Język Polski
English
Drogi kobiet do „służb pomocniczych” łódzkiej bezpieki – studium przypadków Wiery Żadziewicz i Wandy Samarskiej
Marcin Antczak
https://orcid.org/0000-0003-3529-8321
Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Łódzkiego
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 22 (2024), strony: 672-686
Data publikacji: 2025-02-04
https://doi.org/10.48261/arprl242223
PDF
Abstrakt
Artykuł przedstawia„żywoty równoległe” dwóch kobiet, które na krótko związały swoją karierę zawodową z Wojewódzkim Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi – Wiery Żadziewicz (1916 – po 1956) i Wandy Samarskiej (1917–1979). Pierwsza z nich pracowała jako dentystka w ambulatorium, druga jako wychowawczyni w przedszkolu dla dzieci funkcjonariuszy. W życiorysach obu kobiet pojawiają się te same motywy: inteligenckie pochodzenie, prześladowania ze strony reżimów totalitarnych, strata bliskich podczas II wojny światowej. Bohaterki różniły się natomiast narodowością (odpowiednio żydowska i polska), przedwojennym miejscem zamieszkania (II RP / ZSRS) i motywacją do pracy (względy materialne / ideologia) – aczkolwiek w tej ostatniej kwestii można się zastanawiać, czy ostentacyjny entuzjazm dla komunizmu w przypadku Wandy Samarskiej nie był jedynie przykrywką dla chęci ucieczki z Kraju Rad.
Słowa kluczowe
Łódź • Urząd Bezpieczeństwa • represje • biografie • historia lokalna Łódź • secret police • persecution • biographies • local history
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi (AIPN Ld).
Archiwum Państwowe w Łodzi (APŁ) – w tym akta metrykalne łódzkiej gminy żydowskiej.
Bagieński W., Funkcjonariuszki wywiadu cywilnego Polski Ludowej [w:] Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii organizacji i antropologii władzy, red. R. Klementowski, K. Mikołajczak, J. Syrnyk, Wrocław–Warszawa 2020.
Błaszczyk L.T., Dyrygenci polscy i obcy w Polsce działający w XIX i XX wieku, Kraków 1964.
Filharmonia Łódzka. Spacer w przestrzeni, podróż w czasie, red. J. Wiśniak, Łódź 2015.
Dudek J., Kobiety i ich kariery w aparacie bezpieczeństwa w latach 1944–1956 na przykładzie stanowisk kierowniczych, „Dzieje Najnowsze” 2021, nr 3.
Garczyk B., Radziecka polityka narodowościowa w latach 1917–1941 na przykładzie Piotrogrodu-Leningradu, Poznań 2011.
Gliński J.B., Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów – ofiar drugiej wojny światowej, t. 1, Wrocław 1997.
Kempa A., Szukalak M., Sadokierski Izaak Jakub [w:] Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny, t. 3, Łódź 2003.
Klementowski R., Słaba płeć w siłowym resorcie – perspektywy badawcze w świetle wybranych przypadków [w:] Kobiety „na zakręcie” 1933–1989, red. E. Chabros, A. Klarman, Wrocław 2014.
Kryska-Karski T., Straty korpusu oficerskiego 1939–1945, Londyn 1996.
Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej, t. 3: Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, red. B. Affek-Bujalska, Pruszków 1994.
Meirtchak B., Żydzi-żołnierze wojsk polskich polegli na frontach II wojny światowej, tłum. Z. Rosiński, Warszawa 2001.
Paszek M., Kobiety – bezpieka – partia – kariery. Próba portretu zbiorowego funkcjonariuszek na stanowiskach kierowniczych w Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach (1945–1956), „Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja” 2023, nr 12.
Węgrzyn E., „Wyjeżdżamy! Wyjeżdżamy?!” Alija gomułkowska 1956–1960, Kraków–Budapeszt 2016.
Domińczak M., Zaguła A., Typologia łódzkiej kamienicy, Łódź 2016, https://uml.lodz.pl/files/public/dla_mieszkanca/o-miescie/inne_publikacje/TRYPOL_SCALONA.pdf, dostęp 22 V 2023 r.
Ewakuirowany iz Leningrada. S. Spisok 2., https://pomnirod.ru/materialy-k-statyam/vojna/2-mirovaya/evakuirovannye/evakuirovany-iz/evakuirovany-iz-leningrada/эвакуированы-из-ленинграда.-п.-копия/эвакуированы-из-ленинграда.-с.-список-2.html, dostęp 21 V 2023 r.
Kania M., Losy funkcjonariuszy policji II Rzeczypospolitej Polskiej w Polsce Ludowej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2019, nr 1 (19), https://czasopisma.ipn.gov.pl/index.php/pis/article/view/364/364, dostęp 15 IV 2024 r.
Kołtowo [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 15, cz. 2, red. B. Chlebowski et al., Warszawa 1902, http://dir.icm.edu.pl/Slownik_geograficzny/Tom_XV_cz.2/109, dostęp 17 V 2023 r.
Korsak Stanisław Ksawierjewicz (1883), https://ru.openlist.wiki/index.php/Корсак_Станислав_Ксаверьевич_(1883), dostęp 17 V 2023 r.
Personal file of Grynszpan, Wiera, born on 6-Jan-1917, born in Leningrad, https://collections.arolsen-archives.org/en/document/7583547, dostęp 22 V 2023 r.
Płoski S., Generał Jerzy Kirchmayer, „Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu II wojny światowej” 1959, t. 3, https://rcin.org.pl/Content/44867/PDF/WA303_59214_A237-3-1959-NDPII_Ploski.pdf, dostęp 15 IV 2024 r.
RSFSR. Zakony i postanowlenija. Ugołownyj kodieks RSFSR riedakcyi 1926 goda: s izmienienijami i dopołnienijami do 1 ijula 1927 goda, Moskwa 1927, http://elib.shpl.ru/ru/nodes/82569-rsfsr-zakony-i-postanovleniya-ugolovnyy-kodeks-rsfsr-redaktsii-1926-goda-s-izmeneniyami-i-dopolneniyami-do-1-iyulya-1927-goda-m-1927, dostęp 22 V 2023 r.
Samarskij Aleksandr Aleksiejewicz, https://visz.nlr.ru/blockade/show/987455, dostęp 15 IV 2024 r.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 15, cz. 2, red. B. Chlebowski et al., Warszawa 1902, http://dir.icm.edu.pl/Slownik_geograficzny/Tom_XV_cz.2/109, dostęp 17 V 2023 r.
Stawiszyńska A., Łódzka stomatologia w okresie I wojny światowej (1914–1918), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2020, nr 106, https://czasopisma.uni.lodz.pl/historica/article/view/3797/9653, dostęp 17 V 2023 r.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
