Post-Promethean Prometheism. An Outline of the History of the Promethean Movement after 1939
Remembrance and Justice, Vol. 39 No. 1 (2022), pages: 40-64
Publication date: 2022-12-30
Abstract
In colloquial terms, Prometheism denotes the active policy of the Polish authorities in the East, directed at the dismemberment of Russia and the Polish-supported struggle of peoples conquered by Tsarist or Communist Russia to regain their independence. In fact, the term Prometheism refers both to Promethean thought, which aims at the idea of a common struggle of nations enslaved by Russia to regain their independence, and to the Promethean movement, which was one of the attempts to put Promethean thought into practice. The
Promethean movement was a part of the interwar period, had well-defined organisational structures and was actively supported by the Polish authorities. The Promethean thought lasted much longer and used to be present in various national and political traditions. The aim of this paper is to try to answer, based on the programme texts, what the Promethean movement was and what it aimed to achieve. The analysis also covers the question of the chronological framework of the Promethean movement - both its beginning and its end. Particularly the latter sparks quite a debate in the scholar community. The study includes 1939, 1941, 1945 as well as later years. The most important part of the paper focuses on the activities of the Promethean movement during and after World War II. Can they be considered a continuation of earlier activities or merely an attempt at reactivation in a completely different political setting? An analysis of the main lines of activity after 1939 allows us to conclude that the Promethean movement, which was formally started in 1925, continued to function until the outbreak of World War II. Attempts to reactivate this activity both after 1939 and after 1945 failed, mainly due to the change in the international situation and the difficulty of finding a country interested in supporting the movement in its previous form. The activities related to Promethean movement faded away in the mid-1950s. Paradoxically, one of the most important achievements of the Promethean movement was the promotion of the Promethean idea, which was still alive and used as a model for building other similar structures in the second half of the 20th century.
References
Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Archiwum Instytutu Hoovera, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej
Archiwum Instytutu Hoovera, Archiwum gen. Władysława Andersa
Archiwum Instytutu Piłsudskiego w Londynie, Archiwum Tadeusza Schaetzela
Archiwum Instytutu Piłsudskiego w Londynie, Archiwum Prometejskie
Biblioteka Polska w Paryżu, Archiwum Władysława Pelca
Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowe, Ekspozytura 2 Oddziału II Sztabu Głównego
Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, Archiwum Klaudiusza Hrabyka
Dokumenty do historii stosunków polsko-sowieckich 1918–1945, t. 4: 1939–1945, oprac. Ł. Adamski, cz. 1–2, Warszawa 2021.
II Rzeczypospolita wobec ruchu prometejskiego, oprac. P. Libera, Warszawa 2013.
Ideologia Prometeusza [w:] M. Kwiecień, G. Mazur, Kilka dokumentów z dziejów ruchu prometejskiego w II Rzeczypospolitej, „Czasy Nowożytne” 2002, t. 12 (13).
Kornat M., Deklaracja programowa Polskiej Grupy „Prometeusza” w Londynie z 19 marca 1951 r., „Nowy Prometeusz” 2012, nr 3.
Libera P., Pierwsza notatka mjr. E. Charaszkiewicza o zagadnieniu prometejskim z 15 listopada 1939 roku, „Nowy Prometeusz” 2015, nr 8.
Piłsudski J., Pisma zbiorowe, t. 2, Warszawa 1937.
Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1940, oprac. M. Hułas, Warszawa 2010.
Statut Stowarzyszenia „Klub Prometeusz w Warszawie” [w:] Prometeusz, Warszawa b.d.w.
Zbiór dokumentów ppłk. Edmunda Charaszkiewicza, oprac. A. Grzywacz, M. Kwiecień, G. Mazur, Kraków 2000.
Коммуникат Прометейской Лиги Атлантической Хартии, март 1949, mps powielany.
Резолюция Конгресса Прометейской Лигии Атлантической Хартии, Гага, 20 IV 1946, mps powielany.
Adamczewski P., Jusuf-bek Umaszew and the importance of the Caucasus for Polish intelligence services during World War II in view of documents kept in Polish archives in London, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2020, t. LV (3).
Bączkowski W., Prometeizm na tle epoki. Wybrane fragmenty z historii ruchu, „Niepodległość” 1984, t. 17.
Bruski J.J., Kornat M., Libera P., Nowak A., Zapis dyskusji wokół książki „II Rzeczpospolita wobec ruchu prometejskiego” pod redakcją naukową Pawła Libery, „Nowy Prometeusz” 2016, t. 9.
Bruski J.J., Między prometeizmem a realpolitik. II Rzeczpospolita wobec Ukrainy Sowieckiej 1921–1926, Kraków 2011.
Bruski J.J., Pisuliński J., Polska dyplomacja wobec emigracji ukraińskiej. Nieznana instrukcja ministra Augusta Zaleskiego z 1926 roku, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 1998, t. 33.
Czerwonnaja S., Liga Prometejska Karty Atlantyckiej (z archiwum Dżafera Sejdameta), „Wrocławskie Studia Wschodnie” 2003, t. 7.
Gasimov Z., Między Warszawą, Paryżem a Stambułem. Myśli o prometeizmie w ideowej przestrzeni międzywojennej Europy [w:] Ruch prometejski i walka o przebudowę Europy Wschodniej (1918–1940), red. M. Kornat, Warszawa 2012.
Gasimov Z., Warschau gegen Moskau: Prometheistische Aktivitäten zwischen Polen, Frankreich und der Türkei 1918–1939, Stuttgart 2022, s. 25–30.
Karpiński W., Polski Prometeusz, „Zeszyty Historyczne” 2004, z. 147.
Kornat M., W kręgu ruchu prometejskiego. Związek Zbliżenia Narodów Odrodzonych (1921–1923) i Instytut Wschodni w Warszawie (1925–1939), „Politeja” 2004, nr 2.
Kowal P., Testament Prometeusza: źródła polityki wschodniej II Rzeczypospolitej, Warszawa 2019.
Lewandowski J., Imperializm słabości. Kształtowanie się koncepcji polityki wschodniej piłsudczyków 1921–1926, Warszawa 1967.
Libera P., A Forgotten Episode in the History of Polish-Finnish Relations: The Prometheus Club in Helsinki, 1932–1939 [w:] Mannerheim and Polish-Finnish Political and Military Relations 1917–1946, red. T. Siewierski, Warsaw 2018.
Libera P., Ormianie i ruch prometejski w pierwszej połowie XX wieku. Zarys problematyki, „Nowy Prometeusz” 2012, nr 2.
Libera P., Zarys historii ruchu prometejskiego [w:] II Rzeczpospolita wobec ruchu prometejskiego, oprac. P. Libera, Warszawa 2013.
Łukasiewicz Ł., Prometeizm na emigracji w pierwszych latach po II wojnie światowej w świetle materiałów wywiadu komunistycznego Polski Ludowej [w:] Ruch prometejski i walka o przebudowę Europy Wschodniej (1918–1940), red. M. Kornat, Warszawa 2012.
Maciak D., Gruziński szlak łączności zagranicznej Związku Walki Zbrojnej w czasie drugiej wojny światowej, „Pro Georgia” 2006, t. 15.
Mamoulia G., Les combats indépendantistes des Caucasiens entre URSS et puissances occidentales. Le cas de la Géorgie (1921–1945), Paris 2009.
Mazur G., Między Stambułem a Lwowem. Z dziejów bazy łączności „Bey” w Stambule 1940–1941, „Zeszyty Historyczne” 1999, z. 127.
Motyka G., Wnuk R., „Pany” i „rezuny” na emigracji. Próby porozumienia polsko-ukraińskiego na Zachodzie 1945–1950, „Więź” 2000, nr 9.
Podoski B., Śp. Pułkownik Tadeusz Schaetzel, „Niepodległość” 1972, t. 8.
Sadykova B., Mustafa Tchokay dans le mouvement prometheen, Paris 2007.
Schaetzel T., Racja stanu Polski na Wschodzie, „Niepodległość” 1972, t. 8.
Smal Stocky R., The Struggle of the Subjugated Nations in the Soviet Union for Freedom, Sketch of the History of the Promethean Movement, „The Ukrainian Quarterly” 1947, vol. 3, nr 4.
Tarka K., Kijow–Warszawa wspólna sprawa? Rozmowy polsko-ukraińskie na emigracji w pierwszych latach po II wojnie światowej [w:] Podzielone narody. Szkice z historii stosunkow polsko-ukraińskich w latach 40. XX wieku, red. M. Białokur, M. Patelski, Toruń–Opole 2010.
Torzecki R., Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993.
Вольно-Казачье движение [в:] Г.В. Губарев, Казачий словарь-справочник, t. 1, Кливленд,
Охайо, С.Ш.А 1966 (wersja cyfrowa słownika: http://www.cossackdom.com/enciclopedic/
encyclopedic.htm).
Мамуля Г., Гайдар Баммат и журнал «Кавказ». Сборник статей за период сочествования
журнала 1934–1939 гг., Махачкала–Париж 2010.
Тимошик-Сударикова А.М., Паризький журнал «Тризуб». 1925–1940 роки: формування та
функціонування: монографія, Київ 2012.
License
Copyright (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Most read articles by the same author(s)
- Paweł Libera, Jan Szumski, Between a Branch of White Intelligence and a Scientific Institution: Centres Researching Polish Issues in the Soviet Union in the Years 1921–1938 , Remembrance and Justice: Vol. 42 No. 2 (2023)
- Paweł Libera, Interwar Soft-Power in Lithuania – the Vilnius Information Bureau (‘Wilbi’), and Its Role in Shaping Polish-Lithuanian Relations , Remembrance and Justice: Vol. 38 No. 2 (2021)
- Paweł Libera, Od Redakcji , Remembrance and Justice: Vol. 39 No. 1 (2022)