Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
The NSDAP structures and political role in the General Governorate 1939–1945 – an Outline
Remembrance and Justice, Vol. 45 No. 1 (2025), pages: 147-173
Publication date: 2025-10-15
https://doi.org/10.48261/PIS254506
PDF (Język Polski)
Abstract
The history of the NSDAP’s Working Sector in the General Governorate (Arbeitsbereich der NSDAP im Generalgouvernement Polen), which was established at the beginning of May 1940, is relatively less known in the historiography concerning the German occupation of Poland during World War II. Meanwhile, the structures of the Nazi party played an important role in the propaganda and the strengthening of Hans Frank’s criminal occupation regime and in the designed process of Germanisation of the General Governorate, especially in the context of the “ideological care” over the ethnic Germans living there. Nevertheless, the full development of the party organisation in these lands was blocked by Frank’s own political ambitions, as reflected in competence disputes with some central Third Reich power institutions. Ultimately, the NSDAP’s Working Sector only partially fulfilled its political function, remaining an unfinished enterprise and one of the many faces of the polycratic face of the Nazi regime.
Keywords
NSDAP • III Rzesza • Generalne Gubernatorstwo • reżim okupacyjny • propaganda NSDAP • Third Reich • General Governorate • occupation regime • propaganda
References
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Akta NSDAP Arbeitsbereich GG, GK 115/10, Rząd Generalnego Gubernatorstwa, GK 94/1051, Sondergericht Krakau (Sąd Specjalny w Krakowie), GK 108/18.
Bundesarchiv, Berlin-Lichterfelde, Kanzlei des Generalgouverners, R 52-II/172-173, Personenbezogene Unterlagen der SS und SA, R 9361-III/552436, Partei-Kanzlei der NSDAP, NS 6/317, NS 6/795, Persönlicher Stab Reichsführer-SS, NS 19/1759, NS 19/2648, NS 19/2653, Reichskanzlei, R 43-II/1342.
Hopf H., Die Volksdeutschen im Generalgouvernement, „Deutschtum im Ausland” 1942, z. 1–2.
,,Krakauer Zeitung”, 3 VII 1940, 5 XI 1940, 28 I 1941, 30–31 III 1941, 26 X 1943.
,,Reichsgesetzblatt”, styczeń 1939.
,,Verordnungsblatt der NSDAP. Arbeitsbereich Generalgouvernement” 1941, nr 3–7; 1942, nr 1–2; 1943, nr 4–6; 1943, nr 11–12.
Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete (Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów), cz. 1, 10 V 1940, nr 37.
Verordnungsblatt für das Generalgouvernement (Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora): 19 IV 1940, nr 29; 12 VII 1941, nr 62; 3 I 1942, nr 1; 20 III 1942, nr 23; 22 IV 1942, nr 34.
,,Warschauer Zeitung”: 21–22 IV 1940, 26 VII 1940, 21 VIII 1942.
Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939–1945, red. W. Präg, W. Jacobmeyer, Stuttgart 1975.
Frank N., Mój ojciec Hans Frank, tłum. E. Kacprzycka, J. Kwiatkowski, Warszawa 1991.
Benz W., Typologie der Herrschaftsformen in den Gebieten unter deutschem Einfluss [w:] Die Bürokratie der Okkupation. Strukturen der Herrschaft und Verwaltung im besetztenEuropa, red. W. Benz, J. Houwink ten Cate, G. Otto, Berlin 1998.
Broszat M., Nationalsozialistische Polenpolitik 1939–1945, Stuttgart 1961.
Buddrus M., Totale Erziehung für den totalen Krieg. Hitlerjugend und nationalsozialistische Jugendpolitik, cz. 2, München 2003.
Bürokratie der Okkupation. Strukturen der Herrschaft und Verwaltung im besetzten Europa, red. W. Benz, J. Houwink ten Cate, G. Otto, Berlin 1998.
Chwalba A., Okupacyjny Kraków w latach 1939–1945, Kraków 2016.
Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939–1945, red. W. Präg, W. Jacobmeyer, Stuttgart 1975.
Dobroszycki L., Garas J.B. et al., Wstęp [w:] Okupacja i ruch oporu w ,,Dzienniku” Hansa Franka 1939–1945, red. S. Płoski, L. Dobroszycki et al., t. 1: 1939–1942, tłum. D. Dąbrowska, M. Tomala, Warszawa 1972.
Fest J.C., Oblicze Trzeciej Rzeszy, tłum. E. Werfel, Warszawa 1970.
Graczyk K., „Stołeczny” Sondergericht. Niemiecki Sąd Specjalny w Krakowie (Sondergericht Krakau) 1939–1945, ,,Folia Historica Cracoviensia” 2024, nr 1.
Gruchmann L., Korruption im Dritten Reich. Zur ,,Lebensmittelversorgung” der NS-Führerschaft, ,,Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 1994, z. 4.
Haar I., Polityka ludnościowa w Generalnym Gubernatorstwie: polityka narodowościowa wobec Żydów i polityka osadnictwa a inicjatywy regionalne i centralne, ,,Pamięć i Sprawiedliwość” 2009, nr 1 (14).
Jastrzębski W., Okupacyjne losy ziem polskich wcielonych do III Rzeszy (1939–1945), Bydgoszcz 2017.
Jędrzejewski E., Hitlerowska koncepcja administracji państwowej 1933–1945. Studium polityczno-prawne, Wrocław 1975.
Jockheck L., Propaganda im Generalgouvernement. Die NS-Besatzungspresse für Deutsche und Polen 1939–1945, Osnabrück 2006.
Klee E., Das Personenlexikon zum Dritten Reich, Frankfurt am Main 2003.
Klessmann Ch., Der Generalgouverneur Hans Frank, ,,Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 1971, z. 3.
Klessmann Ch., Hans Frank: Parteijurist und Generalgouverneur in Polen [w:] Die braune Elite: 22 biographische Skizzen, red. R. Smelser, R. Zitelmann, Darmstadt 1990.
Kołtunowski P., Strategia propagandy hitlerowskiej w Generalnym Gubernatorstwie na podstawie ,,Krakauer Zeitung” (1939–1945). Studium historyczno-filologiczne, Lublin 1990.
Leszczyński K., Gumkowski J., Generalne Gubernatorstwo w oczach Niemca (sprawozdanie dra Blaschka, szefa biura prezydialnego protektora Rzeszy na Czechy i Morawy, z podróży służbowej do Generalnego Gubernatorstwa w dniach 21–26 sierpnia 1942 r.), ,,Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1965, t. 15.
Lilla J., Der Preußische Staatsrat 1921–1933. Ein biographisches Handbuch. Mit einer Dokumentation der im „Dritten Reich” berufenen Staatsräte, Düsseldorf 2005.
Longerich P., Hitlers Stellvertreter. Führung der Partei und Kontrolle des Staatsapparates durch den Stab Heß und die Parteikanzlei Bormann, München 1992.
Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1, Warszawa 1970.
Malaparte C., Kaputt, tłum. B. Sieroszewska, Warszawa 1962.
Musiał B., Deutsche Zivilverwaltung und Judenverfolgung im Generalgouvernement. Eine Fallstudie zum Distrikt Lublin 1939–1944, Wiesbaden 1999.
Nolzen A., Die Arbeitsbereiche der NSDAP im Generalgouvernement, in den Niederlanden und in der besetzten Sowjetunion [w:] Die deutsche Herrschaft in den ,,germanischen” Ländern 1940–1945, red. R. Bohn, Stuttgart 1997.
Ogórek M., Lista Wächtera. Generał SS, który ograbił Kraków. Gdzie zniknęły polskie dzieła sztuki?, Warszawa 2017.
Orlow D., History of the Nazi Party, t. 2: 1933–1945, Pittsburgh 1973.
Pätzold K., Weißbecker M., Geschichte der NSDAP 1920 bis 1945, Köln 2009.
Pohl D., Die Reichsgaue Danzig-Westpreussen und Wartheland. Koloniale Verwaltung oder Modell für die zukünftige Gauverwaltung [w:] Die NS-Gaue. Regionale Mittelinstanzen im zentralistischen „Führerstaat”, red. J. John, H. Möller, T. Schaarschmidt, München 2007.
Pospieszalski K.M., Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce, cz. 2: Generalna Gubernia. Wybór dokumentów i próba syntezy, Poznań 1958.
Przegiętka M., Selbstschutz w Generalnym Gubernatorstwie [w:] W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940, red. I. Mazanowska, T. Ceran, M. Przegiętka, Warszawa 2021.
Rademacher M., Handbuch der NSDAP-Gaue 1928–1945. Die Amtsträger der NSDAP und ihrer Organisationen auf Gau- und Kreisebene in Deutschland und Österreich sowie in den Reichsgauen Danzig-Westpreußen, Sudetenland und Wartheland, Vechta 2000.
Rebentisch D., Führerstaat und Verwaltung im Zweiten Weltkrieg. Verfassungsentwicklung und Verwaltungspolitik 1939–1945, Wiesbaden–Stuttgart 1989.
Rieger B., Odilo Globocnik. Twórca nazistowskich obozów śmierci, tłum. J.S. Zaus, Zakrzewo 2009.
Röskau-Rydel I., Volksdeutsche w Krakowie i dystrykcie krakowskim Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1941, ,,Prace Historyczne” 2023, nr 4.
Roth M., Herrenmenschen. Die deutschen Kreishauptleute im besetzten Polen – Karrierewege, Herrschaftspraxis und Nachgeschichte, Göttingen 2007.
Sands P., Szlak szczurów. Historia ucieczki nazistowskiego oprawcy, tłum. A. Czwojdrak, Kraków 2022.
Schafranek H., Wer waren die niederösterreichischen Nationalsozialisten? Biografische Studien zu NSDAP-Kreisleitern, SA und SS, St. Pölten 2020.
Schenk D., Hans Frank. Biografia generalnego gubernatora, tłum. K. Jachimczak, Kraków 2009.
Schenk D., Krakauer Burg. Wawel jako ośrodek władzy Generalnego Gubernatora Hansa Franka w latach 1939–1945, tłum. P. Zarychta, Kraków 2013.
Wichert W., Niemiecki system okupacyjny na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Zarys problematyki [w:] Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką – przegląd piśmiennictwa, red. T. Domański, A. Gontarek, Warszawa–Kielce 2022.
Wichert W., [rec.], M. Winstone, „Generalne Gubernatorstwo. Mroczne serce Europy Hitlera”, tłum. T. Fiedorek, Poznań 2015, ,,Dzieje Najnowsze” 2017, nr 3.
Wichert W., System polityczny i administracyjny Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1945, ,,Polish-Jewish Studies” 2022, nr 3.
Wichert W., Ustrój polityczno-administracyjny Okręgu Rzeszy Kraj Warty w latach 1939–1945 w świetle najnowszej historiografii Republiki Federalnej Niemiec [w:] Polska pod okupacją 1939–1945, t. 2, red. M. Przegiętka et al., Warszawa 2016.
Wieczorkiewicz P.P., Historia polityczna Polski 1935–1945, Poznań 2014.
Winstone M., Generalne Gubernatorstwo. Mroczne serce Europy Hitlera, tłum. T. Fiedorek, Poznań 2015.
Wulf J., Dr. Hans Frank Generalgouverneur im besetzten Polen, ,,Aus Politik und Zeitgeschichte (Beilage zur Wochenzeitung »Das Parlament«)” 1961, nr 3.
Apel na niemieckim stadionie w Krakowie, https://niemieckikrakowblog.wordpress.com/2020/06/30/pierwsze-apele-nsdap-w-krakowie/, dostęp 29 XI 2024 r.
Organizacja Hitler-Jugend w Generalnym Gubernatorstwie, https://niemieckikrakowblog.wordpress.com/organizacje-i-instyytucje/, dostęp 2 XII 2024.
Siedem placówek partyjnych w stolicy, https://niemieckikrakowblog.wordpress.com/2017/08/31/siedziby-nsdap-w-krakowie/, dostęp 2 XII 2024 r.
Schalk Richard, https://niemieckikrakowblog.wordpress.com/biografie-s-z/, dostęp 28 XI 2024 r.
Struktura NSDAP wraz z nazwiskami kierowników – wg spisu z 1941 roku, https://niemiecki-krakowblog.wordpress.com/2017/08/31/siedziby-nsdap-w-krakowie/, dostęp 2 XII 2024 r.
Utworzenie NSDAP w Generalnym Gubernatorstwie i obowiązek rejestracji, https://niemieckikrakowblog.wordpress.com/2018/10/23/utworzenie-nsdap-w-generalnym-gubernatorstwie-i-obowiazek-rejestracji/, dostęp 28 XI 2024 r.
Volksdeutsche Gemeinschaft (Wspólnota Niemców Etnicznych), https://niemieckikrakowblog.wordpress.com/organizacje-i-instyytucje/, dostęp 29 XI 2024 r.
License
Copyright (c) 2025 Remembrance and Justice
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Most read articles by the same author(s)
- Wojciech Wichert, Poland before the Outbreak of World War II in the Diaries of Galeazzo Ciano (1937–1939) , Remembrance and Justice: Vol. 36 No. 2 (2020)
- Wojciech Wichert, The Italian Social Republic as an Example of Fascist Political and Military Creation in the Years 1943–1945 , Remembrance and Justice: Vol. 34 No. 2 (2019)
