View Vol. 42 No. 2 (2023)

Vol. 42 No. 2 (2023)

ISSN:
1427-7476

Section: Eseje

History of Education in Post-War Poland – Sources, Trends and Research Perspectives

Remembrance and Justice, Vol. 42 No. 2 (2023), pages: 15-29

Publication date: 2024-04-03

https://doi.org/10.48261/pis234201

Abstract

Research on the evolution of education after 1945, developed with varying intensity in several research centres in Poland, has brought about a broadening knowledge about the reconstruction of the school system, but also about the limitations resulting from the ideologisation of education, which weighed on the development of Polish education in this period. On the one hand, historians attempt to examine the functionality of education as a model of preparation for life in society by tracing the vision of society and the values and social norms that a community would adopt as a result of education. On the other hand, a narrowing understanding of the term education to legal and organisational issues amounts to an analysis of the legal basis and construction of school structures over a certain period of time, including the model of teacher preparation, the curricular vision, the construction of a system of assessment and examination and thus the validation of the effects of the educational system and so on. The sources that form the basis of this research are legal acts both produced by the state educational institutions at the central level, providing the framework of the education system, and at the departmental and local level. These sources require special skills from researchers dealing with the

history of education in post-war Poland allowing them to critically refer to the figures and arguments contained therein. They also require an in-depth knowledge of the history of education, knowledge of the socio-economic conditions of a given region and the competence of the members of the bodies deciding on the direction of educational development in a given area. Studies on the history of education must take into account the influence of various socio-economic factors and to show the impact of schools on the life of their local communities with all the consequences of the institutional operation of these institutions. They have to also comprehensively examine the professional group of teachers and their influence on the level of historical awareness of Poles.


Ausz M., Odbudowa polskiej prowincji pijarów. Działalność wychowawczo-edukacyjna zakonu w latach 1873–1918, Lublin 2013.

Ausz M., Puchowski K., Komisja Edukacji Narodowej 1773–1794. Szkoły w wydziale pijarskim, seria „Komisji Edukacji Narodowej model szkoły i obywatela – koncepcje, doświadczenia i inspiracje”, t. 9, Warszawa 2018.

Ausz M., Szkoły pijarskie na Lubelszczyźnie w wiekach XVII–XIX, Lublin 2006.

Bochwic T., Narodziny i działalność Solidarności Oświaty i Wychowania 1980–1989, Warszawa 2000.

Chmielewski W., Obraz nauczyciela PRL w świetle własnych wspomnień, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Pedagogika” 2015, t. 31, „Nauki Humanistyczno-Społeczne”, z. 426.

Connecting Histories of Education: Transnational and Cross-Cultural, red. Bagchi, E. Fuchs, K. Rousmaniere, New York – Oxford 2014.

Czepczyńska E., Kształtowanie się jednolitego systemu oświaty w II Rzeczypospolitej, „Studia Prawnicze KUL” 2016, nr 4.

Domańska J., Przemiany organizacyjne domów dziecka w latach 1945–1989, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2009, R. 50, nr 3 (178).

Drapała K., Kulma R., Powrotność do przestępstwa nieletnich opuszczających zakłady poprawcze (raport z badań), „Prawo w Działaniu” 2014, t. 19: Sprawy Karne, red. M. Mozgawa.

Drozd R., Szkolnictwo ukraińskie w Polsce w latach 1944–1989 – próba periodyzacji, „Rocznik Lubuski” 2004, t. 30, cz. 1.

Gawroński K., Współdziałanie w realizacji zadań oświatowych, Warszawa 2021, s. 126.

Gładysz A., Oświata – kultura – nauka w latach 1947–1959, Warszawa–Kraków 1981.

Gołdyn P., Źródła do dziejów szkolnictwa w Polsce w XX wieku. Sprawozdania szkolne, protokoły rad pedagogicznych, kroniki szkolne, Poznań 2019.

Górecka H., System szkolny w Polsce w latach 1973–1993. Szkolnictwo zawodowe, specjalne i wyższe, Olsztyn 2005.

Grochowski Ł, Siekierska A., Wybór źródeł Regionalnej Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” w Gdańsku z zasobu Archiwum Historycznego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” [w:] Nauczyciele polscy w przestrzeni zawodowej, społecznej i politycznej lat 1945–1999, red. A. Kłonczyński, A. Siekierska, Gdańsk 2023.

Grzybowski R., Gorloff, E., Tomkiel A, Jakubiak K., Presja światopoglądowa jako wyznacznik relacji władze komunistyczne – nauczyciele w Polsce w latach 1945–1989, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 2015, nr 1–2.

Grzybowski R., Przełomy polityczne jako momenty zwrotne w polityce oświatowej PRL [w:] Oświata, wychowanie i kultura fizyczna w rzeczywistości społeczno-politycznej Polski Ludowej (1945–1989). Rozprawy i szkice, red. R. Grzybowski, Toruń 2004.

Heater D., A History of Education for Citizenship, London – New York 2004.

Historia w przestrzeni publicznej, red. J. Wojdon, Warszawa 2022.

Kałwa D., Historia mówiona w polskich badaniach dziejów najnowszych, „Wrocławski Rocznik Historii Mówionej” 2017, nr 7.

Król J., Kampanie wyborcze w PRL w świetle propagandy szkolnej [w:] Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.

Lewandowska I., Wywiad jako technika zdobywania informacji źródłowych w badaniu historii najnowszej, „Echa Przeszłości” 2004, t. 5.

Maciejewski S., Przemiany szkolnictwa ogólnokształcącego w województwie kieleckim 1961–1975, Kielce 2000.

Michalik M., Banach C., Polityka edukacyjna Polski Ludowej, Warszawa 1989.

Młodzież w oporze społecznym 1944–1989, red. M. Kała, Ł. Kamiński, Wrocław 2002.

Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1998.

Osiński Z., Działania aparatu bezpieczeństwa wobec oświaty na Lubelszczyźnie w latach 1944–1989, Lublin 2013.

Osiński Z., Ideologiczne uwarunkowania pracy nauczycieli w szkołach podstawowych w Polsce w latach 1971–1989, „Res Historica” 2000, z. 12.

Pawelec L., Szkolnictwo podstawowe w województwie tarnobrzeskim w latach 1975–1998, Kielce 2008.

Pęcherski M., Szkoła ogólnokształcąca w Polsce Ludowej, Wrocław 1970.

Pęcherski M., Świątek M., Organizacja oświaty w Polsce w latach 1917–1977. Podstawowe akty prawne, Warszawa 1978.

Piękoś K., System oświaty w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, „Edukacja – Technika – Informatyka” 2018, nr 4 (26).

Potykała B., Oświata w Polsce w latach 1949–1956, Warszawa 1992.

Pyter M., Prawne zasady funkcjonowania oświaty w Polsce Ludowej, „Studia Iuridica Lublinensia” 2015, t. 24, nr 4.

Radziszewska M., Życie codzienne nauczycieli szkół powszechnych w Okręgu Mazurskim w świetle wspomnień i pamiętników, cz. 1, „Biuletyn Historii Wychowania” 2011, nr 27.

Rozmarynowski M., Szkoła polska z lat ofensywy ideologicznej w oświacie (1948–1956) w świetle antologii wspomnień nauczycieli, „Biuletyn Historii Wychowania” 2020, nr 43.

Stępnik A., Historia zamknięta w podręcznikach. O teoretycznych i metodologicznych problemach konstruowania obrazów przeszłości w edukacji historycznej, „Sensus Historiae. Studia interdyscyplinarne” 2011, t. 2.

Suchowiecka A., System kształcenia zawodowego lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku na łamach „Szkoły Zawodowej” [w:] Czasopiśmiennictwo drugiej połowy XX wieku jako źródło do historii edukacji, red. I. Michalska, G. Michalski, Łódź 2010.

Sychowicz K., Marzenia o orle w koronie. Nauczyciele i młodzież Polski północno-wschodniej wobec władzy w latach 1980–1986, Białystok 2004.

Szczepański J., Społeczne uwarunkowania rozwoju oświaty, Warszawa 1989.

Szelągowska G., Kaznodzieje, nauczyciele, politycy, Warszawa 2021.

Szuba L., Polityka oświatowa państwa polskiego w latach 1944–1956, Lublin 2002.

Szulakiewicz W., Nauczyciel jako przedmiot badań pedeutologii historycznej [w:] Nauczyciele. Zasłużeni – niedocenieni – zapamiętani, Toruń 2018.

Szymański M.J., Balans na linie – kilka uwag o polskich reformach oświaty, „Studia Edukacyjne” 2019, nr 52.

Świecki A., Oświata i szkolnictwo w Polsce Ludowej, Warszawa 1968.

Świecki A., Oświata i szkolnictwo w XXX-leciu PRL, Warszawa 1975.

Techmańska B., Niejednoznaczna ocena zawodu nauczyciela w pierwszych latach powojennych Polski Ludowej w świetle wspomnień [w:] Nauczyciele polscy w przestrzeni zawodowej, społecznej i politycznej lat 1945–1999, red. Kłonczyński A., Siekierska A., Gdańsk 2023.

Techmańska B., Szkolnictwo mniejszości narodowych na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989, Łomianki 2018.

Wagner B., Strategia wychowawcza w PRL, Warszawa 2018.

Wąsowicz J., Niezależny ruch młodzieżowy w Gdańsku w latach 1981–1989, Gdańsk 2012.

Wroczyński R., Dzieje oświaty polskiej do roku 1975, Warszawa 1987.

                            View Vol. 42 No. 2 (2023)

Vol. 42 No. 2 (2023)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2024-04-03

Dział: Eseje