Wokół dwóch porozumień – prymasa Stefana Wyszyńskiego koncepcja modus vivendi z władzami komunistycznymi (1949–1956)
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 42 Nr 2 (2023), strony: 419-438
Data publikacji: 2024-04-03
Abstrakt
W artykule przedstawiono szczegółowo, jak abp/kard. Stefan Wyszyński podchodził do koncepcji porozumienia Kościoła z władzami komunistycznymi. Prymas uważał, że stworzenie modus vivendi z komunistami jest potrzebne, ponieważ – w jego ocenie – nowy system polityczny miał trwać dłużej niż jedno pokolenie. W tekście przeanalizowano wpływ lidera Kościoła w Polsce na zawarcie porozumień z władzami z 14 kwietnia 1950 r. i 31 grudnia 1956 r. Postawiono również tezę, że bez determinacji kard. Wyszyńskiego do uzgodnień tego rodzaju prawdopodobnie by nie doszło.
Bibliografia
Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, S. Wyszyński, Pro memoria.
Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie, Sekretariat Prymasa Polski.
Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 1: Lata 1945–59, red. P. Raina, Poznań 1994.
Polska w dokumentach z archiwów rosyjskich 1949–1953, wybór, oprac. A. Kochański, G.P. Maruszko, A.F. Noskowa, A. Paczkowski, K. Persak, Warszawa 2000.
Wyszyński S., Dzieła zebrane,t. 1: 1949–1953, Warszawa 1991.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 1: 1948–1952, red. P. Skibiński, Warszawa 2017.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 2: 1953,red. E.K. Czaczkowska, Warszawa 2017.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 3: 1953–1956,red. I. Czarcińska, A. Gałka, Warszawa 2018.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 4: 1956–1957, oprac. M. Białkowski, M. Wiśniewska, Warszawa 2020.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 5: 1958, red. M. Krupecka, Warszawa 2018.
Wyszyński S., Pro memoria. Zapiski z lat 1948–1949 i 1952–1953, red. M. Bujnowska et al., Ząbki 2007.
Wyszyński S., Zapiski więzienne, Bydgoszcz 1990.
Żaryn J., Kościół w Polsce w latach przełomu (1953–1958). Relacje ambasadora RP przy Stolicy Apostolskiej, Warszawa 2000.
Banaś K., Władysław Wolski. Meandry kariery komunistycznego działacza, Łódź 2019.
Czaczkowska E., Kardynał Wyszyński. Biografia, Kraków 2013.
Czaczkowska E., Stosunek kard. Adama Stefana Sapiehy do władz powojennej Polski [w:] Biskupi w rzeczywistości politycznej Polski „ludowej”,red. R. Łatka, Warszawa 2020.
Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944–1990. W świetle dokumentów MSW,Warszawa 2000.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce 1945–1989,Kraków 2006.
Dudek A., Krótkotrwała normalizacja w stosunkach Kościół–państwo (1956–1957), „Polska 1944–1989. Studia i materiały” 1995, t. 1.
Dziurok A., Główne kierunki działań aparatu bezpieczeństwa wobec Kościoła katolickiego w latach 1956–1966 [w:] Kościół i Prymas Stefan Wyszyński 1956–1966, red. A. Dziurok, W.J. Wysocki, Katowice–Kraków 2008.
Grajewski A., Relacje między PRL a Stolicą Apostolską w latach 1958–1966 w kontekście watykańskiej ,,polityki wschodniej”. Zarys problematyki [w:] Kościół i Prymas Stefan Wyszyński 1956–1966, red. A. Dziurok, W.J. Wysocki, Katowice–Kraków 2008.
Gruszczyński K.S., Komisja Mieszana i Wspólna w stosunkach PRL–Kościół (1946–1968),„Przegląd Powszechny” 1993, nr 10.
Janczewski Z., Prerogatywy prymasów Polski,„Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 1998, t. 31.
Kaczorowski A.W., Władysław Wolski – pierwszy „wyznaniowiec” Polski Ludowej [w:] Urząd do spraw Wyznań – struktury, działalność, ludzie, t. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności Urzędu ds. Wyznań w Polsce ludowej (1945–1956), red. R. Łatka, Warszawa 2021.
Kapica B., Władysław Bieńkowski. Biografia polityczna, Warszawa 2023.
Kmak-Pamirska A., Zmienność pamięci. Biskup Carl Maria Splett w polskiej i niemieckiej pamięci historycznej, Warszawa 2017.
Krukowski J., Uprawnienia nadzwyczajne kard. Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski, wobec zagrożeń ze strony reżimu komunistycznego,„Studia Prymasowskie” 2001, t. 5.
Łatka R., Czy prymasa Wyszyńskiego można określać mianem realisty politycznego,,,Politeja” 2013, nr 25.
Łatka R., Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970–1989, Warszawa 2019.
Łatka R., Koniec odwilży w relacjach państwo–Kościół (1957–1958) z perspektywy Prymasa Stefana Wyszyńskiego [w:] Christus vincit. Księga dedykowana biskupowi Edwardowi Frankowskiemu w 80. rocznicę urodzin, red. M. Krzysztofiński, J. Wołczański, Rzeszów 2017.
Łatka R., Marecki J., Kościół katolicki w Polsce rządzonej przez komunistów, Warszawa 2017.
Łatka R., Prymas Stefan Wyszyński w realiach PRL,Warszawa 2022.
Łatka R., Prymas Wyszyński a system komunistyczny w Polsce ,,ludowej” w latach 1956–1981[w:] Polskie wizje i oceny komunizmu 1917–1989, red. M. Kornat, R. Łatka, Warszawa 2020.
Łatka R., „Sprawa wrocławska”, czyli spór Kościoła z państwem o następcę kard. Bolesława Kominka (1974–1976) [w:] Kardynał Bolesław Kominek – biskup, dyplomata, wizjoner, red. W. Kucharski, R. Łatka, Warszawa–Wrocław 2020.
Mażewski L., Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945 r. Elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej, Warszawa 2020.
Michalski K., Działalność Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski 1980–1989, Warszawa 2012.
Noszczak B., Okoliczności uwolnienia kardynała Stefana Wyszyńskiego z internowania w Komańczy,„Studia Prymasowski” 2007, nr 1.
Pietrzak J., Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948,t. 1, Poznań 2009.
Raina P., Kardynał Wyszyński, t. 2: Losy więzienne, Warszawa 1995.
Skibiński P., W drodze do jednomyślności. Troska prymasa Stefana Wyszyńskiego o jedność Episkopatu Polski [w:] Biskupi w rzeczywistości politycznej Polski „ludowej”, t. 2, red. R. Łatka, Warszawa 2022.
Smoliński M.G., Biskup negocjator. Zygmunt Choromański 1892–1968. Biografia niepolityczna?,Warszawa 2014.
Sziling J., Przyczynek do biografii biskupa Kazimierza Józefa Kowalskiego [w:] Diecezja cheł-mińska w czasach komunizmu (1945–1990),t. 2, red. W. Polak, W. Rozynkowski, J. Sziling, Pelplin 2009.
Ślązak E., Uległy czy niezależny? Biskup Michał Klepacz w optyce aparatu bezpieczeństwa,„Pamięć i Sprawiedliwość” 2020, nr 2.
Wąsowicz J., Defensor Ecclesiae. Arcybiskup Antoni Baraniak (1904–1977). Salezjańskie koleje życia i posługi metropolity poznańskiego, Warszawa 2022.
Zabłocki J., Prymas Stefan Wyszyński. Opór i zwycięstwo 1948–1956, Warszawa 2002.
Zamiatała D., Caritas. Działalność i likwidacja organizacji 1945–1950,Lublin 2000.
Zieliński Z., Educatrix et Advocata. Wychowawca i obrońca. Miejsce Kościoła w dziejach narodu – studia i szkice, Lublin2015.
Żaryn J., Aresztowanie Prymasa Polski – okoliczności, przebieg, konsekwencje (1953–1956),„Studia Prymasowskie” 2007, t. 1.
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989),Warszawa 2003.
Żaryn J., Kościół a władza w Polsce 1945–1950,Warszawa 1997.
Żaryn J., Prymasi Polski wobec podziemia niepodległościowego [w:] Prymas Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1949–1981,red. E. Czaczkowska, Warszawa 2018.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Inne teksty tego samego autora
- Rafał Łatka, Mirosław Szumiło, Od Redakcji , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 36 Nr 2 (2020)
- Rafał Łatka, Prymas, papież i muzeum im poświęcone… Refleksje wokół katalogu wystawy stałej Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 40 Nr 2 (2022)
- Marcin Kruszyński, Rafał Łatka, Od Redakcji , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 38 Nr 2 (2021)
- Rafał Łatka, Gustaw Herling-Grudziński a PRL - perspektywa realisty z Neapolu , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 28 Nr 2 (2016)
- Rafał Łatka, Andrzej Sznajder, Budownictwo kościołów w diecezji częstochowskiej w latach 1945–1989, Katowice, IPN, 2016, 376 p. (Rafał Łatka). , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 30 Nr 2 (2017)
- Rafał Łatka, „Normalizacja” relacji państwo–Kościół w latach siedemdziesiątych XX wieku z perspektywy prymasa Stefana Wyszyńskiego – nieznany dokument z Sekretariatu Prymasa Polski , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 32 Nr 2 (2018)