Język Polski
English
Charles Katek, a Friend Devoted to Our Cause. A Case of American-Czechoslovak Intelligence Cooperation, 1943–1945 (1948)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 22 (2024), strony: 305-347
Data publikacji: 2025-02-04
https://doi.org/10.48261/arprl242210
PDF
Abstrakt
Kluczowym oficerem Biura Służb Strategicznych (OSS) odpowiedzialnym za komunikację z przedstawicielami czechosłowackiego rządu na uchodźstwie był dr Charles Katek (1910–1971), oficer wywiadu, którego dyrektor OSS William J. Donovan zatwierdził najpierw jako oficera łącznikowego, a następnie szefa Sekcji Czechosłowackiej wywiadu (Czechoslovak Section, Secret Intelligence Branch) w londyńskiej placówce OSS.
Przydzielony do Oddziału OSS w Europejskim Teatrze Operacyjnym (European Theatre of Operation, OSS Detachment) na początku listopada 1943 r., Katek rozpoczął serię regularnych konferencji z przedstawicielami Oddziału 2 (wywiadu) czechosłowackiego Ministerstwa Obrony i zaczął komunikować się z urzędnikami z poszczególnych ministerstw czechosłowackiego rządu na uchodźstwie.
Na przełomie sierpnia i września 1944 r. wraz z Sekcją Środkowoeuropejską wywiadu (Central European Section Secret Intelligence Branch) w OSS/MEDTO we Włoszech Katek opracowywał plany przerzutu grup operacyjnych na Słowację, które 17 września i 7 października 1944 r. zostały przetransportowane na terytorium powstańcze. Oprócz dalszego niesienia pomocy czechosłowackiemu ruchowi oporu Katek – wraz z brytyjskim Kierownictwem Operacji Specjalnych (Special Operations Executive, SOE) – aktywnie zabiegał o przekierowanie amerykańskiej 859 Eskadry 492 Grupy Bombowej do prowadzenia operacji specjalnych nad terytorium Czech i Moraw, a także o transporty broni i innych materiałów dla ruchu oporu.
W połowie kwietnia 1945 r. gen. Donovan mianował Katka szefem niewielkiego Oddziału Czeskiego Sił Specjalnych (Czech Special Forces Detachment), który towarzyszył 3 Armii USA na terytorium Czechosłowacji. 7 maja 1945 r. Katek przybył do wyzwolonego Pilzna, skąd wraz z kilkoma kolegami udał się do Berounu, a 10 maja 1945 r. dotarł do Pragi.
Pod kierownictwem Katka praska misja stała się skuteczną w działaniach częścią Misji OSS w Niemczech, następnie Jednostki Służb Strategicznych w Niemczech (Strategic Services Unit/ Germany) (październik 1945), Centralnej Grupy Wywiadowczej (Central Intelligence Group) (po styczniu 1946) i wreszcie Centralnej Agencji Wywiadowczej (Central Intelligence Agency, CIA) (po wrześniu 1947).
Sowiecki aparat wywiadowczy, działając za pośrednictwem czechosłowackich sił bezpieczeństwa, prowadził grę wywiadowczą z amerykańską placówką wywiadowczą w Pradze. Jej kulminacja nastąpiła wkrótce po komunistycznym zamachu stanu w lutym 1948 r. Katek został zmuszony do opuszczenia Czechosłowacji i udania się do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Niemczech.
Do końca swojej kariery zawodowej Katek służył w CIA, gdzie odpowiadał za organizację działań wywiadowczych dotyczących Czechosłowacji i innych krajów komunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej. Zmarł na atak serca 19 listopada 1971 r. w swoim domu w Potomac na przedmieściach Waszyngtonu.
Słowa kluczowe
Biuro Służb Strategicznych • Office of Strategic Services (OSS) • londyńska placówka OSS • Secret Intelligence Branch • operacje specjalne • Wydział Kontynentalny • Sekcja Czechosłowacka • Oddział Czeski Sił Specjalnych • Centralna Agencja Wywiadowcza (CIA) Office of Strategic Services • London OSS station • Secret Intelligence Branch • Special Operations • Continental Division • Czechoslovak Section • Czech Special Forces Detachment • Central Intelligence Agency
Bibliografia
National Archives at College Park, MD (NARA).
Security Services Archive (SSA Prague).
Military Central Archive – Military Historical Archive (MHA Prague).
Alvarez, David J., and Mark, Eduard Maximilian. Spying Through a Glass Darkly. American Espionage against the Soviet Union, 1945–1946. Lawrence, Kansas: University Press of Kansas, 2016.
Andrew, Christopher. For the President’s Eyes Only. Secret Intelligence and the American Presidency from Washington to Bush. New York: HarperCollins Publishers, 1995.
Bartoš, Antonin, Kunc, Radimir. Clay Eva volá Londýn: hlášení z let 1939–1945. Praha: Melantrich, 1992.
Casey, William J. The Secret War Against Hitler. Washington D.C.: Regnery Gateway, 1988.
Downs, Jim. Druhá svetová vojna: Tragédia OSS na Slovensku. Bratislava: Magnet-Press, 2004.
Hanzlík, František, Pospíšil, Jan, Pospíšil, Jaroslav. Sluha dvou pánů. Vizovice: Lípa, 1999.
Hymoff, Edward. The OSS in World War II. New York: Ballantine Books, 1986.
Jelínek, Zdeněk.“Západní paraskupiny a spolupráce s domácím odbojem v letech 1941–1945.” Odboj a revoluce 1 (VIII) (1970).
Kitchen, Martin. British Policy towards the Soviet Union during the Second World War. Basingstoke, Hampshire: Macmillan, 1986.
Kokoška, Stanislav. “Americké dodávky zbraní Slovenskému národnímu povstání.” In SNP v pamäti národa. Materiály z vedeckej konferencie k 50. výročiu SNP Donovaly 26.–28. aprila 1994. Ed. J. Lipták. Bratislava: NVK International, 1994.
Ličko, Miroslav Ján. USA v Banskej Bystrici 1944. Bratislava, Banská Bystrica: NVK International, Múzeum SNP, 1994.
Lorenc, Jan J. “Osvobození Prahy 1945, II.” Dnešek 46 (1948).
Lukes, Igor. On the Edge of the Cold War. American Diplomats and Spies in Postwar Prague. New York: Oxford University Press, 2012.
Lukeš, Igor.“Selhání tajných služeb: Československo 1945–1948.” Securitas Imperii 1 (15) (2009). MacDonald, Charles Brown. The Last Offensive. Washington, D.C.: Office of the Chief of Military History, United States Army, 1973.
MacPherson, Nelson. American Intelligence in War-time London. The Story of the OSS. London – Portland, Oregon: Frank Cass Publishers, 2003.
Marek, Jindřich. “Čs. výsadková a zásobovací báze v jižní Itálii: (únor-květen 1945).” Historie a vojenství 1 (62) (2013).
Minot, Rodney G. The Fortress That Never Was. The Myth of Hitler’s Bavarian Stronghold. New York, Chicago, San Francisco: Holt, Rinehart and Winston, 1964.
Mitrovich, Gregory. Undermining the Kremlin. America’s Strategy to Subvert the Soviet Bloc, 1947–1956. Ithaca: Cornell University Press, 2000.
Nedbal, Lubor. Operace KARAS. Zpravodajec mjr. Jaroslav Krátký ve službách Československa za druhé světové války. Praha: Academia, 2019.
O’Connor, Bernard. Churchill and Stalin’s Secret Agents. Operation Pickage at RAF Tempsford. Stroud: Fonthill, 2012.
O’Sullivan, Donal. Dealing with the Devil. Anglo-Soviet Intelligence Cooperation During the Second World War. New York: Peter Lang, 2010.
Ogden, Alan. Through Hitler’s Back Door. SOE operations in Hungary, Slovakia, Romania and Bulgaria 1939–1945. Barnsley: Pen & Sword Aviation, 2010.
OSS against the Reich. The World War II Diaries of Colonel David K.E. Bruce. Ed. Nelson Douglas Lankford. Kent Ohio: Kent State University Press, 1991.
Pacner, Karel. Českoslovenští vyzvědači 1945–1968. Praha: Kniha Zlin, 2020. Persico, Joseph E. Casey. From the OSS to the CIA. New York: Viking, 1990.
Persico, Joseph E. Piercing the Reich, The Penetration of Nazi Germany by American Secret Agents during World War II. New York: Viking Press, 1979.
Piffer, Tommaso.“Office of Strategic Services versus Special Operations Executive: Competition for the Italian Resistance, 1943–1945.” Journal of Cold War Studies 17, 4 (2015). DOI: 10.1162/ JCWS_a_00596.
Posch, Martin. Spojenectvo z núdze. Spolupráca SOE a československej spravodajskej služby počas 2. svetovej vojny. Bratislava: VEDA; Historický ústav Slovenskej akadémie vied, 2021.
Ranelagh, John. The Agency. The Rise and Decline of the CIA. New York: Simon & Schuster, 1987.
Reichl, Martin. Cesty osudu. Životní příběhy československých parašutistů vycvičených v letech 1941–45 ve Velké Británii. Cheb: Svět křídel, 2004.
Sládek, Oldřich. Zločinná role gestapa. Nacistická bezpečnostní policie v českých zemích 1938–1945. Praha: Naše vojsko, 1986.
SOE in Czechoslovakia. The Special Operations Executive’s Czech Section in WW2. An Official History. Barnsley: Frontline Books, 2022.
Smist, Frank John. Congress oversees the United States Intelligence Community 1947–1989. Knoxville: University of Tennessee Press, 1990.
Smith, Bradley F. The Shadow Warriors. O.S.S. and the Origins of the C.I.A. New York: Basic Books, 1983.
Šindelářová, Lenka. Einsatzgruppe H. Působení operační skupiny H na Slovensku 1944/1945 a poválečné trestní stíhání jejích příslušníků. Praha, Banská Bystrica: Academia, Múzeum Slovenského národného povstania, 2015.
Šolc, Jiří. Bylo málo mužů. Českoslovenští parašutisté na západní frontě za druhé světové války. Praha: Merkur, 1991.
Šolc, Jiří. “Zbraně nebudou! K dodávkám zbraní do českých zemí na jaře roku 1945.” Historie a vojenství 40 (3) (1991).
Troy, Thomas F. Donovan and the CIA. A History of the Establishment of the Central Intelligence Agency. Frederick, MD: Aletheia Books, 1981.
Walker, Jonathan. Poland Alone: Britain, SOE and the Collapse of the Polish Resistance, 1944. Stroud: Spellmount, 2010.
Warner, Michael. “Salvage and Liquidation: The Creation of the Central Intelligence Group,” Studies in Intelligence 5 (39) (1996).
Weiner, Tim. Legacy of Ashes. The History of the CIA. New York: Doubleday, 2007.
Zápisy ze schůzí československé vlády v Londýně 1945 (V.). Ed. Jan Němeček, Ivan Šťovíček, Helena Nováčková, Jan Kuklík, Jan Bílek. Praha: Právnická fakulta Univerzity Karlovy: Historický ústav Akademie věd ČR, v.v.i.: Masarykův ústav a Archiv Akademie věd ČR, v.v.i., 2016.
Žáček, Pavel. “Charles Katek, oddaný přítel naší věci. Nástin americko-československé zpravodajské spolupráce v letech 1943–1945.” Historie a vojenství 3 (72) (2023).
Žáček, Pavel. “Charles Katek z amerického pohledu. Tichý Američan v Praze?” In Strážci svobody: Příběhy osobností z let 1945–1948. Sborník. Ed. P. Borčevský. Praha: U.S. Ambassador’s Youth Council, 2022.
Žáček, Pavel. “Cílový prostor: Slovensko. Příprava a vysazení operačních týmů OSS/MEDTO v září a říjnu 1944.” Paměť národa 2 (2024).
Žáček, Pavel. “Contest for Prague: Czechoslovakia and the Intelligence Efforts of the Allies in 1945.” Journal for Intelligence, Propaganda and Security Studies 2 (2020).
Žáček, Pavel. “Jaromír Nechanský a pražské povstání I., II.” Historie a vojenství 2 (2005). 3 (2005).
Žáček, Pavel. “‘Když je Bůh s námi, kdo proti nám?’ Americké přípravy na válečný konflikt. Zpráva Blahoslava Hrubého o rozmisťování vysílaček v Československu v letech 1948–1949.” Securitas Imperii 42–43 (2023).
Žáček, Pavel.“Odluky osob v padesátých letech (únosy v režii československé Státní bezpečnosti).” In Za svobodu a demokracii III. Třetí (protikomunistický) odboj. Ed. Lukáš Babka, Václav Veber. Hradec Králové: Evropské hnutí v České republice, Univerzita Hradec Králové, Ústav filosofie a společenských věd v nakl. M&V, 2002.
Žáček, Pavel. “Projekt ‘Jonquil’ a Mělník. Snahy OSS o vytvoření operační základny v protektorátu, 1944.” Confluens. Vlastivědný sborník Mělnicka 10 (2017).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
