Wzajemne relacje środowisk naukowych oraz komunistycznego aparatu bezpieczeństwa można zaliczyć do najciekawszych i najważniejszych wątków społeczno-politycznej historii PRL. Relacje te miały charakter wyjątkowo złożony i wielostronny – o wiele bardziej skomplikowany niż w przypadku jakiegokolwiek innego środowiska społecznego. Środowiska naukowe były nadzorowane przez pion III Służby Bezpieczeństwa, zajmujący się również zwalczaniem opozycyjnej działalności politycznej. Środowiskami tymi interesowały się także inne piony operacyjne SB, a w szczególności pion II, zajmujący się m.in. zwalczaniem postaw proniemieckich w województwie opolskim, oraz pion V, którego zadania obejmowały m.in. walkę z „Solidarnością”. Ważną rolę w inwigilacji środowisk naukowych odgrywały osobowe źródła informacji SB, pozyskiwane zarówno wśród samych naukowców, jak też wśród pomocniczego personelu technicznego i administracyjnego. Wyższe uczelnie były nie tylko obiektem zainteresowania i aktywności operacyjnej SB. Z upływem czasu odgrywały one coraz ważniejszą rolę jako źródło wysoko wykwalifikowanych kadr aparatu bezpieczeństwa. Przyszli funkcjonariusze SB wynosili z nich wiedzę przydatną w wykonywanej później pracy, a także nie mniej cenny kapitał osobistych doświadczeń i znajomości, bardzo przydatnych w późniejszych działaniach operacyjnych. Podobnie było w przypadku funkcjonariuszy dokształcających się na cywilnych uczelniach wyższych bądź próbujących łączyć pracę w SB z własną karierą naukową. Zagadnienia te przedstawiono na przykładzie Instytutu Śląskiego oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej i Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Opolu.