The Repression Apparatus of “People’s” Poland of the Stalinist Period Against Leading Pre-war Employees of the Białystok Security Organs, Responsible for Fighting the Communist Movement in the 1930s
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, No. 22 (2024), pages: 430-451
Publication date: 2025-02-04

Abstract
The post-war authorities of “People’s” Poland considered the officers and employees of the security organs of the Second Polish Republic to be the enemies of the state. The Communists paid particular attention to those responsible for suppression of the pre-war illegal communist movement, especially former State Police officers, and subjected them to repression. The Communists used the relevant legislation and the activity of the security and justiciary services, and sought to arrest the former law enforcement officers, and sentence them to long prison terms. This article shows – on the example of the post-war fates of Adam Półtorzecki, Bolesław Kontrym, Witold Skrętowski, and Adam Keller, leading Białystok security officials of the 1930s – how such activities appeared to be in practice.
References
Archiwum Akt Nowych (AAN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku (AIPN Bi).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie (AIPN Sz).
Archiwum Państwowe w Białymstoku (APB).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 15 sierpnia 1944 r. o rozwiązaniu policji państwowej (tzw. granatowej policji), DzU 1944, nr 2, poz. 6.
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego, DzU 1944, nr 4, poz. 16.
Dekret Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego, DzU 1946, nr 5, poz. 46.
Autuchiewicz J., „Skazany jest zaciętym wrogiem ludu polskiego”. Kara śmierci dla Zygmunta Ojrzyńskiego w procesie „Startu” [w:] Zbrodnie sądowe w latach 1944–1989. Konformizm czy relatywizm moralny środowisk prawniczych?, red. M. Grosicka, D. Palacz, Warszawa 2020.
Bojko Ł., Proces Bolesława Kontryma. Sądownictwo Polski Ludowej w latach 1944–1955. Zarys problemu, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2018, t. 70, z. 2.
Chinciński T., Kryptonim „Targowica” – aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec oficerów wywiadu II Rzeczypospolitej [w:] Marian Rejewski 1905–1980. Życie Enigmą pisane, red. J.S. Ciechanowski et al., Bydgoszcz 2005.
Grabowski W., Państwowy Korpus Bezpieczeństwa: konspiracyjna policja Polskiego Państwa Podziemnego [w:] Porządek publiczny i bezpieczeństwo w okupacyjnej Warszawie. Studia historyczne, red. R. Spałek, Warszawa 2018.
Gryf-Keller A., Komunizm, t. 1, Warszawa 1926.
Gryf-Keller A., KPP i podległe jej organizacje, czyli komunistyczne organizacje w Polsce (Podręcznik wyłącznie dla państwowych organów bezpieczeństwa), Warszawa 1934.
Halicki K., Dzieje Policji Państwowej w Bydgoszczy w okresie międzywojennym, Bydgoszcz 2023.
Kania M., Losy funkcjonariuszy policji II Rzeczypospolitej Polskiej w Polsce Ludowej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 1 (19).
Kozikowski J., Władza a społeczeństwo. Formowanie systemu komunistycznego w województwie białostockim w latach 1944–1948, Białystok–Warszawa 2021.
Litwiński R., Komisja rehabilitacyjno-kwalifikacyjna dla byłych policjantów (1946–1952), „Dzieje Najnowsze” 2004, t. 36, nr 1.
Litwiński R., Policja Państwowa w województwie lubelskim w latach 1919–1939, Lublin 2001. Majer P., Losy funkcjonariuszy Policji Państwowej w pierwszych latach powojennych w Polsce [w:] Losy policjantów polskich po 1 września 1939 r. Studia i materiały, red. P. Majer, A. Misiuk, Szczytno 1996.
Majer P., Polityka władz PRL wobec ocalałych funkcjonariuszy Policji Państwowej [w:] Ostaszków, Twer, Miednoje. Zbrodnia przypomniana, red. P. Majer, A. Misiuk, Szczytno 2000.
Majewski M., Adam Roman Keller – zastępca naczelnika Wydziału Bezpieczeństwa MSW [w:] Kontrwywiad II RP (1914) 1918–1945 (1948), t. 3, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2015.
Mączyński M., Policja Państwowa w II Rzeczypospolitej, Kraków 1997.
Mierzwa J., Działalność wojewódzkich i powiatowych struktur bezpieczeństwa w okresie Drugiej Rzeczypospolitej [w:] Państwo i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, red. J. Żarnowski, Warszawa 2014.
Misiuk A., Policja Państwowa 1919–1939, Warszawa 1996.
Pasek W., Bolesława Kontryma życie zuchwałe. Biografia żołnierza i policjanta 1898–1953, Warszawa 2006.
Pączek T., Procesy sądowe w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej współpracowników Policji Państwowej oskarżonych o zwalczanie ruchu komunistycznego w II Rzeczypospolitej [w:] Zbrodnie sądowe w latach 1944–1989. Konformizm czy relatywizm moralny środowisk prawniczych?, t. 2, red. D. Palacz, M. Grosicka, Kielce–Warszawa 2022.
Pepłoński A., Policja Państwowa w systemie organów bezpieczeństwa Drugiej Rzeczypospolitej, Szczytno 1991.
Pilarski S., Ocalony z „nieludzkiej ziemi” – losy inspektora Policji Państwowej Józefa Torwińskiego, „Dzieje Najnowsze” 2015, nr 2.
Razyhrayev O., Policja Państwowa w województwie wołyńskim w okresie międzywojennym, Warszawa 2019.
Sacewicz K., Antykomunista w komunizmie. Adam Roman Keller w świetle aktu oskarżenia Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (18 sierpnia 1953 r.) [w:] Warmińsko-mazurskie studia z historii najnowszej, t. 2, red. S. Nowakowski, K. Sacewicz, Olsztyn 2019.
Skubisz P., „Zdrajcy z Targowicy” – rozpracowanie obiektowe prowadzone przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego wobec żołnierzy Oddziału II Sztabu Generalnego/Głównego Wojska Polskiego, Żandarmerii, Korpusu Ochrony Pogranicza oraz funkcjonariuszy Straży Granicznej i Policji Państwowej [w:] Między I a IV Rzeczpospolitą. Z dziejów lustracji na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. M. Korybut-Marciniak, P. Majer, Olsztyn 2009.
Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w latach 1948–1956, Warszawa 2014.
Uniszewski Z., Biografia policyjna i żołnierska niewinnie straconego mjr. Bolesława Kontryma „Żmudzina” (1898–1953), „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2001, nr 3.
Wasilewski J., Skuteczność polskiej Policji Państwowej w zwalczaniu ruchu komunistycznego na przykładzie działań operacyjnych prowadzonych przez Adama Półtorzeckiego w powiecie białostockim w latach 30. XX w. [w:] Kontrwywiad II Rzeczpospolitej, t. 10, red. R. Majzner, Warszawa 2023.
Zackiewicz G., Polska myśl polityczna wobec systemu sowieckiego 1918–1939, Kraków 2004.
Zdrójkowski D., Geneza dekretu o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego, „Studia Prawnicze i Administracyjne” 2019, t. 28.
License
Copyright (c) 2024 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.