Ansehen Bd. 40 Nr. 2 (2022)

Bd. 40 Nr. 2 (2022)

ISSN:
1427-7476

Section: Varia

Manifestacje, strajki, zamieszki. Wystąpienia masowe o charakterze politycznym w Warszawie w 1922 roku

Michał Zarychta

https://orcid.org/0000-0001-8602-7666

Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Warszawie

Pamięć i Sprawiedliwość, Bd. 40 Nr. 2 (2022), pages: 262-286

Publication date: 2023-06-21

https://doi.org/10.48261/pis224013

Abstract

Celem artykułu jest poszerzenie wiedzy na temat udziału zwykłych obywateli w polityce II Rzeczypospolitej. Autor przedstawia dokładny obraz politycznych zgromadzeń publicznych w Warszawie jako przejaw polskiej kultury politycznej okresu międzywojennego. Autor przeanalizował też przebieg wystąpień, a także skład grup manifestantów, ze szczególnym uwzględnieniem aktywności osób nienależących do elity politycznej, użycia przemocy fizycznej i roli policji. Rok 1922 został wybrany ze względu na trzy wydarzenia odsłaniające konflikty na polskiej scenie politycznej w czasie rządów Naczelnika Państwa i Sejmu Ustawodawczego: przesilenie rządowe w czerwcu i lipcu, kampanię wyborczą i wybory do sejmu i senatu w październiku i listopadzie oraz wybory prezydenta w grudniu. Przejawem tych konfliktów było szerokie zaangażowanie mieszkańców stolicy w kampanię polityczną, w postaci udziału w zgromadzeniach publicznych.


Archiwum Akt Nowych, Komisariat Rządu na m.st. Warszawę, 297/IV, t. 3, Meldunek sytuacyjny nr 97, 29 IV 1922 r.

Archiwum Akt Nowych, Prezydium Rady Ministrów, 14112/22, Interpelacja p. ks. Okonia i tow. do pp. Ministrów Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych w sprawie bandyckiego napadu bojówki endecko-chadeckiej na kongres chłopskiego stronnictwa radykalnego w dniu 2 lipca w Warszawie.

Archiwum Akt Nowych, Prezydium Rady Ministrów, 9569/22, Interpelacja p. Barlickiego i tow. do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie postępowania policji w dniu 1 maja 1922 r. w Warszawie.

Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Komenda Policji Państwowej m. st. Warszawy, Okólnik pouczający nr 472, 18 X 1922.

Biblioteka Narodowa, Dokumenty Życia Społecznego, Ic, Koleżanki i Koledzy! [Inc.:] Pan Minister Spraw Wojskowych…, 1922 r.

Biblioteka Narodowa, Dokumenty Życia Społecznego, Ic, Rodacy! [Inc.:] W okresie największych…, 1922 r.

Biblioteka Narodowa, Dokumenty Życia Społecznego, IA, 6c5, Wybory do Rady Miejskiej [Inc.:], 1919 r.

„Berliner Tageblatt und Handels-Zeitung”

„Gazeta Administracji i Policji Państwowej”

„Gazeta Poranna 2 Grosze”

„Gazeta Warszawska”

„Kurjer Polski”

„Kurier Poranny”

„Kurier Warszawski”

„Mucha”

„Nasz Kurier”

„Pracownik Polski”

„Robotnik”

„Rzeczpospolita”

„Tygodnik Ilustrowany”

Dymowski T., Moich dziesięć lat w Polsce odrodzonej (wspomnienia), Warszawa 1928.

Gibson H.S., Amerykanin w Warszawie. 1919−1924 Niepodległa Rzeczpospolita oczami pierwszego ambasadora Stanów Zjednoczonych, tłum. A. Ehrlich, Kraków 2018.

Jacyna J., W wolnej Polsce – przeżycia 1918–1923, Warszawa 1927.

Jaworski W., Z Bolesławem Limanowskim na placu Trzech Krzyży [w:] PPS. Wspomnienia z lat 1918–1939, red. J. Durko et al., Warszawa 1987.

Kwapiński J., Moje wspomnienia 1904–1939, Paryż 1965.

Lieberman H., Pamiętniki, oprac. A. Garlicki, Warszawa 1996.

Na obczyźnie i u siebie. Z przeżyć jednej szkoły, Warszawa 1926.

Nowak J., Wspomnienia z ławy rządowej, oprac. T. Sikorski, H. Walczak, A. Wątor, Kraków 2017.

Rataj M., Pamiętniki, red. J. Dębski, Warszawa 1965.

Szczygielski J., Dziennik, oprac. Z.T. Kozłowska, Warszawa 2016.

Wardęski H., Moje wspomnienia policyjne, Warszawa 1925.

Wasilewski L., Piłsudski, jakim go znałem, red. A. Friszke, Warszawa 2013.

Zdanowski J., Dziennik, oprac. J. Faryś, T. Sikorski, H. Walczak, A. Wątor, t. 4, Szczecin 2014.

Bergman O., Narodowa Demokracja a Żydzi 1918–1929, Poznań 2015.

Brykczyński P., Gotowi na przemoc. Mord, antysemityzm i demokracja w międzywojennej Polsce, Warszawa 2017.

Daszyński I., Sejm, rząd, król, dyktator – uwagi na czasie, Warszawa 1926.

Faryś J., Konflikt Naczelnika Państwa z Sejmem Ustawodawczym w 1922, „Dzieje Najnowsze” 1975, R. 7, z. 3.

Gawkowski R., Warszawski sport wobec odrodzenia Rzeczypospolitej w 1918 r. [w:] Warszawiacy wobec niepodległości. Działania mieszkańców Warszawy na rzecz odradzania się Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1914–1921, red. M. Zarychta, Warszawa 2020.

Hołówko T., Prezydent Gabriel Narutowicz (życie i działalność), Warszawa 1924.

Misiuk A., Policja Państwowa 1919–1939. Powstanie, organizacja, kierunki działania, Warszawa 1996.

Jonsson S., Crowds and Democracy. The Idea and Image of the Masses from Revolution to Fascism, New York 2013.

Krzyżanowski A., Dzieje Polski, Paryż 1973.

Krzywobłocka B., Chadecja 1918–1937, Warszawa 1974.

Kaczyńska E., Tłum i margines społeczny (Królestwo Polskie 1904–1907), „Dzieje Najnowsze” 1983, R. 15, , z. 1–2.

Le Bon G., Psychologia tłumu, tłum. Z. Poznański, Lwów 1899.

Marzec W., Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne, Łódź 2016.

Maj E., Związek Ludowo-Narodowy 1919–1928. Studium z dziejów myśli politycznej, Lublin 2010.

Mazur M., Media endeckie wobec wyboru i śmierci pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza, „Dzieje Najnowsze” 2010, R. 42, z. 2.

Moraczewski J., Przewrót w Polsce, oprac. T. Nałęcz, Warszawa 2015.

Nowak M.J., Narutowicz Niewiadomski. Biografie równoległe, Warszawa 2019.

Od Moraczewskiego do Składkowskiego. Gabinety Polski odrodzonej 1918–1939, red. J. Faryś, A. Wątor, H. Walczak, Szczecin 2011.

Orzechowski M., Wojciech Korfanty. Biografia polityczna, Wrocław 1975.

Pacyńska D., Śmierć prezydenta, Warszawa 1965.

Pajewski J., Budowa Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków 1995.

Pajewski J., Budowa drugiej Rzeczypospolitej 1918–1926, Poznań 2007.

Pleskot P., Niewiadomski. Zabić prezydenta, Warszawa 2012.

Potkański W., Terroryzm na usługach ugrupowań lewicowych i anarchistycznych w Królestwie Polskim do 1914 roku, Warszawa 2014.

Przeperski M., Zajścia w Warszawie 9–11 grudnia 1922 roku. Geneza, przebieg, konsekwencje, „Almanach Warszawy” 2017, t. 11.

Rawicz J., Doktor Łokietek i Tata Tasiemka. Dzieje gangu, Warszawa 1968.

Rocznik statystyczny Warszawy 1921–1922, Warszawa 1924.

Rudnicki S., Towarzystwo Rozwoju Handlu, Przemysłu i Rzemiosła [w:] Gospodarka, ludzie, władza. Studia historyczne ofiarowane Juliuszowi Łukasiewiczowi w 75. rocznicę urodzin, Warszawa 1998.

Ruszczyc M., Strzały w „Zachęcie”, Katowice 1987.

Rzewuski P., Józef Łokietek vel „Doktor Łokietek”. Między polityką a światem przestępczym, „Almanach Muzeum Warszawy” 2018, t. 10.

Sacewicz K., Kilka uwag na temat stosunku KPRP/KPP do PPS w międzywojennej Warszawie [w:] Komuniści w międzywojennej Warszawie, red. E. Kowalczyk, Warszawa 2014.

Próchnik A., Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej – zarys dziejów politycznych, Warszawa 1983.

Tyszka K.A., Związki młodzieży narodowej. Rys historyczny procesu powstawania Młodzieży Wszechpolskiej w Warszawie 1915–1922, „Glaukopis” 2006, nr 4.

Wapiński R., Doświadczenia rewolucji w polskiej kulturze politycznej pierwszych trzech dziesięcioleci XX w. [w:] Społeczeństwo i polityka – dorastanie do demokracji. Kultura polityczna w Królestwie Polskim na początku XX w., red. A Żarnowska, T. Wolsza, Warszawa 1993.

Waszkiewicz Z., Zabójstwo na zlecenie, czy tragiczny finał walki o władzę [w:] Narodowa demokracja XIX–XX wiek (koncepcje – ludzie – działalność), red. T. Sikorski, A. Wątor, Szczecin 2008.

Więch K., PPS w pierwszych latach parlamentaryzmu 1921–1923, Warszawa 1987.

Zarychta M., Wystąpienia masowe w warszawskiej przestrzeni publicznej 1915–1919 [w:] Warszawiacy wobec niepodległości, red. Michał Zarychta, Warszawa 2020.

                            Ansehen Bd. 40 Nr. 2 (2022)

Bd. 40 Nr. 2 (2022)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2023-02-03

Dział: Varia