Afficher Vol. 41 No 1 (2023)

Vol. 41 No 1 (2023)

ISSN:
1427-7476

Section: Varia

Zeznanie Ewarysta Zwierzewicza – pierwszego komendanta Okręgu IX Łódź Narodowych Sił Zbrojnych jako źródło do badań nad historią konspiracji związanej z ruchem narodowym

Patrycja Resel

https://orcid.org/0000-0002-3031-6634

Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi

Pamięć i Sprawiedliwość, Vol. 41 No 1 (2023), pages: 380-400

Publication date: 2023-10-10

https://doi.org/10.48261/pis234118

Résumé

Po zakończeniu II wojny światowej komunistyczny aparat bezpieczeństwa skierował działania przeciwko żołnierzom polskiego podziemia niepodległościowego. Od 1947 r. Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi rozpracowywał m.in. Ewarysta Zwierzewicza. Odgrywał on szczególną rolę zarówno w przedwojennej, jak i wojennej historii Łodzi, gdyż w czasie okupacji niemieckiej był komendantem Okręgu IX Łódź Narodowych Sił Zbrojnych. Kulminację represji wobec niego stanowi aresztowanie i skazanie go przez Sąd Wojewódzki w Zielonej Górze w 1954 r. na karę więzienia, utratę praw publicznych i grzywnę. Przedmiotem artykułu jest analiza zeznania Zwierzewicza, które zostało sporządzone podczas śledztwa prowadzonego przeciwko niemu przez funkcjonariuszy Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Zielonej Górze. Źródło to zawiera wiele nieznanych dotąd informacji na temat żołnierzy konspiracyjnego podziemia narodowego, które otwierają nowe możliwości badawcze. Poza omówieniem struktury i zawartości zeznania, autorka porównała jego treść z innymi materiałami archiwalnymi oraz literaturą przedmiotu. W wyniku przedstawionych w artykule badań, na podstawie zeznania Zwierzewicza udało się zrekonstruować losy bohatera artykułu, a także trzy wybrane historie z jego życia: udział, w charakterze oskarżonego, w procesie z 1936 r. w sprawie napaści na przedsiębiorstwa będące własnością Żydów, zdekonspirowanie przez Gestapo łódzkich struktur Narodowej Organizacji Wojskowej oraz kontakty ze Stanisławem Dowborem, działaczem lewicy, związanym w czasie wojny z konspiracją narodową.


Archiwum Akt Nowych, Narodowe Siły Zbrojne

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, Sąd Wojewódzki w Łodzi [1942] 1950–1998 [2001]

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Łodzi [1945] 1983–1990

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi 1946–1955

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu, Sąd Wojewódzki w Zielonej Górze 1950–1998

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu [1945] 1983–1990

Archiwum Państwowe w Kaliszu, Więzienie Karno-Śledcze w Kaliszu

Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem Świętego Krzyża w Łodzi

Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej św. Anny w Łodzi

Archiwum Państwowe w Łodzi, Niemiecka Lista Narodowa na terenie województwa łódzkiego

Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, Urząd Miejski w Zielonej Górze

Muzeum Stutthof w Sztutowie, Akta personalne więźniów

Muzeum Stutthof w Sztutowie, Wykazy imienne więźniów wypisywanych ze szpitala

Muzeum Więzienia Pawiak, Oddział Muzeum Niepodległości w Warszawie, Karta ewidencyjna – Ewaryst Zwierzewicz

Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi, Śledztwo w sprawie wzięcia udziału, w dniu 20 marca 1942 r. w Zgierzu, w dokonaniu zabójstwa stu osób narodowości polskiej przez dokonanie egzekucji zakładników przez idących na rękę władzy państwa niemieckiego funkcjonariuszy hitlerowskich – tj. o przestępstwo z art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców narodu polskiego

Zbiory Leszka Żebrowskiego, Dziennik okupacyjny Ewarysta Zwierzewicza

Zbiory Leszka Żebrowskiego, Powojenne notatki Ewarysta Zwierzewicza

Zbiory Małgorzaty Szewczyńskiej, Biogram Ewarysta Zwierzewicza sporządzony przez jego siostrę Janinę Wojdę

Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty 1942–1944, red. M.J. Chodakiewicz, W.J. Muszyński, L. Żebrowski, t. 1, Lublin–Warszawa 2014.

Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty NSZ-AK 1944–1945, red. W.J. Muszyński, R. Sierchuła, L. Żebrowski, t. 2, Lublin–Warszawa 2015.

Rokicki J., Blaski i cienie bohaterskiego pięciolecia, oprac. K. Kosiński, Warszawa 2022.

,,Dziennik Bydgoski” 1932.

,,Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi” 1939.

,,Echo” 1936.

,,Express Wieczorny Ilustrowany” 1936.

,,Gazeta Zielonogórska” 1954.

,,Głos Poranny” 1936.

,,Ilustrowana Republika” 1936.

,,Kurier Szczeciński” 1945.

,,Kurjer Poznański” 1936.

,,Morze. Organ Ligi Morskiej i Kolonialnej” 1931.

,,Orędownik” 1936.

Debich E., Luboński Z., Szare Szeregi, Armia Krajowa, Narodowa Organizacja Wojskowa w Pabianicach, Pabianice 2001.

Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944, Warszawa 1978.

„Dziś za jednego Niemca śmierć poniesie 50 Polaków”. Materiały konferencji popularnonaukowej w Zgierzu, 20 III 2012 r., red. J. Wróbel, Łódź 2013.

Gniadek-Zieliński M., Narodowe Siły Zbrojne 1942–1947, Warszawa 2017.

Komorowski K., Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, Warszawa 2000.

Marasek M., Narodowiec, katolik, radykał. Życie i działalność Kazimierza Kowalskiego (1902–1942), Zgierz 2012.

Mucha K.W., Obóz narodowy w Łódzkiem, Łódź 2009.

Muszyński W.J., Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934– 1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa 2011.

Owsiński M., Polscy więźniowie polityczni w obozie Stutthof 1939–1945, Toruń 2001.

Resel P., Kolaboranci z Okręgu Łódzkiego Narodowej Organizacji Wojskowej, ,,Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2022, nr 3.

Sierchuła R., Narodowa Organizacja Wojskowa w Kraju Warty [w:] Obóz narodowy w obliczu dwóch totalitaryzmów, red. R. Sierchuła, Warszawa 2010.

Wałdoch J., Wybory samorządowe w międzywojennej Łodzi w cieniu agresywnej polityki obozu rządzącego, ,,Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2018, t. 21.

Załęcki J., Wydarzenia upamiętniające przeżycia i walkę o niepodległość Polski w latach 1939–1989, Radomsko 1996.

Licence

(c) Tous droits réservés Pamięć i Sprawiedliwość 2023

Creative Commons License

Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Resel, P. (2023). Zeznanie Ewarysta Zwierzewicza – pierwszego komendanta Okręgu IX Łódź Narodowych Sił Zbrojnych jako źródło do badań nad historią konspiracji związanej z ruchem narodowym. Pamięć I Sprawiedliwość, 41(1), 380–400. https://doi.org/10.48261/pis234118

Statistics

Téléchargements

Les données relatives au téléchargement ne sont pas encore disponibles.

Share it

Share |
                            Afficher Vol. 41 No 1 (2023)

Vol. 41 No 1 (2023)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2023-10-10

Dział: Varia