Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Zeznanie Ewarysta Zwierzewicza – pierwszego komendanta Okręgu IX Łódź Narodowych Sił Zbrojnych jako źródło do badań nad historią konspiracji związanej z ruchem narodowym
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 41 Nr 1 (2023), strony: 380-400
Data publikacji: 2023-10-10
https://doi.org/10.48261/pis234118
PDF
Abstrakt
Po zakończeniu II wojny światowej komunistyczny aparat bezpieczeństwa skierował działania przeciwko żołnierzom polskiego podziemia niepodległościowego. Od 1947 r. Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi rozpracowywał m.in. Ewarysta Zwierzewicza. Odgrywał on szczególną rolę zarówno w przedwojennej, jak i wojennej historii Łodzi, gdyż w czasie okupacji niemieckiej był komendantem Okręgu IX Łódź Narodowych Sił Zbrojnych. Kulminację represji wobec niego stanowi aresztowanie i skazanie go przez Sąd Wojewódzki w Zielonej Górze w 1954 r. na karę więzienia, utratę praw publicznych i grzywnę. Przedmiotem artykułu jest analiza zeznania Zwierzewicza, które zostało sporządzone podczas śledztwa prowadzonego przeciwko niemu przez funkcjonariuszy Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Zielonej Górze. Źródło to zawiera wiele nieznanych dotąd informacji na temat żołnierzy konspiracyjnego podziemia narodowego, które otwierają nowe możliwości badawcze. Poza omówieniem struktury i zawartości zeznania, autorka porównała jego treść z innymi materiałami archiwalnymi oraz literaturą przedmiotu. W wyniku przedstawionych w artykule badań, na podstawie zeznania Zwierzewicza udało się zrekonstruować losy bohatera artykułu, a także trzy wybrane historie z jego życia: udział, w charakterze oskarżonego, w procesie z 1936 r. w sprawie napaści na przedsiębiorstwa będące własnością Żydów, zdekonspirowanie przez Gestapo łódzkich struktur Narodowej Organizacji Wojskowej oraz kontakty ze Stanisławem Dowborem, działaczem lewicy, związanym w czasie wojny z konspiracją narodową.
Słowa kluczowe
Ewaryst Zwierzewicz • Narodowe Siły Zbrojne • podziemie niepodległościowe • II wojna światowa • represje komunistyczne • aparat bezpieczeństwa Ewaryst Zwierzewicz • National Armed Forces • independence underground • World War II • communist repression • communist repressions • security apparatus
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych, Narodowe Siły Zbrojne
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, Sąd Wojewódzki w Łodzi [1942] 1950–1998 [2001]
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Łodzi [1945] 1983–1990
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi, Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi 1946–1955
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu, Sąd Wojewódzki w Zielonej Górze 1950–1998
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu [1945] 1983–1990
Archiwum Państwowe w Kaliszu, Więzienie Karno-Śledcze w Kaliszu
Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem Świętego Krzyża w Łodzi
Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej św. Anny w Łodzi
Archiwum Państwowe w Łodzi, Niemiecka Lista Narodowa na terenie województwa łódzkiego
Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, Urząd Miejski w Zielonej Górze
Muzeum Stutthof w Sztutowie, Akta personalne więźniów
Muzeum Stutthof w Sztutowie, Wykazy imienne więźniów wypisywanych ze szpitala
Muzeum Więzienia Pawiak, Oddział Muzeum Niepodległości w Warszawie, Karta ewidencyjna – Ewaryst Zwierzewicz
Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi, Śledztwo w sprawie wzięcia udziału, w dniu 20 marca 1942 r. w Zgierzu, w dokonaniu zabójstwa stu osób narodowości polskiej przez dokonanie egzekucji zakładników przez idących na rękę władzy państwa niemieckiego funkcjonariuszy hitlerowskich – tj. o przestępstwo z art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców narodu polskiego
Zbiory Leszka Żebrowskiego, Dziennik okupacyjny Ewarysta Zwierzewicza
Zbiory Leszka Żebrowskiego, Powojenne notatki Ewarysta Zwierzewicza
Zbiory Małgorzaty Szewczyńskiej, Biogram Ewarysta Zwierzewicza sporządzony przez jego siostrę Janinę Wojdę
Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty 1942–1944, red. M.J. Chodakiewicz, W.J. Muszyński, L. Żebrowski, t. 1, Lublin–Warszawa 2014.
Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty NSZ-AK 1944–1945, red. W.J. Muszyński, R. Sierchuła, L. Żebrowski, t. 2, Lublin–Warszawa 2015.
Rokicki J., Blaski i cienie bohaterskiego pięciolecia, oprac. K. Kosiński, Warszawa 2022.
,,Dziennik Bydgoski” 1932.
,,Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi” 1939.
,,Echo” 1936.
,,Express Wieczorny Ilustrowany” 1936.
,,Gazeta Zielonogórska” 1954.
,,Głos Poranny” 1936.
,,Ilustrowana Republika” 1936.
,,Kurier Szczeciński” 1945.
,,Kurjer Poznański” 1936.
,,Morze. Organ Ligi Morskiej i Kolonialnej” 1931.
,,Orędownik” 1936.
Debich E., Luboński Z., Szare Szeregi, Armia Krajowa, Narodowa Organizacja Wojskowa w Pabianicach, Pabianice 2001.
Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944, Warszawa 1978.
„Dziś za jednego Niemca śmierć poniesie 50 Polaków”. Materiały konferencji popularnonaukowej w Zgierzu, 20 III 2012 r., red. J. Wróbel, Łódź 2013.
Gniadek-Zieliński M., Narodowe Siły Zbrojne 1942–1947, Warszawa 2017.
Komorowski K., Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, Warszawa 2000.
Marasek M., Narodowiec, katolik, radykał. Życie i działalność Kazimierza Kowalskiego (1902–1942), Zgierz 2012.
Mucha K.W., Obóz narodowy w Łódzkiem, Łódź 2009.
Muszyński W.J., Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934– 1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa 2011.
Owsiński M., Polscy więźniowie polityczni w obozie Stutthof 1939–1945, Toruń 2001.
Resel P., Kolaboranci z Okręgu Łódzkiego Narodowej Organizacji Wojskowej, ,,Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2022, nr 3.
Sierchuła R., Narodowa Organizacja Wojskowa w Kraju Warty [w:] Obóz narodowy w obliczu dwóch totalitaryzmów, red. R. Sierchuła, Warszawa 2010.
Wałdoch J., Wybory samorządowe w międzywojennej Łodzi w cieniu agresywnej polityki obozu rządzącego, ,,Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2018, t. 21.
Załęcki J., Wydarzenia upamiętniające przeżycia i walkę o niepodległość Polski w latach 1939–1989, Radomsko 1996.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
