Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Żołnierze Armii Krajowej i obywatele polscy w sowieckim obozie dla jeńców wojennych i internowanych NKWD-MWD nr 228 w Dzaudżikau (grudzień 1945 – listopad 1947 r.)
Dariusz Rogut
https://orcid.org/0000-0002-1023-0411
Instytut Pamięci Narodowej, Akademia Sztuki Wojennej
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 45 Nr 1 (2025), strony: 353-378
Data publikacji: 2025-10-15
https://doi.org/10.48261/PIS254513
PDF
Abstrakt
Polacy deportowani w ramach represji sowieckich w marcu 1945 r. z Krakowa do ZSRS, którzy przeżyli pobyt w obozach dla internowanych NKWD nr 516 w Krasnowodzku i nr 520 w Groznym, w grudniu 1945 r. znaleźli się w obozie NKWD-MWD nr 228 w Dzaudżikau (obecnie Władykaukaz), w podobozie w Nuzalu. W podobozie tym, pierwotnie należącym do obozu nr 515, już od kwietnia 1945 r. przebywała grupa obywateli polskich deportowanych z Sanoka. Władze sowieckie zaliczyły ich do kategorii internowanych-aresztowanych grupy „B”. W większości byli oni podejrzani o różne formy współpracy z okupantem niemieckim, ale wśród nich znalazła się także grupa żołnierzy Armii Krajowej oraz Narodowych Sił Zbrojnych. W obozach nr 228 i 520 sytuacja bytowo-aprowizacyjno-sanitarna oraz warunki pracy już wówczas były relatywnie dobre, choć uwięzionych w Nuzalu zatrudniono przy ciężkich robotach w kopalni rudy cynku i ołowiu. Prowadzono także wśród nich rozpracowanie kontrwywiadowcze oraz działania propagandowe. Niewielkie partie spośród 252 Polaków osadzonych w Nuzalu zwalniano już w 1946 r. Największą i zarazem ostatnią grupę, liczącą 165 osób, odesłano do Polski pod koniec października 1947 r.
Słowa kluczowe
Polacy • Armia Krajowa • obywatele polscy • obozy sowieckie • represje sowieckie • obozy dla internowanych • aresztowani-internowani • Grupa „B” • NKWD • Nuzal Poles • Home Army (AK) • Polish citizens • Soviet camps • Soviet repressions • camps for internees • arrested-internees • B class internees • NKVD • Nuzal
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych, Prezydium Rady Ministrów.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983–1990.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Katowicach (1945) 1983–1990.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, Akta śledztwa w sprawie deportacji żołnierzy AK, Kolekcja: Andrzej Kuler, Teodor Gąsiorowski, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krakowie 1983–1990.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Komisja Likwidacyjna byłej Armii Krajowej, Obszar Centralny, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie 1944–1990.
Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Noty w sprawie zwolnienia i powrotu obywateli polskich aresztowanych i internowanych w ZSRR w latach 1944–1945, korespondencja w sprawie zwolnień górników śląskich.
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego, Kolekcja akt z archiwów rosyjskich.
Государственный архив Российской Федерации, fond 9401, Министерство внутренних дел (МВД СССР).
NKWD o Polsce i Polakach. Rekonesans archiwalny, red. W. Materski, A. Paczkowski, Warszawa 1996.
Thugutt B., Wspomnienia z internowania w ZSRR 1945–1948 [w:] Tak było… Sybiracy. Różne losy zesłańców, t. 5, red. A. Szemioth et al., Kraków 1999.
Население Северной Осетии в советских послевоенных реалиях 1945–1953 гг.: иллюзии и повседневные практики. Сборник документов, cocт. С. Хубулова, Э. Хубуловa, Владикавказ 2016.
Arkusz A., Obywatele polscy w obozie NKWD-MWD ZSRR nr 178-454 w Riazaniu w latach 1944–1947, Kraków 2010.
Gontarczyk P., PPR jako ekspozytura Kremla [w:] W drodze do władzy. Struktury komunistyczne realizujące politykę Rosji Sowieckiej i ZSRS wobec Polski (1917–1945), red. E. Kowalczyk, K. Rokicki, Warszawa 2019.
Kołakowski P., Pretorianie Stalina. Sowieckie służby bezpieczeństwa i wywiadu na ziemiach polskich 1939–1945, Warszawa 2010.
Noskowa A., Stalin i Armia Krajowa. Droga do wypracowania stanowiska sowieckiego kierownictwa [w:] Represje sowieckie wobec narodów Europy 1944–1956, red. D. Rogut, A. Adamczyk, Zelów 2005.
Obozy i więzienia sowieckie na ziemiach polskich (1944–1945). Leksykon, wstęp, oprac. i red. nauk. D. Iwaneczko, Rzeszów–Warszawa 2022.
Rogut D., „Kontrrewolucjonista i sabotażysta”. Major dr Franciszek Michał Amałowicz „Tatar” – lekarz, oficer Wojska Polskiego i Armii Krajowej w obozach sowieckich, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2023, nr 4.
Rogut D., Mechanizmy sowieckich represji. Żołnierze Armii Krajowej w obozie NKWD nr 270 w Borowiczach (1944–1946) – studium przypadku, Zelów 2017.
Rogut D., Nieznana historia. Obóz NKWD nr 515 w Północnoosetyjskiej ASRS dla internowanych obywateli polskich (kwiecień–wrzesień 1945 r.), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2022, nr 2.
Rogut D., Polacy z Wileńszczyzny w obozach sowieckich „saratowskiego szlaku” (1945–1949), Toruń 2003.
Rogut D., Wrota piekieł. Żołnierze Armii Krajowej i obywatele polscy w obozie NKWD nr 516 w Krasnowodzku [w:] Sowieckie obozy dla jeńców wojennych i internowanych 1939–1956.
Przykłady wybranych państw, red. J. Bednarek, D. Rogut, Łódź–Warszawa 2018.
Rogut D., Z pustynnego piekła do górskiego raju… Żołnierze Armii Krajowej i obywatele polscy w sowieckim obozie dla internowanych NKWD nr 520 w Groznym, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2024, nr 2.
Rokicki P., Obozowi demokraci, „Karta” 1999, nr 12.
Stanék T., Českoslovenští občané v systému GUPVI NKVD-MVD v SSSR v letech 1945–1956 a němečtí válečná zajatci v Československu v etapě 1945–1950 [w:] Perzekuce československých občanů v Sovětském svazu (1918–1956). Sborník studií, část 2: Váleční zajatci a internovaní, red. M. Borâk et al., Opava 2007.
Голик В., Мельков Д., Логачев А., К истории горнометаллургической отрасли Северной Осетии, „Горный информационно-аналитический бюллетень” 2009, № 1.
Кесаева Р., Бесолова A., О содержании немецких военнопленных на территории Северной Осетии в 1943 г. (на примере лагеря № 228 НКВД), „Вестник Северо-Осетинского государственного университета имени К.Л. Хетагурова” 2017, № 1.
Лагеря для военнопленных НКВД-МВД СССР (1939–1956). Справочник. Военнопленные в СССР 1939–1956, т. 6, peд. M. Загорулько, С. Сидоров, Е. Цунаева, Волгоград 2005.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Dariusz Rogut, Nieznana historia. Obóz NKWD nr 515 w Północnoosetyjskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republice Sowieckiej dla internowanych obywateli polskich (kwiecień–wrzesień 1945 roku) , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 40 Nr 2 (2022)
- Dariusz Rogut, „Więzień skryty i obcy obecnemu ustrojowi” - komunistyczny aparat bezpieczeństwa wobec pułkownika Franciszka Studzińskiego „Rawicza”, „Kotliny ” (1893-1964) , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 38 Nr 2 (2021)
- Dariusz Rogut, Zarys historii sowieckiego obozu specjalnego nr 4 (Stiepłagu) w latach 1948–1954 , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 16 Nr 2 (2010)
