Pokaż  Nr 12 (2023)

Nr 12 (2023)

ISSN:
2545-3424

eISSN:
2299-890X
Dział: Varia

Relacje Służby Bezpieczeństwa i KW PZPR na przykładzie Krakowa w okresie „małej stabilizacji” w świetle akt partyjnych

Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 12 (2023), strony: 322-356

Data publikacji: 2024-02-06

https://doi.org/10.48261/2299.890X.12.2023.13

Abstrakt

W artykule podjęto próbę przedstawienia relacji między SB a KW PZPR w latach 1956–1970 na przykładzie Krakowa i województwa krakowskiego. W początkowym okresie po Październiku ’56 między władzami partyjnymi a policją polityczną występowały nieporozumienia i konflikty, zwłaszcza wtedy, gdy I sekretarzem KW PZPR w Krakowie był Bolesław Drobner. Bardzo szybko obie strony wróciły jednak do bliskiej współpracy. SB była potrzebna PZPR dla utrzymania monopolu władzy. Władze partyjne wyznaczały ważniejsze kierunki działań operacyjnych policji politycznej: zwalczanie dawnych członków PSL, walka z Kościołem katolickim tłumienie prób strajków i przerw w pracy, zapobieganie wystąpieniom społecznym przeciw władzom, zwłaszcza podczas wyborów do sejmu i rad narodowych. W połowie lat sześćdziesiątych w krakowskiej PZPR władzę przejęły osoby związane z grupą „partyzantów” (I sekretarz Czesław Domagała). Środowisko to wzmocniło także swoje wpływy w policji politycznej (m.in. Stanisław Wałach). Wyżsi funkcjonariusze SB w Krakowie byli częścią ówczesnego establishmentu. Utrzymywali bliskie kontakty, także towarzyskie, z ważniejszymi pracownikami aparatu partyjnego. Uczestniczyli też w rozgrywkach i intrygach personalnych. Bunty młodzieży studenckiej i szkół średnich w 1968 r. i robotników w 1970 r. zarówno dla władz partyjnych, jak i policji politycznej były dużym zaskoczeniem. Na początku kolejnej dekady doszło do zmian kadrowych w PZPR i SB.


Archiwum Akt Nowych w Warszawie, KC PZPR.

Archiwum Narodowe w Krakowie, KW PZPR.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, MSW.

VIII Konferencja Sprawozdawczo-Wyborcza. Sprawozdanie Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Kraków 1962.

„Wiadomości” 1966.

Brzeziński P., Zapomniani dygnitarze. Pierwsi sekretarze Komitetu Wojewódzkiego PPR/PZPR w Gdańsku w latach 1945–1990. Szkice biograficzne, Gdańsk 2013.

Centrum władzy w Polsce 1948–1970, red. A. Paczkowski, Warszawa 2000.

Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949–1970, oprac. A. Dudek, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2000.

Chwalba A., Kraków w latach 1945–1989, Kraków 2004 („Dzieje Krakowa”, t. 6). Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997.

Drabik R., Podstawowa Organizacja PZPR w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie [w:] Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja, red. D. Magier, Lublin – Radzyń Podlaski 2012.

Drabik S., Elita polityczna krakowskiej PZPR w latach 1956–1975, Kraków 2013.

Drabik S., Krakowska organizacja PZPR (1948–1990). Struktury, członkowie, działalność, Kraków 2021.

Drabik S., Wojewódzka organizacja PZPR w Krakowie w Październiku 1956 i w okresie wyborów w styczniu 1957 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2011, nr 1 (17).

Drobner B., Bezustanna walka, t. 1–3, Kraków 1962–1967.

Dudek A., Paczkowski A., Polska [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944–1989, red. Ł. Kamiński, K. Persak, Warszawa 2010.

Dziuba A., Czas przełomu. Destalinizacja, rok 1956 i koniec odwilży w województwie stalinogrodzkim/katowickim (1956–1961), Katowice–Warszawa 2023.

Eisler J., Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna 1944–1989, Warszawa 2018.

Eisler J., Grudzień 1970. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2012.

Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006.

Eisler J., Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.

Frazik W., Musiał F., Szpytma M., Wenklar M., Ludzie bezpieki województwa krakowskiego. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w województwie krakowskim. Informator personalny, Kraków 2009.

Friszke A., Polska. Losy państwa i narodu 1939–1989, Warszawa 2003.

Gajdziński P., Gomułka. Dyktatura ciemniaków, Poznań 2017.

Gajdziński P., Gierek, Warszawa 2021.

Głębocki H., Policja tajna przy robocie. Z dziejów państwa policyjnego w PRL, Kraków 2005.

Głuszko M., Piotr Jaroszewicz (1909–1992). Krótki rys biograficzny, Rzeszów 2019.

Janowski W., Kochański A., Persak K., Informator o strukturze i obsadzie personalnej centralnego aparatu PZPR 1948–1990, Warszawa 2000.

Kierownictwo PZPR w czasie kryzysów 1956, 1970, 1980, red. J. Eisler, A. Friszke, D. Stola, Warszawa 2000.

Korejwo M., PZPR na Warmii i Mazurach 1948–1990. Struktury, organizacja, ludzie. Oddziaływanie na zinstytucjonalizowane formy życia społecznego, Olsztyn 2011.

Kwiek J., Grudzień 1970 w Krakowie w świetle dokumentów. Przebieg wydarzeń i konsekwencje, Kraków 2012.

Kwiek J., Marzec 1968 w Krakowie, Kraków 2008.

Kwiek J., Rok 1956 w Krakowie i województwie krakowskim (wybrane problemy), Kraków 1999.

Lesiakowski K., Mieczysław Moczar „Mietek”. Biografia polityczna, Warszawa 1998.

Lipiński P., Cyrankiewicz. Wieczny premier, Warszawa 2016.

Lipiński P., Gomułka. Władzy nie oddamy, Warszawa 2019.

Madej M., SB uprzejmie donosi… Służba Bezpieczeństwa jako filtr zasileń informacyjnych systemu politycznego PRL w latach 1956–1970. Przykład województwa wrocławskiego, Wrocław 2014.

Musiał F., Julian Polan-Haraschin (1912–1984), sędzia WSR w Krakowie, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2004, nr 1 (1).

Musiał F., Kwestia rozliczeń w województwie krakowskim [w:] „W imię przyszłości partii”. Procesy o łamanie tzw. praworządności socjalistycznej 1956–1957. Artykuły, red. W. Muszyński, Warszawa 2021.

Musiał F., Zblewski Z., Marzec ’68 i Grudzień ’70 w Nowej Hucie [w:] Nowa Huta – miasto walki i pracy, red. R. Terlecki, M. Lasota, J. Szarek, Kraków 2002.

Opulski R., Działania komunistycznej władzy wobec „wichrzycieli” w marcu 1968 r. w Krakowie [w:] Marzec 1968. Fakty, wydarzenia, interpretacje, red. A. Czwołek, S. Galij-Skarbińska, W. Polak, Toruń 2018.

Paczkowski A., Pół wieku dziejów Polski 1939–1989, Warszawa 2005.

Paczkowski A., PZPR a aparat bezpieczeństwa. Zarys problemu [w:] PZPR jako machina władzy, red. K. Persak, D. Stola, Warszawa 2012.

Paczkowski A., Rok 1956 jako cezura w historii aparatu bezpieczeństwa [w:] O prawie i jego dziejach księgi dwie. Studia ofiarowane profesorowi Aleksandrowi Lityńskiemu w czterdziestolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, księga 2, red. T. Adamczyk, J. Ciągwa, A. Drogoń, P. Fiedorczyk, K. Kuźmicz, M. Mikołajczyk, W. Organiścik, A. Stawarska-Rippel, Białystok–Katowice 2010.

Paczkowski A., Trzy twarze Józefa Światły. Przyczynek do historii komunizmu w Polsce, Warszawa 2009.

Paduchowski W., Karły pod krzyżem, Kraków 2021.

Partia komunistyczna w Polsce – struktury, ludzie, dokumentacja, red. D. Magier, Lublin– Radzyń Podlaski 2012.

Partia, państwo, społeczeństwo, red. K. Rokicki, Warszawa 2016.

Prażmowska A., Władysław Gomułka, Warszawa 2016.

Reczek R., Życie społeczno-polityczne w Wielkopolsce w latach 1956–1970, Poznań 2008.

Sasanka P., Czerwiec 1976. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2006.

Spałek R., Na licencji Moskwy. Wokół Gomułki, Bermana i innych, Warszawa 2020.

Sowa A., Historia polityczna Polski 1944–1991, Kraków 2011.

Sroka M., Komitet Wojewódzki PZPR w Opolu w latach 1950–1990. Struktury, ludzie, mechanizmy władzy, Wrocław–Warszawa 2019.

Stola D., Złote lata PZPR. Finanse partii w czasach Gierka, Warszawa 2008.

Szczypta-Szczęch R., Komendanci wojewódzcy MO/szefowie WUSW i ich zastępcy ds. Służby Bezpieczeństwa w Krakowie w latach 1957–1990 [w:] Strażnicy sowieckiego imperium. Urząd Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa w Małopolsce 1945– 1990, red. F. Musiał, M. Wenklar, Kraków 2009.

Szczypta-Szczęch R., „PPR/PZPR przy WUBP/WUdSBP w Krakowie. Zarys problematyki” (artykuł nieopublikowany, dostęp za zgodą redakcji „Komunizm. System – Ludzie – Dokumentacja” i Autorki).

Szumiło M., Gierek. Droga do władzy, Warszawa 2023.

Śliwa M., Bolesław Drobner. Szkic o działalności politycznej, Kraków 1985.

Terlecki R., Kraków [w:] Oblicza Marca 1968, red. K. Rokicki, S. Stępień, Warszawa 2004.

Terlecki R., Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, Kraków 2007.

Terlecki R., Polska w niewoli 1945–1989. Historia sowieckiej kolonii, Kraków 2015.

Wenklar M., Od rewolucji do kontrrewolucji. Wokół krakowskiego Października 1956, cz. 1, „Arcana” 2016, nr 5 (131).

Wenklar M., Od rewolucji do kontrrewolucji. Wokół krakowskiego Października 1956, cz. 2, „Arcana” 2016, nr 6 (132).

Wielgosz J., W 40-lecie powstania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej 1948–1988. Kraków – Nowy Sącz – Tarnów, Kraków 1988.

Więcej niż partia. PZPR a polityka, gospodarka i społeczeństwo 1948–1990, red. A. Dziuba, B. Tracz, Katowice–Warszawa 2017.

Władza w PRL. Ludzie i mechanizmy, red. K. Rokicki, R. Spałek, Warszawa, 2011.

Zblewski Z., Krakowska organizacja PZPR wobec „Solidarności” (sierpień 1980–grudzień 1981) [w:] Między Sierpniem i Grudniem. Solidarność w Krakowie i Małopolsce w latach 1980–1981, red. T. Gąsowski, B. Klich-Kluczewska, J. Mierzwa, Kraków 2006.

Drabik, S. (2024). Relacje Służby Bezpieczeństwa i KW PZPR na przykładzie Krakowa w okresie „małej stabilizacji” w świetle akt partyjnych. Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, (12), 322–356. https://doi.org/10.48261/2299.890X.12.2023.13

Statystyki

Liczba pobrań PDF

Download data is not yet available.

Udostępnij


                            Pokaż  Nr 12 (2023)

Nr 12 (2023)

ISSN:
2545-3424
eISSN:
2299-890X

Data publikacji:
2024-02-06

Dział: Varia