Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Between Cracow and Wrocław. Tadeusz Różewicz’s Years in Gliwice and the Exposure of the Poet by the Security Service
Bogusław Tracz
https://orcid.org/0000-0002-0896-1602
Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach
Remembrance and Justice, Vol. 40 No. 2 (2022), pages: 108-127
Publication date: 2022-12-31
https://doi.org/10.48261/pis224006
PDF (Język Polski)
Abstract
Tadeusz Różewicz was one of the most prominent Polish writers of the 20th century: a poet, novelist, playwright and screenwriter. A soldier in the underground Home Army during the Second World War, he studied art history at the Jagiellonian University in Cracow after the war, eventually devoting himself exclusively to literary work. At the beginning of 1950, he settled in Gliwice, which, at the time, was a provincial town from the point of view of Cracow. He never joined the ranks of the Communist Party and his voluntary detachment from mainstream literary life allowed him to partially maintain his artistic autonomy. His contacts with foreign writers and publishers brought him to the attention of the communist state security authorities. During his stay in Gliwice, he was investigated by the Security Service in relation to a case code-named “Writer”. In 1968, he moved to Wrocław. The article is an attempt to reconstruct the causes, course and effects of the poet’s exposure by the Security Service against the broad background of his time in Gliwice.
References
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Katowicach [1945] 1983–1990.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie [1944] 1945–1954; Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1954–1990; Stołeczny Urząd Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1983–1990.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu [1945] 1983–1990.
Braun K., Różewicz T., Języki teatru, Wrocław 1989.
Dedecius K., Europejczyk z Łodzi. Wspomnienia, Kraków 2008.
Karl Dedecius – Tadeusz Różewicz. Listy 1961–2013, t. 1, oprac. A. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2017.
Kijonka T., Po tylu latach, „Śląsk” 1996, nr 10.
Kisiel M., Korespondencja Zdzisława Hierowskiego i Tadeusza Różewicza (1959–1967) [w:] Studia z dziejów bibliotek i kultury czytelniczej, red. T. Wilkoń, Katowice 2017.
Korespondencja. Wiesława i Tadeusz Różewiczowie, Romana i Henryk Voglerowie, zebrała, z rękopisów odczytała i przypisami opatrzyła A. Romaniuk, Wrocław 2019.
Nastulanka K., Dużo czystego powietrza, „Polityka” 1965, nr 17.
„Pamięć jest lepsza od fotografii”. Listy Zdzisława Hierowskiego do Tadeusza Różewicza, oprac. M. Kisiel, „Śląsk” 1997, nr 1.
Poeta po końcu świata. Z Tadeuszem Różewiczem rozmawiają Joanna Kiernicka i Stanisław Bereś, „Odra” 2000, nr 5.
Poezja, dramat, film. Tadeusz Różewicz o swojej twórczości, „Express Wieczorny” 1966, nr 172–173.
Przybylski R., Różewicz T., Listy i rozmowy 1965–2014, podała do druku, opracowała i wstępem opatrzyła K. Czerni.
Różewicz T., Matka odchodzi (Kartki z gliwickiego dziennika), „Śląsk” 1997, nr 5.
Różewicz w Gliwicach. Na dobre i złe zawsze z Wami. Wystąpienie Tadeusza Różewicza, „Śląsk” 1995, nr 1.
Różewiczowa W., Wspomnienie o Tadeuszu Różewiczu [w:] Korespondencja. Wiesława i Tadeusz Różewiczowie, Romana i Henryk Voglerowie, zebrała, z rękopisów odczytała i przypisami opatrzyła A. Romaniuk, Wrocław 2019.
Wbrew sobie. Rozmowy z Tadeuszem Różewiczem, oprac. J. Stolarczyk, Wrocław 2011.
Widera A., U Tadeusza Różewicza, „Trybuna Robotnicza” 1955, nr 276.
Bakuła B., Realizm socjalistyczny w polskiej literaturze po roku 1949, „Philologia” 2017, vol. 27, nr 1.
Browarny W., Tadeusz Różewicz i nowoczesna tożsamość, Kraków 2013.
Browarny W., W drodze. Wrocław śladami Tadeusza Różewicza, Wrocław 2021.
Ciepliński P., „Sam w pustym mieście”. Tadeusza Różewicza przezwyciężanie śmierci matki i poezji, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2009, t. 21.
Dębicz M., Gliwicka „Kartoteka”, „Śląsk” 2010, nr 5.
Dziedzic M., „Emigracja wewnętrzna” Tadeusza Różewicza (lata gliwickie) [w:] Od Exsilii do Exile. Przymus w migracjach, red. A. Mazurkiewicz, Gdańsk–Gdynia 2014.
Drewnowski T., Walka o oddech. Bio-poetyka. O pisarstwie Tadeusza Różewicza, Kraków 2002.
Grochowska M., Różewicz. Rekonstrukcja I, Warszawa 2021.
Jarocki R., Życie w starych i nowych dekoracjach, „Literatura” 1999, nr 5.
Kłak T., Sceny z życia poety. Przygody Tadeusza Różewicza z krytyką socrealistyczną [w:] Realizm socjalistyczny w Polsce z perspektywy 50 lat. Materiały z konferencji naukowej organizowanej przez Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w dniach 19–20 października 1999 roku w Katowicach, red. S. Zabierowski, M. Krakowiak, Katowice 2001.
Krüger M., Nasz nauczyciel Tadeusz [w:] Nasz nauczyciel Tadeusz. Tadeusz Różewicz i Niemcy, red. S. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2003.
Kuczyński K.A., Karl Dedecius, Łódź 2017.
Lawaty A., Zybura M., Wprowadzenie [w:] Karl Dedecius – Tadeusz Różewicz. Listy 1961–2013, t. 1, oprac. A. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2017.
Listosz S., Gliwickie lata Różewicza, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2009, t. 21.
Majchrowski Z., Różewicz, Wrocław 2002.
Polkowski J., Kalendarium [w:] T. Różewicz, I znów zaczyna się przeszłość, wybór i wstęp J. Polkowski, Warszawa 2018.
Rogall J., Słowo wstępne [w:] Karl Dedecius – Tadeusz Różewicz. Listy 1961–2013, t. 1, oprac. A. Lawaty, M. Zybura, Kraków 2017.
Sarna P., „Odra” (1945–1950). Monografia czasopisma, Katowice 2019.
Sarna P., Miejsca wspólne, miejsca osobne, imiona sporu. Szkice z pogranicza literatury i publicystyki na Górnym Śląsku, Katowice 2018.
Skrendo A., Wstęp [w:] T. Różewicz, Wybór poezji, wstęp i oprac. A. Skrendo, Wrocław 2016.
Skubella-Klimczyk B., Obraz Gliwic w literaturze, „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 2009, t. 21.
Toborek T., Stanisław Sojczyński i Konspiracyjne Wojsko Polskie, Łódź 2007.
Tracz B., Gliwice. Biografia miasta, Gliwice 2018.
License
Copyright (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Most read articles by the same author(s)
- Bogusław Tracz, About the Relations of the Roman Catholic Church with Creators of Culture in the People’s Republic of Poland. The Record of the Lecture of Eryk Sztekker of 24 October 1985 during a Course for Directors of Departments for Religious Denominations , Remembrance and Justice: Vol. 33 No. 1 (2019)
