Deportacja ludności polskiej w kwietniu 1940 r. w świetle dyrektyw NKWD i relacji wysiedlonych rodzin. Próba analizy porównawczej.

Krzysztof Łagojda

Vol. 25 No. 1 (2015)

ISSN:

1427-7476

Section: Varia

The Deportation of the Polish Population in April 1940 in the Light of the NKVD Directives and the Testimonies of the Displaced Families. The Attempt at Comparative Analysis

Krzysztof Łagojda

Remembrance and Justice, Vol. 25 No. 1 (2015), pages: 303-321

Publication date: 2015-06-30

PDF (Język Polski)

Abstract

The Deportation of the Polish Population in the Light of the NKVD Directives and Testimonies of the Displaced Families. The Attempt at Comparative Analysis. The article was a result of belief in the need of detailed description of the deportation of the families whose relatives had been murdered by the troops of the Soviet security apparatus in Katyn and other places of the former USSR. The article is an attempt at the comparative analysis of the NKVD directives with the reports of the exiled. The author carried out multiple-hour interviews with the Katyn families and Siberian exiles who were deported to Kazakhstan in April 1940. Moreover, the author used the expansive literature of memoirs and diaries of those times. The text includes the aspect of displacement and journey of the families to the remote steppes of Kazakhstan. The author aimed at confronting official directives for the operational units of the NKVD carrying out displacements with the reality maintained in the memories of the exiled, and pointing to similarities and differences between the first and the second deportations. The author described in detail the act of the NKVD barging into the houses of the families subject to deportation, indicated the directives concerning the deportation which were frequently ignored by the functionaries of the Soviet security apparatus, presented the house searches and pointed to these NKVD behaviours which were unusual and beyond the routine procedures. The article also describes the transportation to railway stations and the detailed journey in freight cars. It also includes the aspects of meals, executing physiological needs, intimate hygiene and death during the long journey. In the closing part of the text, the author referred to the ongoing dispute between historians and the Siberian exiles concerning the numbers of people deported in 1940-1941. He shortly characterised the major publications on that topic and referred to the important studies of the ‘Karta’ Centre and the Institute of National Remembrance in the series of ‘The Index of the Repressed’ which aim, among others, at specifying the list of names of all Poles deported during the four great Soviet displacement actions.

Keywords

dyrektywy, • NKWD, • deportacja, • wysiedlenie, • zsyłka, • rewizja, • grupy operacyjne, • Zachodnia Białoruś, • Zachodnia Ukraina, • eszelony, • wagony towarowe, • podróż, • Kazachstan, • ZSRS directives, • NKVD, • deportation, • displacement, • exile, • house search, • operational units, • Western Byelorussia, • Western Ukraine, • echelons, • freight cars, • journey, • Kazakhstan, • USSR.

References

- A. Gurjanow, Cztery deportacje 1940–41, „Karta” 1994, nr 12, s. 114–136

- S. Ciesielski, G. Hryciuk, A. Srebrakowski, Masowe deportacje ludności w Związku Radzieckim, Toruń 2003

- Wspomnienia sybiraków, red. I. Tańska, Warszawa 2001

- Pisane miłością. Losy wdów katyńskich, red. A. Spanily, t. 1–3, Gdynia 2000–2003

- „W czterdziestym nas Matko na Sybir zesłali”. Polska a Rosja 1939–42, wybór i oprac. J.T. Gross, I. Grudzińska-Gross, wstęp J.T. Gross, Warszawa 1989

- Wspomnienia sybiraków, oprac. J. Przewłocki, t. 1–9, Warszawa 1990–1997

- Wspomnienia sybiraków. Zbiór tekstów źródłowych, red. J. Kobryń, t. 1–3, Bystrzyca Kłodzka 2008–2013

- E. Kowalska, Przeżyć, aby wrócić! Polscy zesłańcy lat 1940–1941 w ZSRR i ich losy do roku 1946, Warszawa 1998

- M. Ruchniewicz, Wspomnienia sybiraków. Bibliografia komentowana zbiorów Archiwum Naukowego przy Zarządzie Głównym Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego we Wrocławiu (część XI, ostatnia), „Wrocławskie Studia Wschodnie”, t. 18, 2014, s. 235–288

- Deportacje obywateli polskich z Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi w 1940 roku, kom. red. W. Komogorow i inni, Warszawa–Moskwa 2003

- Archiwum Wschodnie. Kolekcja relacji, t. 1, red. M. Bronowicki, Warszawa 2006

- Archiwum Wschodnie. Kolekcje osobiste, kolekcja wspomnień Komisji Historycznej Zarządu Głównego Związku Sybiraków, t. 2, red. A. Dzienkiewicz, J. Michałowska, E. Rybarska, Warszawa 2008

- Archiwum Wschodnie. Kolekcje osobiste, tematyczne i środowiskowe, Warszawa 2012, http://www.karta.org.pl /pdf/orginal/13799177428090.pdf),

- „Zachodnia Białoruś” 17 IX 1939–22 VI 1941. Deportacje Polaków z północno-wschodnich ziem II Rzeczypospolitej 1940–1941, kom. red. W. Adamuszko i inni, Warszawa 2001

- Organy gosbiezopasnosti SSSR w Wielikoj Otieczestwiennoj Wojnie. Sbornik dokumientow,

t. 1, Moskwa 1995

- Katyń. Dokumenty zbrodni, t. 2: Zagłada. Marzec–czerwiec 1940, oprac. W. Materski i in. Warszawa 1998

Z. Koperowicz, Wspomnienia Syberyjskiej Zesłanki [w:] Wspomnienia sybiraków. Zbiór tekstów źródłowych, red. J. Kobryń, t. 3, Bystrzyca Kłodzka 2013…, s. 527–528.

- D. Bazuń, I. Kaźmierczak-Kałużna, M. Pokrzyńska, Matki Sybiraczki – losy i pamięć. Polskie kobiety zesłane w głąb ZSRR, Zielona Góra 2012

- P. Zimbardo, Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło?, Warszawa 2008

- S. Ciesielski, Polacy w Kazachstanie w latach 1940–1946. Zesłańcy lat wojny, Wrocław 1996

- A. Zaleski, Wspomnienia lwowskie, kazachstańskie i inne, Wrocław 2014

- A. Kuczyński, Wysiedlenie i podróż w nieznane [w:] Życie codzienne polskich zesłańców w ZSRR w latach 1940–1946. Studia, red. S. Ciesielski, Wrocław 1997, s. 45–77

- H. Podkopacz, Sybiraki [w:] Wspomnienia sybiraków, red. I. Tańska, s. 185

- G. Hryciuk, Zasady i tryb deportacji. Liczebność i rozmieszczenie zesłańców [w:] Życie codzienne polskich zesłańców w ZSRR w latach 1940-1946. Studia, red. Stanisław Ciesielski, Grzegorz Hryciuk, Antoni Kuczyński, Aleksander Srebrakowsk („Acta Universitatis Wratislaviensis” 1997, nr 130)

- J. Wojciechowicz, Nie zapomnę nigdy tych ludzi [w:] Wspomnienia sybiraków, oprac. J. Przewłocki, t. 7, Warszawa, Wydawnictwo Ares, 1993, s. 229–240

- B. Gliniak-Kościelska, Tak bardzo chciałabym zapomnieć [w:] Wspomnienia sybiraków, oprac. J. Przewłocki, t. 9, Warszawa: Ares 1997, s. 250

- J. Białowąs-Śnieżawska, Mamljutka [w:] Wspomnienia sybiraków, oprac. J. Przewłocki, t. 5, Warszawa, Wydawnictwo PoMost 1991, s. 84

- Z. Kotowski, Głodne stepy [w:] Wspomnienia sybiraków, oprac. J. Przewłocki, t. 6, s. 243

- L. Domańska, Dytyramb dla mojej Mamy [w:] Tryptyk kazachstański. Wspomnienia z zesłania: Marian Papiński, Rodzina Małachowskich, Lesława Domańska, wybór i oprac. W. Śliwowska, M. Giżejewska, J. Ankudowicz, Warszawa, Wyd. Adam Marszałek, 1992, s. 157–158

M.J. Łęczycka, Zsyłka. Lata 1940–1946 w Kazachstanie, Wrocław 1989

- S. Kraszewska, Wspomnienie [w:] Wspomnienia sybiraków, oprac. J. Przewłocki, t. 1, Warszawa, Wydawnictwo PoMost 1989

- A. Sobota, W stepach Kazachstanu. Wspomnienia z lat 1939–1946, Warszawa–Wrocław 1993

- H. Massalska, Syberyjskie bydło [w:] Wspomnienia sybiraków, oprac. J. Przewłocki, t. 3, Warszawa, Wydawnictwo PoMost 1990, s. 132

- H. Kliś-Niemira, Mamo chleba [w:] Wspomnienia sybiraków, oprac. J. Przewłocki, t. 2, Warszawa, Wydawnictwo PoMost 1990, s. 120–121

- S. Gankiewicz, Traktorzystka [w:] Wspomnienia sybiraków, red. I. Tańska, s. 158–162

- A. Gurjanow, Sowieckie represje polityczne na ziemiach wschodnich II Rzeczpospolitej w latach 1939–1941 [w:] Exodus. Deportacje i migracje (wątek wschodni). Stan i perspektywy badań, red. M. Zwolski, Białystok–Warszawa 2006, s. 21–30

- M. Byrska, Ucieczka z zesłania, oprac. E. Kurek, Lublin, Wydawnictwo Clio 1995

- J. Rachwał-Hejnar, W kołchozach Kazachstanu [w:] Wspomnienia sybiraków, oprac. J. Przewłocki, t. 3, Warszawa, Wydawnictwo PoMost 1990

- A. Głowacki, Deportacje dzieci i młodzieży w głąb Związku Sowieckiego w latach 1940–1941 [w:] Polskie dzieci na tułaczych szlakach 1939–1950, red. J. Wróbel, J. Żelazko, Warszawa 2008, s. 25–41

- D. Boćkowski, Czas nadziei. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej w ZSRR i opieka nad nimi placówek polskich w latach 1940–1943, Warszawa 1999

- E. Jackowska, Psychiczne następstwa deportacji w głąb ZSRR w czasie drugiej wojny światowej. Przyczyny, moderatory, uwarunkowania, Szczecin 2004

- P. Stolyarov-Korol, Przez Sybir do Polski. Ku pamięci Polaków poległych na Sybirze, Abakan 2007

- A. Głowacki, Sowieci wobec Polaków na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej 1939–1941, Łódź 1998

- D. Boćkowski, Na zawsze razem. Białostocczyzna i Łomżyńskie w polityce radzieckiej w czasie II wojny światowej (IX 1939 – VIII 1944), Warszawa 2005

- A. Głowacki, Sytuacja prawna obywateli polskich w ZSRR w latach 1939–1945 [w:] Położenie ludności polskiej na terytorium ZSRR i wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej w czasie II wojny światowej, red. A. Marszałek, Toruń 1990, s. 29– 48

- M. Giżejewska, Deportacje obywateli polskich z ziem północno-wschodnich II Rzeczypospolitej w latach 1939–1941 [w:] Studia z dziejów okupacji sowieckiej (1939–1941). Obywatele polscy na kresach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej pod okupacją sowiecką w latach 1939–1941, red. T. Strzembosz, Warszawa 1997, s. 89–96

- S. Ciesielski, W. Materski, A. Paczkowski, Represje sowieckie wobec Polaków i obywateli polskich, Warszawa 2002

- S. Ciesielski, G. Hryciuk, A. Srebrakowski, Masowe deportacje radzieckie w okresie II wojny światowej, Wrocław 1993

Citation rules

Łagojda, K. (2015). The Deportation of the Polish Population in April 1940 in the Light of the NKVD Directives and the Testimonies of the Displaced Families. The Attempt at Comparative Analysis. Remembrance and Justice, 25(1), 303–321. Retrieved from https://czasopisma.ipn.gov.pl/index.php/pis/article/view/239

Statistics

Downloads

Download data is not yet available.

Share it