Afficher Vol. 42 No 2 (2023)

Vol. 42 No 2 (2023)

ISSN:
1427-7476

Section: Varia

Ewangeliczni chrześcijanie – wirujuszczi – sztundyści w II Rzeczypospolitej. Doktryna, funkcjonowanie i umocowanie prawne

Pamięć i Sprawiedliwość, Vol. 42 No 2 (2023), pages: 319-341

Publication date: 2024-04-03

https://doi.org/10.48261/pis234215

Résumé

Na przełomie XIX i XX w. na ziemiach Imperium Rosyjskiego rozpoczęło się przebudzenie religijne. Przyczyniły się do tego prace translatorskie nad unowocześnieniem języka Biblii i upowszechnienie jej nowego tłumaczenia, tradycje misyjne kolonii niemieckich i holenderskich w tym kraju oraz uwolnienie chłopów od poddaństwa. Ruchom ewangelikalnym sprzyjały  także  postawy  kontestujące  Cerkiew  prawosławną  i rzeczywistość  społeczno-polityczną Rosji, w tym pogłębiającą się kontrolę aparatu państwowego nad poddanymi. Ukaz cara Mikołaja II z 1906 r. znosił państwową ochronę Cerkwi, dając odstępcom od prawosławia prawo do kultywowania własnych poglądów religijnych i form organizacyjnych. Zjawiska te przyczyniły się m.in. do powstania ruchu ewangelicznych chrześcijan, zwanych także sztundystami. Po I wojnie światowej członkowie tej grupy wyznaniowej, którzy znaleźli się w Polsce, w większości zamieszkiwali Wołyń i funkcjonowali w skomplikowanej rzeczywistości etnicznej, narodowościowej i religijnej tego regionu. Tematem artykułu jest próba opisu doktryny sztundystów oraz ukazania złożonych warunków prawno-politycznych, z którymi mierzyli się w latach 1918–1939. Opisano również odbiór społeczny tej grupy wyznaniowej oraz jej relacje z instytucjami państwa oraz Cerkwiami prawosławną i grecko katolicką z których wywodziła się zdecydowana większość jej członków.


Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1446, lata 1821–1927, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5301271 (dostęp 24 II 2023 r.).

Archiwum Państwowe w Lublinie, Okręgowy Urząd Policji Politycznej w Lublinie, Sekty religijne (1924–1925), t. 2, 311;

Archiwum Państwowe w Lublinie, Okręgowy Urząd Policji Politycznej w Lublinie, Sprawy wyznaniowe. Sekty religijne, t. 3, 312;

Archiwum Państwowe w Lublinie, Starostwo Powiatowe Hrubieszowskie, 518.

Archiwum Chełmskie, t. 4: Akcja burzenia cerkwi na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 roku – uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, https://docplayer.pl/5863630-Akcja-burzenia-cerkwi-prawoslawnych-na-chelmszczyznie-i-poludniowym-podlasiu-w-1938-roku-uwarunkowania-przebieg-konsekwencje.html (dostęp 1 III 2023 r.)

Do ludu polskiego. Robotnicy, Włościanie i Żołnierze Polscy! Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, Archiwum Państwowe w Lublinie, https://lublin.ap.gov.pl/nauka-popularyzacja-i-edukacja/galerie-online/15-najwazniejszych-wydarzen-z-historii-lubelszczyzny-w-dokumencie-archiwalnym/powstanie-w-lublinie-tymczasowego-rzadu-ludowego-republiki-polskiej-6-7-listopada-1918-r/ (dostęp 15 II 2023 r.).

Statut Związku Słowiańskich Zborów Ewangelicznych Chrześcijan i Baptystów w Polsce, https://dlibra.kul.pl/dlibra/show-content/publication/edition/1866?id=1866 (dostęp 19 III 2023 r.).

Traktat pomiędzy głównymi mocarstwami sprzymierzonymi i stowarzyszonymi a Polską, podpisany 28 czerwca 1919 r., art.7 i 8, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU 19201100728/O/D19200728.pdf (dostęp 15 II 2023 r.)

„Dziennik Bydgoski”, https://kpbc.umk.pl/Content/185384/publikacja.pdf (dostęp 19 III 2023 r.).

„Ewangeliczny Chrześcijanin”, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/results?q=ewangeliczny+chrze%C5%9Bcijanie&action=SimpleSearchAction&type=-6&p=0 (dostęp 18 III 2023 r.).

„Kurier Litewski”, http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/18013/174729m1913n143.pdf?sequence=144&isAllowed=y (dostęp 2 III 2023 r.).

„Rzeczpospolita” 1927.

Alabrudzińska E., Protestantyzm w Polsce w latach 1918–1939, Toruń 2004, https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/6732/Protestantyzm.pdf?sequence=1 (dostęp 2 III 2023 r.).

Bednarski W., Matusiak S., Zmienne nauki Świadków Jehowy. Najważniejsze zmiany w doktrynie Towarzystwa Strażnica w latach 1879–2011, Warszawa 2012, https://docplayer.pl/32472069-Zmienne-nauki-swiadkow-jehowy.html (dostęp 19 II 2023 r.).

Bohun, M., „Prawda was wyzwoli”. O herezji Lwa Tołstoja, „The Polish Journal of the Arts and Culture” 2013, t. 3, nr 6, http://www.filozofiarosyjska.uz.zgora.pl/images/teksty/Bohun.Prawda.Tostoj.pdf (dostęp 20 III 2023 r.).

Brzechczyn K., Między odrzuceniem a akceptacją. Próba analizy modelowej ewolucji postaw społecznych wobec Kościoła baptystycznego w Polsce., „Przegląd Religioznawczy” 2000, nr 2 (196), https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/485/1/Brzech_PRel_02_00.pd (dostęp 20 II 2023 r.).

Brzechczyn K., Rozwój baptyzmu na ziemiach polskich od nieformalnego ruchu religijnego do budowy Kościoła, „Zeszyty Filozoficzne” 1999, nr 7, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/490/1/Brzech_ZF_99_07.pdf (dostęp 20 II 2023 r.).

Dębiński K., Raskoł i sekty prawosławnej cerkwi rosyjskiej, (szkic historyczny), Warszawa 1910 („Biblioteka Dzieł Chrześcijańskich”), https://pbc.biaman.pl/dlibra/publication/14731/edition/14045/content (dostęp 19.II 2023 r.).

Dudra S., Metropolita Dionizy (Waledyński) 1876–1960, Warszawa 2010.

Ludwiczak P., Prawo karne Królestwa Polskiego w latach 1815−1905 a sprawowanie kultu religijnego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2018, t. 70, z. 1.

Łupiński J., Ukaz tolerancyjny cara Mikołaja II z 17/30 kwietnia 1905 roku, „Saeculum Christianum. Pismo historyczno- społeczne” 2001, nr 8/1, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne-r2001-t8-n1/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne-r2001-t8-n1-s183-200/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne-r2001-t8-n1-s183-200.pdf (dostęp 2 III 2023 r.).

Łysko M., Ochrona praw mniejszości w II Rzeczypospolitej Polskiej w świetle postanowień tzw.małego traktatu wersalskiego z 1919 r., „Miscellanea Historico-Iuridica 2019, t. 8, z. 1, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_15290_mhi_2019_18_01_07 (dostęp 15 II 2023 r.).

Mironowicz A., Cerkiew Prawosławna w II Rzeczypospolitej, „Elpis. Czasopismo teologiczne Katedry Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku” 2018, nr 20, https://elpis.uwb.edu.pl/index.php/Elpis/article/view/212 (dostęp 2 II 2023 r.).

Modnicka N., Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w Polsce jako Kościół wyboru, Kraków 2000.

Pełczyński G., Ewangeliczni chrześcijanie-baptyści w Rosji i Związku Radzieckim, „Sprawy Wschodnie, Sensus Historiae” 2011, t. 4, nr 3, http://sensushistoriae.epigram.eu/index.php/czasopismo/article/view/80/77 (dostęp 27 IX 2023 r.).

Pełczyński G., Ewangelikalizm w Polsce. Zarys historyczny, „Almanach Historyczny” 2016, t. 18, https://almanachhistoryczny.ujk.edu.pl/gb/download/Almanach%20Historyczny_tom_18_Pe%C5%82czy%C5%84ski.pdf?tennumer=18 (dostęp 10 III 2023 r.).

Pełczyński G., Rosyjscy baptyści i ewangeliczni chrześcijanie w latach XX wieku, „Przegląd Wschodnioeuropejski” 2017, t. 7, nr 2, http://uwm.edu.pl/cbew/2017_8_2/Pelczynski.pdf (dostęp 20 II 2023 r.).

Pipes R. Imperium carów, Warszawa, 2022.

Ptaszek R.T., Początki sekt w Europie, „Doctrina. Studia Społeczno-Polityczne” 2005, nr 2, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2005-t2/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2005-t2-s345-351/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2005-t2-s345-351.pdf (dostęp 21 III 2023 r.).

Skotarczak D., Edukacja ewangelicznych chrześcijan w Polsce w okresie międzywojennym, „Biuletyn Wychowania”, luty 2019, https://pressto.amu.edu.pl/index.php/bhw/article/view/17270 (dostęp 17 III 2023 r.).

Stegner T., Wyznania – państwo – naród w II Rzeczypospolitej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2020, nr 147, z. 4.

Strutyński M., Myśl społeczno-polityczna Kościoła greckokatolickiego w II RP (1918–1939), Kraków 2019.

Zarychta, M., Rozbiórka byłego Soboru Aleksandra Newskiego na placu Saskim w Warszawie. Studium przypadku z dziedziny polityki i administracji władz centralnych i samorządowych odrodzonej Rzeczypospolitej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2018, nr 2 (32), https://ipn.gov.pl/pl/publikacje/periodyki-ipn/pamiec-i-sprawiedliwosc/67747,Pamiec-i-Sprawiedliwosc-nr-2-32-2018.

html (dostęp 1 III 2023 r.).

Бородинська Л.I., Діяльність євангельських християн у Польщі (1918–1939 рр.), „Українське релігієзнавство: Бюлетень Української Асоціації релігієзнавців і Відділення релігієзнавства Інституту філософії НАНУ” 2009, nr 49.

Licence

(c) Tous droits réservés Pamięć i Sprawiedliwość 2023

Creative Commons License

Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl

Bugajska-Więcławska, J. (2024). Ewangeliczni chrześcijanie – wirujuszczi – sztundyści w II Rzeczypospolitej. Doktryna, funkcjonowanie i umocowanie prawne. Pamięć I Sprawiedliwość, 42(2), 319–341. https://doi.org/10.48261/pis234215

Statistics

Téléchargements

Les données relatives au téléchargement ne sont pas encore disponibles.

Share it

Share |
                            Afficher Vol. 42 No 2 (2023)

Vol. 42 No 2 (2023)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2024-04-03

Dział: Varia