Rozbiórka byłego soboru Aleksandra Newskiego na placu Saskim w Warszawie. Studium przypadku z dziedziny polityki i administracji władz centralnych i samorządowych odrodzonej Rzeczypospolitej

Michał Zarychta

Tom 32 Nr 2 (2018)

ISSN:

1427-7476

Dział: Varia

Rozbiórka byłego soboru Aleksandra Newskiego na placu Saskim w Warszawie. Studium przypadku z dziedziny polityki i administracji władz centralnych i samorządowych odrodzonej Rzeczypospolitej

Michał Zarychta

Instytut Pamięci Narodowej

Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 32 Nr 2 (2018), strony: 416-439

Data publikacji: 2018-12-30

PDF

Abstrakt

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w ramach oczyszczenia przestrzeni publicznej Warszawy z pozostałości zaborczej polityki symbolicznej podjęto decyzję o rozbiórce soboru prawosławnego pw. św. Aleksandra Newskiego. Sprawa ta była szeroko komentowana zarówno pośród elit politycznych II RP, jak i mieszkańców Warszawy, a informowani o niej byli mieszkańcy całej Polski. Pierwsze kwestię zburzenia soboru podjęły organizacje społeczne oraz magistrat Warszawy. Informacje na ten temat pojawiły się w prasie, a także dotarły do rządu RP. Stanowisko w tej sprawie zajęło Prezydium Rady Ministrów na wniosek swego prezesa Ignacego Jana Paderewskiego. Było ono jednoznaczne – sobór należało zburzyć, a dokonać tego miało Ministerstwo Robót Publicznych. Ze względu na interwencje Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Ministerstwa Spraw Wojskowych rozbiórkę wstrzymano. Jej temat został ponownie podjęty przez Sejm Ustawodawczy, który, po przeprowadzeniu konsultacji społecznych i żywej dyskusji na posiedzeniu plenarnym, przesunął rozbiórkę na okres późniejszy (co ciekawe, wnioski o zburzenie i o zachowanie soboru przedstawiali sejmowi przedstawiciele jednej partii). Następnie sprawę rozbiórki podjął rząd gen. Władysława Sikorskiego (co spotkało się z nieudaną kontrakcją posłów mniejszości narodowych) i zlecił ją Ministerstwu Robót Publicznych. Podwykonawca wybrany przez ministerstwo zawiódł i dopiero magistrat Warszawy zakończył prace rozbiórkowe, a następnie oddał plac Saski na potrzeby reprezentacyjne władz RP w lipcu 1926 r. Pracami tymi kierował przyszły prezydent Warszawy Zygmunt Słomiński. Artykuł jest case study rozbiórki byłego soboru prawosławnego pw. św. Aleksandra Newskiego jako działania wymagającego współpracy wielu instytucji rządowych i samorządowych odrodzonego państwa polskiego, działania, które spowodowało polaryzację poglądów, często niepokrywających się z sympatiami politycznymi.

Słowa kluczowe

II Rzeczpospolita • Imperium Rosyjskie • magistrat warszawski • Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego • polityka symboliczna • sobór Aleksandra Newskiego w Warszawie • urbanistyka Second Polish Republic • Russian Empire • Warsaw City Hall • Ministry of Religious Denominations and Public Enlightenment • symbolic politics • Alexander Nevsky Cathedral in Warsaw • urban planning

Bibliografia

Baumfeld G.B., Tajemnica soboru na Placu Saskim, Warszawa 1926.

Królikowski J.T., Metamorfozy architektury imperialnej – od soboru na placu Saskim do Pałacu Kultury i Nauki [w:] Kultura i polityka. Wpływ polityki rusyfikacyjnej na kulturę zachodnich rubieży imperium rosyjskiego (1772–1915), red. D. Konstantynów, P. Paszkiewicz, Warszawa 1994.

Kula M., Sobór św. Aleksandra padł, Pałac Kultury przetrwał, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 2012, nr 4 (35).

Michalak G., Sobór pw. Aleksandra Newskiego na Placu Saskim w świetle międzywojennej prasy, „Saeculum Christianum” 2010, R. 17, nr 1, s. 83.

Mironowicz A., Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Białystok 2005.

Papierzyńska-Turek M., Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918–1939, Warszawa 1989.

Przeciszewski P., Warszawa. Prawosławie i rosyjskie dziedzictwo, Warszawa 2011.

Rolf M., Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie (1864–1915), przeł. W. Włoskowicz, Warszawa 2016.

Tołłoczko Z., Z dziejów architektury niechcianej. Rzecz o powstaniu i destrukcji soboru św. Aleksandra Newskiego na Placu Saskim w Warszawie [w:] Historia i współczesność w architekturze i urbanistyce, t. 2, red. A. Kadłuczka, Kraków 2014.

Trybuś J., Warszawa niezaistniała, Warszawa 2012.

Inne teksty tego samego autora

Michał Zarychta, Manifestacje, strajki, zamieszki. Wystąpienia masowe o charakterze politycznym w Warszawie w 1922 roku , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 40 Nr 2 (2022)

Jak cytować

Zarychta, M. (2018). Rozbiórka byłego soboru Aleksandra Newskiego na placu Saskim w Warszawie. Studium przypadku z dziedziny polityki i administracji władz centralnych i samorządowych odrodzonej Rzeczypospolitej. Pamięć I Sprawiedliwość, 32(2), 416–439. Pobrano z https://czasopisma.ipn.gov.pl/index.php/pis/article/view/76

Statystyki

Liczba pobrań PDF

Download data is not yet available.

Udostępnij

Tom 32 Nr 2 (2018)

ISSN:

1427-7476

Data publikacji:
2018-12-08

Dział: Varia