Visualizza N. 6 (2025)

N. 6 (2025)

ISSN:
2719-4086

eISSN:
2957-1413
Section: Studia

Okoliczności przetrwania ludności żydowskiej w Hucie Pieniackiej i Hucie Werchobuskiej (Kreis Złoczów) oraz ich okolicach w świetle relacji ocalonych

Polish-Jewish Studies, N. 6 (2025), pages: 97-129

Publication date: 2025-11-17

https://doi.org/10.48261/PJS250604

Abstract

Artykuł przedstawia losy Żydów ukrywających się podczas II wojny światowej w okolicach Huty Pieniackiej i Huty Werchobuskiej, położonych w przedwojennym województwie tarnopolskim (Kreis Złoczów). Ze względu na rozległe kompleksy leśne obszar ten stwarzał dogodne warunki do schronienia się przed niemieckimi działaniami eksterminacyjnymi. Właśnie tam próbowały przeżyć grupy Żydów zbiegłych z likwidowanych gett i transportów do obozów śmierci. Podstawę źródłową tekstu stanowią relacje ocalonych z Zagłady, które ukazują codzienne zmagania z głodem, chorobami, wyczerpaniem i ciągłym strachem. Przytoczone opisy odsłaniają również zróżnicowane postawy miejscowej ludności – Polaków i Ukraińców. 28 lutego 1944 r. Huta Pieniacka została zaatakowana przez 4 Pułk Policyjny 14 Dywizji Grenadierów Waffen SS „Galizien”, wspierany przez oddziały UPA. Zginęło około tysiąca osób, a wieś została doszczętnie spalona. 22 marca 1944 r. podobny los spotkał Hutę Werchobuską. Część mieszkańców, uprzedzona o nadciągającym ataku, zdołała zbiec, pozostali zostali zamordowani, a zabudowania – zniszczone. Choć celem pacyfikacji była ludność polska, wydarzenia te wpłynęły również na sytuację ukrywających się Żydów, spotęgowały zagrożenie i zniszczyły lokalne sieci wsparcia.


Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN), Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce 1949–1984, 392/2040; Zbiór kserokopii materiałów archiwalnych opisujących wydarzenia historyczne z lat 1937–1956, pochodzących z Archiwum Wschodniego, 2904/308.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie (AIPN Kr), Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie 1991–1999, 1/2250.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu (AIPN Wr), Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej w Katowicach Oddział w Opolu, 477/32, t. 1.

Archiwum Muzeum Historii Żydów Polskich Polin.

Archiwum Yad Vashem (AYV), ID 13793312.

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (AŻIH), 301/1200; 301/1403.

Dokumenty zbrodni wołyńskiej, t. 2, red. E. Gigilewicz, L. Popek, P. Sokołowski, T. Zych, Warszawa 2024.

No. 30 [No date given], [no place given]. Excerpt from the intelligence case of the NKGB’s of the Ukrainian SSR „Zvery” related to developments in Huta Pieniacka [w:] Polans and Ukraine in the 1930s and 1940s. Documents from the Archives of the Secret Services, red. J. Bednarek et al., Łódź–Warsaw–Kiev 2012.

Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement auf Grund der Summarischen Bevölkerungsbestandsaufnahme am 1. März 1943, Statistischen Amt des Generalgouvernements, Krakau 1943.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 14 lipca 1934 r. o podziale powiatu złoczowskiego w województwie tarnopolskim na gminy wiejskie, DzU 1934, nr 64, poz. 572.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 lipca 1934 r. o podziale powiatu brodzkiego w województwie tarnopolskim na gminy wiejskie, DzU 1934, nr 68, poz. 630.

Bąkowski W., Zagłada Huty Pieniackiej, Kraków 2001.

Sasiv Memorial Book, New York 2003.

Scharf B., Scharf M., Courage, [b.m.w.] 2011.

Weigler Z., Za udzielanie pomocy Żydom spalono dwie polskie wsie, „Yedioth Yad Vashem” 1957, nr 12.

Żuk S.S., Skrawek piekła na Podolu. Huta Pieniacka – Hucisko Brodzkie, Warszawa 2009.

"10-letni partyzant w walce z Niemcami", „Trybuna Dolnośląska” 1946, nr 136 (157).

Akcja „Reinhardt”. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. D. Libionka, Warszawa 2004.

Ainsztein R., Jewish Resistance in Nazi-Occupied Eastern Europe, London 1974.

Bechtel D., Od Jedwabnego do Złoczowa. Lokalne pogromy w Galicji, czerwiec–lipiec 1941 [w:] OUN, UPA i zagłada Żydów, red. A.A. Zięba, Kraków 2015.

Datner S., Las Sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968.

Dieter P., Nationalsozialistische Judenverfolgung in Ostgalizien 1941–1944. Organisation und Durchführung eines staatlichen Massenverbrechen, München 1997.

Eberhardt P., Liczebność i rozmieszczenie ludności żydowskiej na Kresach Wschodnich I i II Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XX w. [w:] Świat nie pożegnany. Żydzi na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej w XVIII–XX w., red. K. Jasiewicz, Warszawa 2004.

Gross E., Kresowe dzieje podolskich wsi. Włochy, Ponikwa i Hucisko Brodzkie (1938–1944), Wrocław 2004.

Himka J.P., Ukrainian Nationalists and the Holocaust. OUN and UPA’s Participation in the Destruction of Ukrainian Jewry, 1941–1944, Stuttgart 2021 („Ukrainian Voices”, t. 12).

Jasiewicz K., Zagłada polskich Kresów. Ziemiaństwo polskie na Kresach Północno-Wschodnich Rzeczypospolitej pod okupacją sowiecką 1939–1941. Studium z dziejów zagłady dawnego narodu politycznego, Warszawa 1998.

Kiebuzinski K., Motyl A., The Great West Ukrainian Prison Massacre of 1941. A Sourcebook, Amsterdam 2017.

Kobylański R., Huta Pieniacka. Kainowa zbrodnia, Wrocław 2024.

Komański H., Eksterminacja polskiej ludności, powiat Złoczów. Huta Werchobuska, „Na Rubieży” 1994, nr 4 (10).

Komański H., Siekierka S., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim w latach 1939–1946, Wrocław 2004.

Konarski W., Zagłada Huty Pieniackiej, „Szkice Historyczne” 1996, t. 1.

Korman A., Nieukarane zbrodnie SS-Galizien z lat 1943–1945. Chodaczów Wielki, Huta Pieniacka, Podkamień, Wicyń i inne miejscowości, Londyn 1990.

Kulińska L., Partacz C., Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na Polakach w latach 1939–1945, Warszawa 2015.

Kutten M., An Eternal Light. Brody in Memoriam, Organization of former Brody residents in Israel, [b.m.w.] 1994.

Mędykowski W., W cieniu gigantów. Pogromy 1941 r. w byłej sowieckiej strefie okupacyjnej, Warszawa 2012.

Motyka G., Dywizja SS „Galizien” („Hałyczyna”), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2002, nr 1.

Motyka G., Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”. Konflikt polsko-ukraiński 1943–1947, Kraków 2011.

Motyka G., Ukraińska partyzantka 1942–1960. Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii, Warszawa 2015.

Poliszczuk W., Dowody zbrodni OUN i UPA. Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu, t. 2, Toronto 2000.

Poliszczuk W., Gorzka prawda. Cień Bandery nad zbrodnią ludobójstwa, Toronto 2004.

Poliszczuk W., Gorzka prawda. Zbrodniczość OUN-UPA, Toronto 1995.

Prus E., Holocaust po banderowsku, Wrocław 2001.

Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, t. 1, red. A. Namysło, M. Grądzka-Rejak, Warszawa 2019.

Skorowidz gmin Rzeczypospolitej Polskiej. Ludność i budynki na podstawie tymczasowych wyników drugiego powszechnego spisu ludności z dn. 9 XII 1931 r. oraz powierzchnia ogólna, cz. 3a: Województwa południowe, Warszawa 1935.

Siekierka M., Stan badań nad pomocą Żydom świadczoną przez ludność polską w okresie II wojny światowej na okupowanych terenach województwa tarnopolskiego [w:] Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką – przegląd piśmiennictwa, red. T. Domański, A. Gontarek, Kielce 2022.

Siemaszko W., Siemaszko E., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 2, Warszawa 2000.

Srokowski S., Zanim spłonęli żywcem. Ukraińska zbrodnia w Hucie Pieniackiej, Warszawa 2024.

Szwiec W., Informacje o śledztwie w sprawie ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1939–1945 na terenie Huty Pieniackiej [w:] Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych. Ludobójstwo na kresach południowo-wschodniej Polski w latach 1939–1946, red. B. Paź, Kraków 2015.

The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, t. 2: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, red. G.P. Megargee, M. Dean, cz. A, Bloomington–Indianapolis 2012.

Tyndorf R., Zieliński Z., Wartime Rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy. The Testimony of Survivors and Rescuers, t. 2, Lublin 2023.

Za to, że byli Polakami, red. M. Gośniowska-Kola, Wschowa 2009.

Zapalec A., Powiat złoczowski [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018.

Zapalec A., Ziemia tarnopolska w okresie pierwszej okupacji sowieckiej (1939–1941), Kraków 2006.

Zakrzewska A., Związek Strzelecki 1919–1939. Wychowanie młodzieży obywatelskiej, Kraków 2007.

Hańderek M., Stosunek ZSRS do obywateli polskich narodowości żydowskiej, https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/78341%2CStosunek-ZSRS-do-obywateli-polskich-narodowosci-zydowskiej.html?utm_source=chatgpt.com, dostęp 4 VI 2025 r.

Siekierka, M. (2025). Okoliczności przetrwania ludności żydowskiej w Hucie Pieniackiej i Hucie Werchobuskiej (Kreis Złoczów) oraz ich okolicach w świetle relacji ocalonych. Polish-Jewish Studies, (6), 97–129. https://doi.org/10.48261/PJS250604

Statistics

Downloads

I dati di download non sono ancora disponibili.

Share it

                            Visualizza N. 6 (2025)

N. 6 (2025)

ISSN:
2719-4086
eISSN:
2957-1413

Data publikacji:
2025-11-17

Dział: Studia