Evangelical Christians – Viruyushchi – Stundists in the Second Polish Republic. Doctrine, Functioning and Law
Remembrance and Justice, Vol. 42 No. 2 (2023), pages: 319-341
Publication date: 2024-04-03
Abstract
On the territory of the Russian Empire at the turn of the 19 and 20th century, a religious awakening started. This was due to new translations of the Holy Bible, traditions inherited from the German and Dutch colonies in this state and the release from serfdom of the peasants. Evangelical movements were supported by the rise of opposition to the Orthodox Church as well as the politically-social reality in Russia including the growing control of the state over its subjects. Tsar Nicolas the II abolished state protection for the Russian Orthodox Church in 1906, and gave religions apostates the right to cultivate their convictions. The phenomena gave rise to the beginning of the Stundists. After World War I the majority of the Stundists, who stayed in Poland, lived in Wolyn in the complicated national and religious reality of this region. The article attempts to describe legally political conditions of the Stundists in the period 1918–1939 and their social reactions with the Polish state and with the Orthodox and Greek-Catholic Churches.
Keywords
sztundyści • II Rzeczpospolita • mniejszość religijna • prawo • pacyfizm Stundists • Second Polish Republic • religious minority • law • pacifism
References
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1446, lata 1821–1927, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5301271 (dostęp 24 II 2023 r.).
Archiwum Państwowe w Lublinie, Okręgowy Urząd Policji Politycznej w Lublinie, Sekty religijne (1924–1925), t. 2, 311;
Archiwum Państwowe w Lublinie, Okręgowy Urząd Policji Politycznej w Lublinie, Sprawy wyznaniowe. Sekty religijne, t. 3, 312;
Archiwum Państwowe w Lublinie, Starostwo Powiatowe Hrubieszowskie, 518.
Archiwum Chełmskie, t. 4: Akcja burzenia cerkwi na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 roku – uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, https://docplayer.pl/5863630-Akcja-burzenia-cerkwi-prawoslawnych-na-chelmszczyznie-i-poludniowym-podlasiu-w-1938-roku-uwarunkowania-przebieg-konsekwencje.html (dostęp 1 III 2023 r.)
Do ludu polskiego. Robotnicy, Włościanie i Żołnierze Polscy! Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, Archiwum Państwowe w Lublinie, https://lublin.ap.gov.pl/nauka-popularyzacja-i-edukacja/galerie-online/15-najwazniejszych-wydarzen-z-historii-lubelszczyzny-w-dokumencie-archiwalnym/powstanie-w-lublinie-tymczasowego-rzadu-ludowego-republiki-polskiej-6-7-listopada-1918-r/ (dostęp 15 II 2023 r.).
Statut Związku Słowiańskich Zborów Ewangelicznych Chrześcijan i Baptystów w Polsce, https://dlibra.kul.pl/dlibra/show-content/publication/edition/1866?id=1866 (dostęp 19 III 2023 r.).
Traktat pomiędzy głównymi mocarstwami sprzymierzonymi i stowarzyszonymi a Polską, podpisany 28 czerwca 1919 r., art.7 i 8, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU 19201100728/O/D19200728.pdf (dostęp 15 II 2023 r.)
„Dziennik Bydgoski”, https://kpbc.umk.pl/Content/185384/publikacja.pdf (dostęp 19 III 2023 r.).
„Ewangeliczny Chrześcijanin”, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/results?q=ewangeliczny+chrze%C5%9Bcijanie&action=SimpleSearchAction&type=-6&p=0 (dostęp 18 III 2023 r.).
„Kurier Litewski”, http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/18013/174729m1913n143.pdf?sequence=144&isAllowed=y (dostęp 2 III 2023 r.).
„Rzeczpospolita” 1927.
Alabrudzińska E., Protestantyzm w Polsce w latach 1918–1939, Toruń 2004, https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/6732/Protestantyzm.pdf?sequence=1 (dostęp 2 III 2023 r.).
Bednarski W., Matusiak S., Zmienne nauki Świadków Jehowy. Najważniejsze zmiany w doktrynie Towarzystwa Strażnica w latach 1879–2011, Warszawa 2012, https://docplayer.pl/32472069-Zmienne-nauki-swiadkow-jehowy.html (dostęp 19 II 2023 r.).
Bohun, M., „Prawda was wyzwoli”. O herezji Lwa Tołstoja, „The Polish Journal of the Arts and Culture” 2013, t. 3, nr 6, http://www.filozofiarosyjska.uz.zgora.pl/images/teksty/Bohun.Prawda.Tostoj.pdf (dostęp 20 III 2023 r.).
Brzechczyn K., Między odrzuceniem a akceptacją. Próba analizy modelowej ewolucji postaw społecznych wobec Kościoła baptystycznego w Polsce., „Przegląd Religioznawczy” 2000, nr 2 (196), https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/485/1/Brzech_PRel_02_00.pd (dostęp 20 II 2023 r.).
Brzechczyn K., Rozwój baptyzmu na ziemiach polskich od nieformalnego ruchu religijnego do budowy Kościoła, „Zeszyty Filozoficzne” 1999, nr 7, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/490/1/Brzech_ZF_99_07.pdf (dostęp 20 II 2023 r.).
Dębiński K., Raskoł i sekty prawosławnej cerkwi rosyjskiej, (szkic historyczny), Warszawa 1910 („Biblioteka Dzieł Chrześcijańskich”), https://pbc.biaman.pl/dlibra/publication/14731/edition/14045/content (dostęp 19.II 2023 r.).
Dudra S., Metropolita Dionizy (Waledyński) 1876–1960, Warszawa 2010.
Ludwiczak P., Prawo karne Królestwa Polskiego w latach 1815−1905 a sprawowanie kultu religijnego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2018, t. 70, z. 1.
Łupiński J., Ukaz tolerancyjny cara Mikołaja II z 17/30 kwietnia 1905 roku, „Saeculum Christianum. Pismo historyczno- społeczne” 2001, nr 8/1, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne-r2001-t8-n1/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne-r2001-t8-n1-s183-200/Saeculum_Christianum_pismo_historyczne-r2001-t8-n1-s183-200.pdf (dostęp 2 III 2023 r.).
Łysko M., Ochrona praw mniejszości w II Rzeczypospolitej Polskiej w świetle postanowień tzw.małego traktatu wersalskiego z 1919 r., „Miscellanea Historico-Iuridica 2019, t. 8, z. 1, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_15290_mhi_2019_18_01_07 (dostęp 15 II 2023 r.).
Mironowicz A., Cerkiew Prawosławna w II Rzeczypospolitej, „Elpis. Czasopismo teologiczne Katedry Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku” 2018, nr 20, https://elpis.uwb.edu.pl/index.php/Elpis/article/view/212 (dostęp 2 II 2023 r.).
Modnicka N., Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w Polsce jako Kościół wyboru, Kraków 2000.
Pełczyński G., Ewangeliczni chrześcijanie-baptyści w Rosji i Związku Radzieckim, „Sprawy Wschodnie, Sensus Historiae” 2011, t. 4, nr 3, http://sensushistoriae.epigram.eu/index.php/czasopismo/article/view/80/77 (dostęp 27 IX 2023 r.).
Pełczyński G., Ewangelikalizm w Polsce. Zarys historyczny, „Almanach Historyczny” 2016, t. 18, https://almanachhistoryczny.ujk.edu.pl/gb/download/Almanach%20Historyczny_tom_18_Pe%C5%82czy%C5%84ski.pdf?tennumer=18 (dostęp 10 III 2023 r.).
Pełczyński G., Rosyjscy baptyści i ewangeliczni chrześcijanie w latach XX wieku, „Przegląd Wschodnioeuropejski” 2017, t. 7, nr 2, http://uwm.edu.pl/cbew/2017_8_2/Pelczynski.pdf (dostęp 20 II 2023 r.).
Pipes R. Imperium carów, Warszawa, 2022.
Ptaszek R.T., Początki sekt w Europie, „Doctrina. Studia Społeczno-Polityczne” 2005, nr 2, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2005-t2/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2005-t2-s345-351/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2005-t2-s345-351.pdf (dostęp 21 III 2023 r.).
Skotarczak D., Edukacja ewangelicznych chrześcijan w Polsce w okresie międzywojennym, „Biuletyn Wychowania”, luty 2019, https://pressto.amu.edu.pl/index.php/bhw/article/view/17270 (dostęp 17 III 2023 r.).
Stegner T., Wyznania – państwo – naród w II Rzeczypospolitej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2020, nr 147, z. 4.
Strutyński M., Myśl społeczno-polityczna Kościoła greckokatolickiego w II RP (1918–1939), Kraków 2019.
Zarychta, M., Rozbiórka byłego Soboru Aleksandra Newskiego na placu Saskim w Warszawie. Studium przypadku z dziedziny polityki i administracji władz centralnych i samorządowych odrodzonej Rzeczypospolitej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2018, nr 2 (32), https://ipn.gov.pl/pl/publikacje/periodyki-ipn/pamiec-i-sprawiedliwosc/67747,Pamiec-i-Sprawiedliwosc-nr-2-32-2018.
html (dostęp 1 III 2023 r.).
Бородинська Л.I., Діяльність євангельських християн у Польщі (1918–1939 рр.), „Українське релігієзнавство: Бюлетень Української Асоціації релігієзнавців і Відділення релігієзнавства Інституту філософії НАНУ” 2009, nr 49.
License
Copyright (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.