View Vol. 40 No. 2 (2022)

Vol. 40 No. 2 (2022)

ISSN:
1427-7476

Section: Varia

The Unknown Story. NKVD Camp No. 515 in the North Ossetian ASSR for Polish Internees (April to September 1945)

Dariusz Rogut

https://orcid.org/0000-0002-1023-0411

Akademia Sztuki Wojennej, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi

Remembrance and Justice, Vol. 40 No. 2 (2022), pages: 343-368

Publication date: 2023-06-22

https://doi.org/10.48261/pis224017

Abstract

NKVD camp no. 515 with, a sub-camp in Nuzal in the North Ossetian ASSR (Autonomous Soviet Socialist Republic), operated from April to September 1945 for arrested German internees of group “B”. Apart from Germans, there were also Hungarians and Slovaks in the camp. Poles and Polish citizens suspected of collaboration with the German occupier were sent to the sub-camp in Nuzalu during the time of its establishment. For that reason, the living conditions in the camp were extremely difficult. Sanitary facilities and food supply standards also did not meet the security requirements included in the orders regarding the arriving contingent. The diseases that developed not only devastated the internees physically but were also the reason for their high mortality rate. The hard work in the zinc and lead ore mine also contributed to the above. It is assumed that 57 out of nearly 400 Poles and Polish citizens died in the period from April to September 1945, that is slightly more than 14 percent. Some internees were released in October 1945 and others two years later.


Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, Akta spraw sądowych.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, Akta śledztwa w sprawie deportacji żołnierzy AK.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, Materiały NKWD dotyczące internowanego Jacka Rozmusa.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, Materiały NKWD dotyczące internowanej Karoliny Znachowskiej.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, Materiały NKWD dotyczące internowanego Teofila Urody.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Katowicach (1983–1990).

Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowe Biuro Historyczne, Kolekcja akt z archiwów rosyjskich (Kolekcja Wojskowej Komisji Archiwalnej).

Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowe Biuro Historyczne, Teczka ewidencyjna Jana Macko.

Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. 5: Październik 1944 – lipiec 1945, red. H. Czarnocka et al., Wrocław–Warszawa–Kraków 1991.

NKWD o Polsce i Polakach. Rekonesans archiwalny, red. W. Materski, A. Paczkowski, Warszawa 1996.

Teczka specjalna J.W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944–1946, wybór i oprac. T. Cariewska, A. Chmielarz, A. Paczkowski, E. Rosowska, S. Rudnicki, Warszawa 1998.

Z archiwów sowieckich, t. 5: Powrót żołnierzy AK z sowieckich łagrów, oprac., przypisy i wstęp A. Paczkowski, tłum. W. Materski, Warszawa 1995.

Архив новейшей истории России. Серия „Публикации”, т. II: Специальные лагеря НКВД-МВД СССР в Германии. 1945–1950 гг.: сборник документов и статей, ред. С.В. Мироненко, ответственный составитель Ю.Г. Орлова, Москва 2001.

Военнопленные в СССР 1939–1956. Документы и материалы, ред. M.M. Загорулько, Москва 2000.

Военнопленные в СССР 1939–1956. Документы и материалы, т. 5, кн. 1: Региональные структуры ГУПВИ НКВД-МВД СССР 1941–1951 гг., Отчетно-информационные документы, oтв. ред.: М.М. Загорулько, сост.: С.Г. Сидоров, Н.С. Тархова, Е.М. Цунаева, Волгоград 2005.

Военнопленные в СССР 1939–1956, т. 4: Главное управление по делам военнопленных и интернированных НКВД-МВД СССР 1941–1952: открытые информационные документы и материалы, ред. М.М. Загорулько, Волгоград 2004.

Военнопленные в СССР 1939–1956, т. 6: Лагеря для военнопленных НКВД–МВД СССР 1939–1956. Справочник, сост. М.М. Загорулько, С.Г. Сидоров, Ю.М. Кунаева, ред. М.М. Загорулько, Волгоград 2013.

Военнопленные и интернированные граждане Германии: путь народа из СССР (1940–1950-е). Документы, факты, комментарии, сост. Н.Ф. Бугай, Москва 2001.

Население Северной Осетии в советских послевоенных реалиях 1945–1953 гг.: иллюзии и повседневные практики. Сборник документов, cоставители: С.А. Хубулова, Э.В. Хубулова, Владикавказ 2016.

Русский архив. Великая Отечественная, т. 24 (13): Иностранные военнопленные второй мировой войны в СССР, ред. В.А. Золотарев, Москва 1996.

Borowik B., Dotyk syberyjskiej śmierci: wspomnienia z głębi tajgi, Radom 2004.

Leszczyński G., „Więzienie specjalne NKWD w Sanoku”, mps w zbiorach Autora.

Smalewski J.S., Opowiedział mi „Maks”. Czasowo izolowany F1-233. Na podstawie fragmentów „Dziennika prywatnego” i wspomnień Antoniego Rymszy, Warszawa 1995.

„Wywieziono nas bydlęcymi wagonami”. Relacje deportowanych z Górnego Śląska do Związku Sowieckiego w 1945 roku, red. S. Rosenbaum i D. Węgrzyn (współpraca K. Kartasiński), Katowice 2015.

Arkusz A., Obywatele polscy w obozie NKWD-MWD ZSRR nr 178-454 w Riazaniu w latach 1944–1947, Kraków 2010.

Ciesielski S., Materski W., Paczkowski A., Represje sowieckie wobec Polaków i obywateli polskich, Warszawa 2002.

Golon M., Polityka radzieckich władz wojskowych i policyjnych na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1945–1947, Toruń 2001.

Gryciuk F., Matusek P., Represje NKWD wobec żołnierzy podziemia Państwa Polskiego w latach 1944–1945. Wybór źródeł, t. 2, Siedlce 1995.

Indeks represjonowanych, t. 13: Uwięzieni w Ostaszkowie i Riazaniu: alfabetyczne wykazy 4307 internowanych Polaków i obywateli polskich, którzy w latach 1944–1947 przeszli przez obozy jenieckie nr 41 i nr 178-454 NKWD-MWD ZSRR, red. A. Dzienkiewicz, A. Gurjanow, Warszawa 2003.

Indeks represjonowanych, t. 10: Więźniowie łagrów w rejonie Workuty, cz. 2: Alfabetyczny wykaz 5690 Polaków i obywateli polskich innych narodowości aresztowanych po 4 stycznia 1944, więzionych w Workutłagu, Rieczłagu, Infłagu, Minłagu, Obskim ITŁ i Budowie 501 oraz innych łagrach podległych Północnemu Zarządowi Budowy Kolei, red. A. Dzienkiewicz, A. Gurjanow, Warszawa 2001.

Indeks represjonowanych, t. 19: Wywiezieni do Kaługi: alfabetyczny wykaz 4936 żołnierzy Armii Krajowej oraz poborowych Polaków z Wileńszczyzny i Nowogródczyzny przymusowo wcielonych do 361 zapasowego pułku piechoty Armii Czerwonej od sierpnia 1944 do stycznia 1946, red. A. Dzienkiewicz, A. Gurjanow, Warszawa 2008.

Leksykon obozów i więzień sowieckich na ziemiach polskich, red. D. Iwaneczko, Rzeszów–Warszawa 2022 (w druku).

Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939–1945, t. 13, red. T. Gąsiorowski et al., Kraków 2010.

Nowak R.K., Związek Patriotów Polskich w zachodnich obwodach ukraińskiej SRS (1944–1946), Łódź–Warszawa 2021.

Palacz D., Zatrzymanie i zesłanie w głąb ZSRR sądowników z terenu województwa kieleckiego w 1945 r. [w:] Zbrodnie sądowe w latach 1944–1989. Konformizm czy relatywizm moralny środowisk prawniczych?, t. 2, red. D. Palacz, M. Grosicka, Kielce–Warszawa 2022.

Rogut D., Internowani oficerowie Armii Krajowej w sowieckim obozie jenieckim nr 150 w Griazowcu w latach 1947–1948 [w:] Sowiecki system obozów i więzień. Przykłady wybranych państw, red. J. Bednarek, Łódź 2013.

Rogut D., Losy żołnierzy Armii Krajowej („riazańczyków”) w sowieckim obozie MWD nr 270 w Borowiczach (1947–1949) [w:] Wokół spraw trudnych, bolesnych i zapomnianych. Studia i szkice, red. E. Kowalczyk, L. Ladorucka, W. Marciniak, B. Szubtarska, J. Żelazko, Łódź 2014.

Rogut D., Mechanizmy sowieckich represji. Żołnierze Armii Krajowej w obozie NKWD nr 270 w Borowiczach (1944–1946) – studium przypadku, Zelów 2017.

Rogut D., Polacy w obozie kontrolno-filtracyjnym nr 283 NKWD-MWD w Stalinogorsku (1945–1947) [w:] Od Rosji po Bliski Wschód. Studia historyczne z XX w., red. D. Rogut, Zelów 2010.

Rogut D., Polacy z Wileńszczyzny w obozach sowieckich „saratowskiego szlaku” (1945–1949), Toruń 2003.

Rogut D., Wrota piekieł. Żołnierze Armii Krajowej i obywatele polscy w obozie NKWD nr 516 w Krasnowodzku [w:] Sowieckie obozy dla jeńców wojennych i internowanych 1939–1956.

Przykłady wybranych państw, red. J. Bednarek, D. Rogut, Łódź–Warszawa 2018.

Rogut D., Z dziejów internowanych Polaków w Związku Sowieckim: obóz nr 41 w Ostaszkowie, „Dzieje Najnowsze” 2001, nr 2.

Rogut D., Zarys historii sowieckiego obozu specjalnego nr 4 (Stiepłag) w latach 1948–1954, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, nr 2.

Rogut D., Żołnierze Armii Krajowej w sowieckim obozie nr 531 w Swierdłowsku (1946–1947) – zarys historii [w:] GUŁAG – GUPWI. Struktury – kadry – więźniowie, red. D. Rogut, W. Śleszyński, Białystok 2018.

Schmidt U., Niemieccy cywile deportowani do ZSRS w latach 1944–1956 [w:] Sowieckie obozy dla jeńców wojennych i internowanych 1939–1956. Przykłady wybranych państw, red. J. Bednarek, D. Rogut, Łódź–Warszawa 2018.

Smoleń M., Represje wobec Polskiego Stronnictwa Ludowego w Sądeckiem (1945−1949), „Rocznik Sądecki” 2007, t. 35.

Szwiec W., Internowania obywateli polskich dokonane przez organy sowieckie w latach 1944–1945 na terenie województwa małopolskiego jako przykład zbrodni przeciwko ludzkości [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 4: Ściganie, red. R. Ignatiew, A. Kura, Warszawa 2012.

Węgrzyn D., Dzieje obozu NKWD-MWD nr 503 Kemerowo, ze szczególnym uwzględnieniem pobytu w nim osób aresztowanych w Europie Środkowo-Wschodniej w 1945 roku, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2017, t. 18.

Węgrzyn D., Księga aresztowanych, internowanych i deportowanych z Górnego Śląska do ZSRR w 1945 roku, t. 1–3, Katowice–Warszawa 2021.

Wolsza T., GUŁag i deportacje na wschód. Pierwszy etap sowietyzacji Polski 1944–1945 [w:] GUŁAG – GUPWI. Struktury – kadry – więźniowie, red. D. Rogut, W. Śleszyński, Białystok 2018.

Букин С.С., Долголюк А.А., Продовольственная проблема в сибирских лагерях для военнопленных (1943–1949 гг.) [в:] Социокультурное развитие Сибири (XVII–XX века), Бахрушинские чтения, 1996 г., ред. В.И. Шишкина, Новосибирск 1998.

Кесаева Р.Э., Бесолова А.А., О содержании немецких военнопленных на территории Северной Осетии в 1943 г. (на примере лагеря № 228 НКВД), „Вестник Северо-Осетинского государственного университета имени К.Л. Хетагурова” 2017, № 1.

Мотревич В.П., Учреждение для иностранных военнопленных и интернированных в Крымской области в 1944–1950 годах (численность и дислокация) [в:] Великая Победа в реалиях современной эпохи: историческая безопасность. Двенадцатые военно-исторические чтения; сборник научных статей, ред. А.В. Сперанский, Екатеринбург 2020.

Оганян Г.С., Иностранные рабочие батальоны на юге России (1943–1953 гг.), Пятигорск 2007.

Оганян Г.С., Структура и назначение производственных лагерей для военнопленных в южных российских регионах Советского Союза (1941–1949 гг. ), „Известия РГПУ им. А.И. Герцен” 2007, № 1.

Полян П.М., „Не по своей воле…”. История и география принудительных миграций, Москва 2001.

Рогут Д., Поляки и польские граждане в советских лагерях на Урале (1945–1957) – исторический очерк [в:] Актуальные вопросы изучения и преподавания истории, социально-гуманитарных дисциплин и права, изд. кал. B.A. Космач, А.М. Дулов [и инш.],

Витебск 2018.

Рогут Д., Солдаты Армии Краевой в лагерях НКВД–МВД в Боровичах и Свердловске (1944–1949): обзор источников и литературы, „Новгородский архивный вестник” 2004, № 4.

License

Copyright (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

                            View Vol. 40 No. 2 (2022)

Vol. 40 No. 2 (2022)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2023-02-03

Dział: Varia