Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Między ekspozyturą białego wywiadu a instytucją naukową – ośrodki badające problematykę polską w Związku Sowieckim w latach 1921–1938
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 42 Nr 2 (2023), strony: 294-318
Data publikacji: 2024-04-03
https://doi.org/10.48261/pis234214
PDF
Abstrakt
W artykule przeanalizowano wybrane aspekty funkcjonowania instytucji akademickich i quasi-naukowych w Związku Sowieckim, prowadzących działalność o charakterze naukowo-badawczym i eksperckim, która dotyczyła szeroko rozumianej problematyki polskiej. Autorzy omówili poszczególne instytucje zajmujące się gromadzeniem i opracowaniem materiałów o charakterze analitycznym na potrzeby „czynników decyzyjnych” i realizowania bieżących zamówień władz. Oprócz zaprezentowania genezy powstania tych instytucji, kształtowania się pola ich działalności oraz kadr, które zajmowały się analizą sytuacji w Polsce, podjęto próbę określenia zakresu realizowanych zadań i sposobów ich wykonania.
Bibliografia
Budkiewiczowa W., Ruch robotniczy w Królestwie Polskim w latach 1870–1900, Mińsk 1934.
Cimek H., Komunistyczny Uniwersytet Mniejszości Narodowych Zachodu (1921–1936), „Zeszyty Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Seria społeczno-pedagogiczna i historyczna” 1995, t. 5.
Cohen Z., Rethinking the Soviet Experience: Politics and History Since 1917, New York 1986.
Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. 4, oprac. A. Deruga, W. Gostyńska, J. Jurkiewicz, P. Olszański, A. Zatorski, Warszawa 1965
Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. 5, oprac. T. Cieślak et al., przy współudziale H. Adalińskiej et al., Warszawa 1966.
Dzięgiel E., Czarnecka K., Kowalska D.A., Yanushevska L., Polskojęzyczna prasa na Ukrainie sowieckiej w latach 1918–1939 – przegląd tytułów i treści, Kraków 2016.
Greenbaum A.A., Jewish Scholarship and Scholarly Institutions in Soviet Russia, 1918–1953, Jerusalem 1978.
Gontarczyk P., Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941–1944, Warszawa 2003.
Heltman S., Robotnik polski w rewolucji październikowej na Białorusi, Mińsk 1927.
Holzer J., Czasopismo „Z Pola Walki” w polskiej historiografii ruchu robotniczego, „Przegląd Historyczny” 1978, t. 69, z. 2.
Ilgiewicz H., Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej oraz Szkoła Nauk Politycznych w Wilnie (1930–1939), Warszawa 2019.
Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie (1930–1939). Idee – ludzie – dziedzictwo, red. J. Malicki, A. Pukszto, Warszawa 2020.
Iwanow M., Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921–1939, Warszawa–Wrocław 1991.
Iwanow M., Polskie jednostki autonomiczne w ZSRS – Marchlewszczyzna i Dzierżyńszczyzna [w:] W drodze do władzy. Struktury komunistyczne realizujące politykę Rosji Sowieckiej i ZSRS wobec Polski (1917–1945), red. E. Kowalczyk, K. Rokicki, Warszawa 2019.
Iwanow M., Zginęli, bo byli Polakami: koszmar „operacji polskiej” NKWD 1937–1938 – Killed for being Poles: horrors of the „Polish Operation” conducted by the NKVD in 1937–1938, tłum. na j. angielski E. Siwoń, Poznań 2017.
Jaworska-Lipska J., Wspomnienia Zagłębianki, Warszawa 1977.
Kantyka J., Lipski Ludwik [w:] Polski słownik biograficzny, t. 17, Wrocław 1972.
Kochański A., Andrzej Radziszewski (1886–1934) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 29, Warszawa 1986.
Kornat M., Polska szkoła sowietologiczna 1930–1939, Kraków 2003.
Koszutska W., Pisma i przemówienia, t. 1–3, Warszawa 1961.
Księga Polaków, uczestników Rewolucji Październikowej 1917–1920. Biografie, oprac. L. Kalestyńska, A Kochański et al.., Warszawa 1967.
Kuśnierz R., Czystki i terror na Ukrainie (1934–1938), Toruń 2016.
Libera P., Polityczne aspekty funkcjonowania Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej i Szkoły Nauk Politycznych w Wilnie (1930–1939), „Dzieje Najnowsze” 2021, nr 4.
Liebiediewa N., Komintern i Polska w latach 1919–1943 [w:] W drodze do władzy. Struktury komunistyczne realizujące politykę Rosji Sowieckiej i ZSRS wobec Polski (1917–1945), red. E. Kowalczyk, K. Rokicki, Warszawa 2019.
Mackiewicz J., Mój szwagier – szef GPU [w:] J. Mackiewicz, B. Toporska, Droga Pani…, Londyn 1998.
Maj I.P., Działalność Instytutu Wschodniego w Warszawie 1926–1939, Warszawa 2007.
T. Martin, The Affirmative Action Empire: Nations and Nationalism in the Soviet Union, 1923–1939, Cornell University Press, Ithaca NY 2001.
Materski W., Na widecie. II Rzeczpospolita wobec Sowietów 1918–1943, Warszawa 2005.
Materski W., Rozpoznanie przez NKWD ZSRR kolonii gruzińskiej w Polsce (1939), „Pro Georgia” 1996, t. 6.
„Nas, Polaków, nie ma kto bronić…” – represje wobec Polaków w Związku Sowieckim w latach 1935–1938 w materiałach MSZ i wywiadu wojskowego Drugiej Rzeczypospolitej, wybór, wstęp i oprac. R. Kuśnierz, Łomianki 2018.
Nowak A., Powrót „Imperium Zła”. Ideologie współczesnej Rosji, ich twórcy i krytycy (1913–2023), Kraków 2023.
Omówienie partii politycznych oraz organizacji paramilitarnych i społecznych działających w Polsce w 1939 r. sporządzone przez 3 Oddział (KRO) GUGB NKWD [w:] Polskie podziemie na terenach Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi w latach 1939–1941, t. 1, Warszawa–Moskwa 2001.
Piątkowski L., Związek Radziecki w publicystyce polskiej 1922–1928 – społeczeństwo, polityka, gospodarka, Lublin 1992.
Początki sowietologii. Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie (1930–1939). Idee – ludzie – dziedzictwo, red. J. Malicki, A. Pukszto, Warszawa 2020.
Polsko-radzieckie stosunki kulturalne 1918–1939. Dokumenty i materiały, red. W. Balcerak, Warszawa 1977.
Puchalski J., Instytut Naukowego Badania Komunizmu w Warszawie (1930–1939). Program, organizacja, zbiory prace księgoznawcze [w:] Bibliologia polityczna, red. D. Kuźmina, Warszawa 2011.
Sacewicz K., Komunizm i antykomunizm w II Rzeczypospolitej. Państwo – społeczeństwo – partie, Olsztyn 2016.
Siekierska J., Kartki z przeszłości, Warszawa 1960.
Smalianczuk A., Wialiki A., „Operacja polska” NKWD na sowieckiej Białorusi (sierpień 1937 –wrzesień 1938) [w:] „Operacja polska” NKWD 1937–1938. Przywracanie pamięci o zbrodni, red. P. Libera, M. Wyrwa, Warszawa 2023.
Smoliński A., Analizy i oceny zmian ekonomicznych na sowieckiej Ukrainie od końca lat 20. do końca lat 30. XX w. formułowane przez oficerów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego oraz funkcjonariuszy polskich służb dyplomatycznych: przyczynek do dziejów polskiego wywiadu wojskowego na Sowiety, „Europa Orientalis. Studia z Dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich” 2016, t. 7.
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Materiały i dokumenty, t. 1: 1893–1904, oprac. B. Szmidt, Moskwa 1934.
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Materiały i dokumenty, t. 2: 1914–1918, oprac. B. Szmidt, red. S. Krzyżanowski, Moskwa 1936.
Stroński H., Represje stalinowskie wobec ludności polskiej na Ukrainie w latach 1929–1939, Warszawa 1998.
Wialiki A., Dzierżyńszczyzna 1932–1937. Rejon skazany na likwidację, red. naukowa J. Szumski, Warszawa 2021.
Witkowski J., Powstanie 1863 r. i rosyjski ruch rewolucyjny początku 1860-ch lat, Mińsk 1931.
Zackiewicz G., Polska myśl polityczna wobec systemu radzieckiego 1918–1939, Kraków 2004.
Zieliński K., O Polską Republikę Rad. Działalność polskich komunistów w Rosji Radzieckiej 1918–1922, Lublin 2013.
Адибеков Г.М., Шахназарова Э.Н., Шириня К.К., Организационная структура Коминтерна. 1919–1943, Москва 1997.
Алексеев М.А., Колпакиди А.И., Кочик В.Я., Энциклопедия военной разведки. 1918–1945 гг., Москва 2012.
Арский А.Ф., Крестьянский вопрос в Польше, Москва 1923.
Арский А.Ф., Польша и ее экономические ресурсы, Петербург 1920.
Арский А.Ф., Современная Польша, Москва 1925.
Астрога (Острога) В., Інстытут польскай пралетарскай культуры [w:] Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, т. 3, Мінск 1996.
Белозорович В.А., Деятельность Института истории партии и Октябрьской революции при ЦК КП(б)Б (1929–1938), „Беларуская думка”, 2021, nr 7.
Белый террор в Польше, предисл. и ред. А. Боровского, Москва 1924.
Бронковский Б., Коммунистическая партия Польши, приложение: Программа КПП, Минск 1935.
Будкевич С.Р., Польша: военно-географический и военно-статистический очерк, Москва 1924.
Гарбацэвіч П., Полёнізацыя Заходняй Беларусі, Менск 1932.
Герасимова И.П., К истории еврейского отдела Института белорусской культуры (Инбелкульта) и еврейского сектора Белорусской академии наук в 20–30-х годах, „Вести Еврейского университета в Москве” 1996, nr 2 (12).
Гессен С.Я., Окраинные государства. Польша, Финланда, Эстония, Латвия и Литва, Ленинград 1926.
Глеб М., Проект „Большой Днепр” в истории Белорусской академии наук, „Наука и инновации” 2018, nr 10 (188).
Горбуров К., Болеслав Скарбек-Шацький (1888–1934): маловідома біографія лідера „польської комуністичної роботи” в УСРР, „З архівів ВУЧК-ГПУ-НКВД-КГБ” 2012, nr 1 (38).
Горяинов А.Н., Советская славистика 1920–1930-х годов [w:] Исследования по историографии славяноведения и балканистики, Москва 1981.
Документы и материалы по истории советско-польских отношений, т. VI: 1933–1938 гг., oтв. ред. И.А. Хренов, Т. Цесляк, Москва 1969.
Иойриш Б., В панской Польше, Харьков 1926.
История белорусской государственности. В 5 томах, т. 3: Белорусская государственность: от идеи к национальному государству (1917–1939 гг.), отв. ред. тома В.Г. Мазец, Н.В. Смехович, С.А. Третьяк, Минск 2019.
Кен О., Карл Радек и Бюро международной информации ЦК ВКП(б), 1932–1934 гг., „Cahiers du Monde Russe”, 2003, t. 44, nr 1.
Кон Ф., Западная Беларусь, колония панской Польши, Москва 1928.
Костшева В., Теория и практика польского фашизма [w:] Мировой фашизм. Сборник статей, ред. Н. Мещерков, Москва–Петроград 1923.
Красный Ю., Польский фашизм, Москва 1924.
Лінднэр Р., Гісторыкі і ўлада. Нацыятворчы працэс і гістарычная палітыка ў Беларусі XIX–XX ст., Санкт-Пецярбург 2005.
Матулайтис Э., Литовцы под гнетом фашистской Польши (политико-экономический очерк), Минск 1936.
Мосолов В.Г., ИМЭЛ – цитадель партийной ортодоксии: из истории Института марксизма-ленинизма при ЦК КПСС. 1921–1956, Москва 2010.
Научнo-организационные связи Академии наук СССР и Академии наук БССР. 1929–1941 гг. Сборник документов, составители Л.Д. Бондарь, Н.В. Токарев, К.Г. Шишкина, Минск 2015.
О работе Редационной коллегии польских изданий ИМЭЛ, „Историк-марксист” 1933, nr 4 (32).
Острога (Астрога) В.А., Историческая полонистика в БССР (1920-е годы) [w:] Проблемы внешней политики и безопасности: Беларусь – Польша: история и перспективы сотрудничества, отв. ред А.В. Русакович [и др.], Минск 2009.
Петрусевич Б.В., Обучение и подготовка польской армии, Москва 1929.
Политические партии в Польше, зап. Беларуси и зап. Украине, под. ред. С. Скульского, Минск 1935.
Пять лет ленинской учебы: юбилейный сборник (1922–1927), под ред. С. Аллерман, Ленинград 1927.
Рафаил М.А., Куда ведет Польшу Пилсудский, Ленинград 1928.
Рубльов О., Репринцев В., Репресії проти поляків в Україні у 30-ті роки, „З архівів ВУЧКГПУ-НКВД-КГБ” 1995, nr 1–2.
Сборник коммунистического университета национальных меньшинств Запада посвященный пятилетию Октябрьской революции, Москва 1922.
Скульский C., Беспартийный блок – правящая партия польского фашизма, Минск 1935.
Cоветская гениза – The Soviet genizah: новые архивные разыскания по истории евреев в СССР, составители и ответственные редакторы Г. Эстрайх, А. Френкель, Бостон–Санкт-Петербург 2020.
Справочно-информационные материалы к документальным фондам РЦХИДНИ, вып. 2, под ред. Ю.Н. Амиантова, К.М. Андерсона (гл. редактор), О. Наумова, З.Н. Тихоновой, Москва 1996.
Ставицька Н.П., Ліквідація науково-дослідних установ ВУАН з дослідження національних меншин України (ІІ пол. 1920–1930-х рр.), „Історія України: маловідомі імена, події, факти”, 2007, no. 34.
Улада і грамадства БССР у 1929–1939 гады ў дакументах Сакрэтнага аддзела / Асобага сектара ЦК КП(б)Б, склад., аут. прад. І. Раманава, Менск 2019.
Фришман В., Промышленность Западной Беларуси. Статистическо-экономические описание, Минск 1934.
Шаповал Ю.І., Інститут історії партії при ЦК Компартії України – філіал Інституту марксизму-ленінізму при ЦК КПРС [w:] Енциклопедія історії України: т. 3: Е – Й, редкол.: В.А. Смолій (голова) та ін., Київ 2005.
Шнэйдэр (Шнейдер) Я., Абнішчанне сялянства на Заходней Беларусі і шлях да заможнага жыцця ў БССР, Менск 1934.
Шнейдер (Шнэйдэр) Я., Очерки размещения промышленности Западной Беларуси, Минск 1936.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Inne teksty tego samego autora
- Jan Szumski, Stalinowska wykładnia paktu Ribbentrop-Mołotow w sowieckim oficjalnym przekazie oraz rosyjskiej polityce historycznej. Echa sprzed wieków. , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 36 Nr 2 (2020)
- Paweł Libera, Prometeizm po prometeizmie. Zarys historii ruchu prometejskiego po 1939 roku , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 39 Nr 1 (2022)
- Paweł Libera, Próba międzywojennego soft-power na kierunku litewskim - Wileńskie Biuro Informacyjne („Wilbi”) i jego rola w kształtowaniu stosunków polsko-litewskich , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 38 Nr 2 (2021)
- Bogdan Musiał, Jan Szumski, Lato 1980 na Wybrzeżu oraz powstanie „Solidarności” w świetle sprawozdań sowieckich Konsulatów Generalnych w Gdańsku i Szczecinie , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 16 Nr 2 (2010)
