńskiej w latach 1918–1947, Rypin 1999.
Gapys J., Prywatna akcja dobroczynna ziemiaństwa polskiego w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945, „Almanach Historyczny” 2017, t. 19.
Gapys J., Ziemianie wobec zagłady Żydów w dystrykcie radomskim [w:] Życie codzienne społeczności żydowskiej na ziemiach polskich do 1942 roku, red. E. Majcher-Ociesa, B. Wojciechowska, Kielce 2013.
Golon M., Dzieje Nieszawy, t. 2: 1945–1990, Nieszawa 2005.
Gruszczyńska M., Organizacja władz miejskich Włocławka w latach 1914–1939 [w:] Włocławek. Dzieje miasta, red. J. Staszewski, t. 2, Włocławek 2001.
Jasiewicz K., Lista strat ziemiaństwa polskiego 1939–1956, Warszawa 1995.
Jaszowski T., Okupacyjna martyrologia Żydów włocławskich [w:] Z badań nad eksterminacją Żydów na Pomorzu i Kujawach, Bydgoszcz 1983.
Kawski T., Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918– 1942, Toruń 2012.
Kawski T., Ludność żydowska ziemi dobrzyńskiej w latach 1939–1945. Próba bilansu [w:] Zbrodnie niemieckie na ziemi dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939–1945, red. A. Szwalbowski, P. Gałkowski, Rypin 2019.
Kawski T., Właściciele ziemscy wyznania mojżeszowego na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej [w:] Pomorskie rody ziemiańskie w czasach nowożytnych, red. W. Jastrzębski, Toruń 2004.
Kozłowski R., Życie społeczne i polityczne w latach 1945–1959 [w:] Włocławek. Dzieje miasta, red. J. Staszewski, t. 2, Włocławek 2001.
Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holokaustu. Polska, red. I. Gutman, S. Bender, S. Krakowski, Kraków 2009.
Montague P., Chełmno. Pierwszy nazistowski obóz zagłady, tłum. T.S. Gałązka, Wołowiec 2014.
Paldiel M., The Path of the Righteous: Gentile Rescuers of Jews During the Holocaust, Ktav 1993.
Pomorskie rody ziemiańskie w czasach nowożytnych, red. W. Jastrzębski, Toruń 2004.
Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021.
Rozstrzelana niepodległość. Ofiary zbrodni pomorskiej 1939, red. T. Ceran, Toruń 2020.
Rudnicki S., Ziemiaństwo polskie w XX wieku, Warszawa 1996.
Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką. Przegląd piśmiennictwa, red. T. Domański, A. Gontarek, Warszawa–Kielce 2022.
The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, vol. 2: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, part A, ed. M. Dean, Indiana University Press, Bloomington 2012.
Wardzyńska M., Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce „Intelligenzaktion”, Warszawa 2009.
Włocławek. Dzieje miasta, red. J. Staszewski, t. 2, Włocławek 2001.
Z badań nad eksterminacją Żydów na Pomorzu i Kujawach, Bydgoszcz 1983.
Zbrodnie niemieckie na ziemi dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939–1945, red. A. Szwalbowski, P. Gałkowski, Rypin 2019.
Zegenhagen E., Fishman S., Włocławek [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, vol. 2: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, part A, ed. M. Dean, Indiana University Press, Bloomington 2012.
Życie codzienne społeczności żydowskiej na ziemiach polskich do 1942 roku, red. E. Majcher-Ociesa, B. Wojciechowska, Kielce 2013.
Żydowscy sąsiedzi, red. K. Morta, Ostrów Wielkopolski 2018.
Freytag Evert [w:] The Righteous Among the Nations Database, Yad Vashem, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&language=en&itemId=4043007&ind=0 , dostęp 29 V 2022 r.
Lenczewski T., Polscy ziemianie, jawna opcja niemiecka, „Rzeczpospolita”, 16–17 IV 2016, „Plus-Minus”, nr 16 (1207), https://www.rp.pl/plus-minus/art11087691-polscy-ziemianie-jawna-opcja-niemiecka , dostęp 29 V 2022 r.
Michalik G., Lwy pana hrabiego, „Gazeta Wyborcza”, 27 XI 2005, https://classic.wyborcza.pl/archiwumGW/4525119/Lwy-pana-hrabiego, dostęp 17 III 2022 r.
Wartime Rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy. The Testimony of Survivors and Rescuers, ed. M. Paul, Toronto 2018.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Polish-Jewish Studies
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Inne teksty tego samego autora
- Kinga Czechowska, Karolina Famulska-Ciesielska, Sztetl Lubicz, Toruń 2019, 112 s. , Polish-Jewish Studies: Nr 4 (2023)
- Kinga Czechowska, Polacy ewangelicy z pomocą Żydom. Dwa listy Celiny Reńskiej z d. Kaweckiej do Yad Vashem w sprawie pomocy udzielonej w Warszawie przez rodziny Szulców i Stechbartów , Polish-Jewish Studies: Nr 5 (2024)