Historia szkolnictwa w powojennej Polsce – źródła, kierunki i perspektywy badawcze
Pamięć i Sprawiedliwość, Vol. 42 No 2 (2023), pages: 15-29
Publication date: 2024-04-03
Résumé
Badania dotyczące rozwoju szkolnictwa w Polsce po 1945 r., rozwijane z różną intensywnością w kilku ośrodkach naukowych, przyniosły poszerzenie stanu wiedzy o jego odbudowie, a także o ograniczeniach wynikających z ideologizacji kształcenia, która zaciążyła na rozwoju polskiego systemu edukacji w tym okresie. Z jednej strony historycy badają funkcjonowanie oświaty rozumianej jako model przygotowania do życia w społeczeństwie przez ukazanie wizji społeczeństwa oraz panujących w nim lub postulowanych wartości i norm. Z drugiej strony rozumienie terminu „oświata”, zredukowane do zagadnień prawno-organizacyjnych, ogranicza część opracowań do analizy podstaw prawnych i struktur szkolnych na przestrzeni określonego czasu, w tym modelu przygotowania nauczycieli, programów nauczania, systemu oceniania i egzaminowania, a więc walidacji efektów pracy itp. Podstawą tych badań są akty prawne wytworzone przez państwo-we instytucje oświatowe zarówno na poziomie centralnym, nadającym ramy systemowi kształcenia, jak i resortowym. Źródła te wymagają szczególnego warsztatu od badaczy podejmujących tematykę historii oświaty w powojennej Polsce, pozwalającego krytycznie odnosić się do zawartych w nich danych liczbowych i argumentacji. Wymagają również pogłębionej wiedzy z zakresu historii wychowania, poznania uwarunkowań społeczno-gospodarczych danego regionu oraz kompetencji członków gremiów decydujących o kierunku rozwoju oświaty na danym obszarze. Badania nad historią edukacji muszą uwzględniać wpływ różnych czynników społeczno-ekonomicznych na nauczanie oraz ukazywać oddziaływanie szkół na życie lokalnych społeczności. Trzeba również kompleksowo zbadać społeczność nauczycieli oraz ich wpływ na poziom świadomości historycznej Polaków
Références
Ausz M., Odbudowa polskiej prowincji pijarów. Działalność wychowawczo-edukacyjna zakonu w latach 1873–1918, Lublin 2013.
Ausz M., Puchowski K., Komisja Edukacji Narodowej 1773–1794. Szkoły w wydziale pijarskim, seria „Komisji Edukacji Narodowej model szkoły i obywatela – koncepcje, doświadczenia i inspiracje”, t. 9, Warszawa 2018.
Ausz M., Szkoły pijarskie na Lubelszczyźnie w wiekach XVII–XIX, Lublin 2006.
Bochwic T., Narodziny i działalność Solidarności Oświaty i Wychowania 1980–1989, Warszawa 2000.
Chmielewski W., Obraz nauczyciela PRL w świetle własnych wspomnień, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Pedagogika” 2015, t. 31, „Nauki Humanistyczno-Społeczne”, z. 426.
Connecting Histories of Education: Transnational and Cross-Cultural, red. Bagchi, E. Fuchs, K. Rousmaniere, New York – Oxford 2014.
Czepczyńska E., Kształtowanie się jednolitego systemu oświaty w II Rzeczypospolitej, „Studia Prawnicze KUL” 2016, nr 4.
Domańska J., Przemiany organizacyjne domów dziecka w latach 1945–1989, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2009, R. 50, nr 3 (178).
Drapała K., Kulma R., Powrotność do przestępstwa nieletnich opuszczających zakłady poprawcze (raport z badań), „Prawo w Działaniu” 2014, t. 19: Sprawy Karne, red. M. Mozgawa.
Drozd R., Szkolnictwo ukraińskie w Polsce w latach 1944–1989 – próba periodyzacji, „Rocznik Lubuski” 2004, t. 30, cz. 1.
Gawroński K., Współdziałanie w realizacji zadań oświatowych, Warszawa 2021, s. 126.
Gładysz A., Oświata – kultura – nauka w latach 1947–1959, Warszawa–Kraków 1981.
Gołdyn P., Źródła do dziejów szkolnictwa w Polsce w XX wieku. Sprawozdania szkolne, protokoły rad pedagogicznych, kroniki szkolne, Poznań 2019.
Górecka H., System szkolny w Polsce w latach 1973–1993. Szkolnictwo zawodowe, specjalne i wyższe, Olsztyn 2005.
Grochowski Ł, Siekierska A., Wybór źródeł Regionalnej Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” w Gdańsku z zasobu Archiwum Historycznego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” [w:] Nauczyciele polscy w przestrzeni zawodowej, społecznej i politycznej lat 1945–1999, red. A. Kłonczyński, A. Siekierska, Gdańsk 2023.
Grzybowski R., Gorloff, E., Tomkiel A, Jakubiak K., Presja światopoglądowa jako wyznacznik relacji władze komunistyczne – nauczyciele w Polsce w latach 1945–1989, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2015, nr 1–2.
Grzybowski R., Przełomy polityczne jako momenty zwrotne w polityce oświatowej PRL [w:] Oświata, wychowanie i kultura fizyczna w rzeczywistości społeczno-politycznej Polski Ludowej (1945–1989). Rozprawy i szkice, red. R. Grzybowski, Toruń 2004.
Heater D., A History of Education for Citizenship, London – New York 2004.
Historia w przestrzeni publicznej, red. J. Wojdon, Warszawa 2022.
Kałwa D., Historia mówiona w polskich badaniach dziejów najnowszych, „Wrocławski Rocznik Historii Mówionej” 2017, nr 7.
Król J., Kampanie wyborcze w PRL w świetle propagandy szkolnej [w:] Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.
Lewandowska I., Wywiad jako technika zdobywania informacji źródłowych w badaniu historii najnowszej, „Echa Przeszłości” 2004, t. 5.
Maciejewski S., Przemiany szkolnictwa ogólnokształcącego w województwie kieleckim 1961–1975, Kielce 2000.
Michalik M., Banach C., Polityka edukacyjna Polski Ludowej, Warszawa 1989.
Młodzież w oporze społecznym 1944–1989, red. M. Kała, Ł. Kamiński, Wrocław 2002.
Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1998.
Osiński Z., Działania aparatu bezpieczeństwa wobec oświaty na Lubelszczyźnie w latach 1944–1989, Lublin 2013.
Osiński Z., Ideologiczne uwarunkowania pracy nauczycieli w szkołach podstawowych w Polsce w latach 1971–1989, „Res Historica” 2000, z. 12.
Pawelec L., Szkolnictwo podstawowe w województwie tarnobrzeskim w latach 1975–1998, Kielce 2008.
Pęcherski M., Szkoła ogólnokształcąca w Polsce Ludowej, Wrocław 1970.
Pęcherski M., Świątek M., Organizacja oświaty w Polsce w latach 1917–1977. Podstawowe akty prawne, Warszawa 1978.
Piękoś K., System oświaty w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, „Edukacja – Technika – Informatyka” 2018, nr 4 (26).
Potykała B., Oświata w Polsce w latach 1949–1956, Warszawa 1992.
Pyter M., Prawne zasady funkcjonowania oświaty w Polsce Ludowej, „Studia Iuridica Lublinensia” 2015, t. 24, nr 4.
Radziszewska M., Życie codzienne nauczycieli szkół powszechnych w Okręgu Mazurskim w świetle wspomnień i pamiętników, cz. 1, „Biuletyn Historii Wychowania” 2011, nr 27.
Rozmarynowski M., Szkoła polska z lat ofensywy ideologicznej w oświacie (1948–1956) w świetle antologii wspomnień nauczycieli, „Biuletyn Historii Wychowania” 2020, nr 43.
Stępnik A., Historia zamknięta w podręcznikach. O teoretycznych i metodologicznych problemach konstruowania obrazów przeszłości w edukacji historycznej, „Sensus Historiae. Studia interdyscyplinarne” 2011, t. 2.
Suchowiecka A., System kształcenia zawodowego lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku na łamach „Szkoły Zawodowej” [w:] Czasopiśmiennictwo drugiej połowy XX wieku jako źródło do historii edukacji, red. I. Michalska, G. Michalski, Łódź 2010.
Sychowicz K., Marzenia o orle w koronie. Nauczyciele i młodzież Polski północno-wschodniej wobec władzy w latach 1980–1986, Białystok 2004.
Szczepański J., Społeczne uwarunkowania rozwoju oświaty, Warszawa 1989.
Szelągowska G., Kaznodzieje, nauczyciele, politycy, Warszawa 2021.
Szuba L., Polityka oświatowa państwa polskiego w latach 1944–1956, Lublin 2002.
Szulakiewicz W., Nauczyciel jako przedmiot badań pedeutologii historycznej [w:] Nauczyciele. Zasłużeni – niedocenieni – zapamiętani, Toruń 2018.
Szymański M.J., Balans na linie – kilka uwag o polskich reformach oświaty, „Studia Edukacyjne” 2019, nr 52.
Świecki A., Oświata i szkolnictwo w Polsce Ludowej, Warszawa 1968.
Świecki A., Oświata i szkolnictwo w XXX-leciu PRL, Warszawa 1975.
Techmańska B., Niejednoznaczna ocena zawodu nauczyciela w pierwszych latach powojennych Polski Ludowej w świetle wspomnień [w:] Nauczyciele polscy w przestrzeni zawodowej, społecznej i politycznej lat 1945–1999, red. Kłonczyński A., Siekierska A., Gdańsk 2023.
Techmańska B., Szkolnictwo mniejszości narodowych na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989, Łomianki 2018.
Wagner B., Strategia wychowawcza w PRL, Warszawa 2018.
Wąsowicz J., Niezależny ruch młodzieżowy w Gdańsku w latach 1981–1989, Gdańsk 2012.
Wroczyński R., Dzieje oświaty polskiej do roku 1975, Warszawa 1987.
Licence
(c) Tous droits réservés Pamięć i Sprawiedliwość 2023
Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Articles les plus lus par le même auteur ou la même autrice
- Arnold Kłonczyński, Warszawa wobec polskiej emigracji w Szwecji w latach 1945–1968 , Pamięć i Sprawiedliwość: Vol. 15 No 1 (2010)