Kontrowersyjne pożegnanie (?) z komunizmem. Przemiany polityczne z lat 1989–1991 i spory na ten temat na przykładzie lokalnego środowiska opolskiego
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 13 (2024), strony: 291-314
Data publikacji: 2024-12-23
https://doi.org/10.48261/2299.890X.13.2024.10
Abstrakt
Lata 1989–1990 przyniosły gruntowne przeobrażenie społeczno-politycznego krajobrazu województwa opolskiego. Zapoczątkowane już wcześniej inicjatywy na rzecz zalegalizowania miejscowej mniejszości niemieckiej przerodziły się stopniowo w masowy ruch społeczny. W tym samym czasie rozwijały się dynamicznie nowe grupy opozycyjne w miejscowych środowiskach młodzieżowych, stanowiące atrakcyjną alternatywę dla znacznie osłabionej w poprzednich latach Solidarności. W pierwszych tygodniach 1989 r. zaczęły się pogłębiać różnice zdań między miejscowymi działaczami związkowymi a pewną częścią działaczy opozycyjnych znajdujących posłuch głównie wśród młodzieży. Kontrowersje te dotyczyły rozmów przy Okrągłym Stole i poczynionych tam ustaleń. W atmosferze ostrych sporów politycznych postępował szybki rozwój inicjatyw opozycyjnych kontestujących ugodę Okrągłego Stołu. Przedmiotem kontrowersji stał się także stosunek do wyborów do Sejmu i Senatu PRL z 4 czerwca 1989 r. Część miejscowych środowisk opozycyjnych ostro krytykowała również dalszy rozwój sytuacji politycznej w kraju i regionie, domagając się pogłębienia przemian. Na tle problemów związanych
z transformacją ustrojową rozgorzały ostre spory wśród miejscowych działaczy Solidarności, którzy jeszcze w 1989 r. zajmowali zbieżne stanowisko w podstawowych kwestiach politycznych. Zaczęły się mnożyć wzajemne oskarżenia, włącznie z pomówieniami o rzekomą współpracę z SB. Kontrowersje na tym tle, mimo że w znacznej mierze pozbawione merytorycznego uzasadnienia, nie wygasły po dziś dzień i nadal w dużym stopniu zatruwają atmosferę wśród dawnych działaczy związkowych i opozycyjnych.
Słowa kluczowe
Solidarność • opozycja • Okrągły Stół • wybory z 4 czerwca 1989 r. • województwo opolskie Solidarity • opposition • Round Table • 4 June 1989 elections • Opole Voivodeship
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Akademia Spraw Wewnętrznych w Warszawie 1972–1990, 001708/4091.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Opolu 1983–1990, 0010/3951; 08/578; 122/453, t. 1.
Zasoby archiwalne Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” Śląska Opolskiego, nieuporządkowane.
Zbiory prywatne Adama Cieślińskiego.
Zbiory prywatne autora.
Uchwała nr LXXXIV/1442/24 Rady Miasta Opola z dnia 29 lutego 2024 r. w sprawie apelu Rady Miasta Opola do Prezesa Rady Ministrów dotyczącego ustanowienia Medalu Wolności z okazji 35 rocznicy wyborów z 4 czerwca 1989 roku, https://prawomiejscowe.um.opole.pl/UrzadMiastaOpola/document/22280/Uchwa%C5%82a-LXXXIV_1442_24 (dostęp 14 V 2024 r.).
„Biuletyn Dolnośląski” 1989.
„Biuletyn Opolski” 1985.
„Gazeta Wyborcza – Opole” 2009.
„Konfederat Opolski” 1989.
„Na Bieżąco” 1989.
„Newsweek. Polska” 2009.
„Nowa Trybuna Opolska” 1996.
„Pokolenie’ 80–88” 1988–1989.
„Rzeczpospolita” 2008.
„Solidarność Opolska” 1989.
„Solidarność Walcząca” [Wydanie A, Edycja Górnośląska] 1989.
„Solidarność Walcząca – Opole” 1989–1990.
„Trybuna Opolska” 1989, 1991.
„Wiadomości. Pismo NSZZ »Solidarność« R. Śląsk Opolski” 1988.
Bereszyński Z., Ewolucja celów i form działalności opozycyjnej w Polsce w latach 1980–1989. Casus Śląska Opolskiego [w:] Opozycja antykomunistyczna w krajach bloku wschodniego w latach 1945–1989, red. K. Łabędź, M. Świder, Kraków 2014.
Bereszyński Z., Golczuk Jerzy [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, red. G. Waligóra et al., Katowice–Warszawa 2012.
Bereszyński Z., Od koncesjonowanych stowarzyszeń chrześcijańskich do Solidarności. Katolicy świeccy w poszukiwaniu swojego miejsca w polskiej rzeczywistości społeczno-politycznej na przykładzie losów Jana Całki i Jerzego Łysiaka w ostatnim ćwierćwieczu Polski Ludowej oraz w III Rzeczypospolitej, „Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja” 2023, nr 12.
Bereszyński Z., Młodzieżowa Grupa Niepodległościowa Pokolenie ’80–88 [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, red. G. Waligóra et al., Katowice–Warszawa 2012.
Bereszyński Z., Rewolucja „Solidarności” w województwie opolskim 1980–1990. Historia ilustrowana regionu w czasach przełomu, t. 3, wyd. 2, Opole 2021.
Bereszyński Z., Służba Bezpieczeństwa i początki transformacji politycznej w województwie opolskim [w:] Upadek systemu komunistycznego na Górnym Śląsku. Wokół przemian 1989 roku w województwach katowickim i opolskim, red. A. Dziuba, S. Rosenbaum, Katowice 2010.
Bereszyński Z., NSZZ „Solidarność” i rewolucja solidarnościowa na Śląsku Opolskim 1980–1990, t. 2: Od stanu wojennego do zmian ustrojowych w kraju, Opole 2014.
Bereszyński Z., Wybory w latach 1972–1989 oraz referendum społeczne w 1987 r. na Śląsku Opolskim. Działania aparatu władzy i środowisk opozycyjnych, akcje antywyborcze oraz spontaniczne przejawy postaw opozycyjnych wśród mieszkańców regionu [w:] Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.
Codogni P., Okrągły Stół, czyli polski Rubikon, konsultacja nauk. J. Kofman, Warszawa 2009.
Friszke A., Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” (1982–1987) [w:] „Solidarność” podziemna 1981–1989, red. A. Friszke, Warszawa 2006.
Głębocki H., Dzieje „Solidarności” w podziemiu (1981–1989) [w:] Droga do niepodległości. „Solidarność” 1980–2005, red. A. Borowski, M. Łątkowska, T. Mahrburg, Warszawa 2005.
Jasiak K., Bereszyński Z., Kalendarium ważniejszych wydarzeń na Opolszczyźnie według meldunków, sprawozdań, kronik oraz innych materiałów Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa w latach 1945–1989 [w:] Komunistyczny aparat represji i życie społeczne Opolszczyzny w latach 1945–1989. Studia i materiały, red. K. Jasiak, Opole 2012.
Kamiński Ł., Tymczasowa Rada NSZZ „Solidarność” [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 1, red. M. Łątkowska et al., Warszawa 2010.
Litwińska M., Waligóra G., Ruch „Wolność i Pokój” 1985–1989 [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 7: Wokół „Solidarności”, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010.
Maziarz A., Sołtysik Ł., Ukleja Wiesław [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, red. G. Waligóra et al., Katowice–Warszawa 2012.
Patelski M., Od X Plenum KC PZPR do czerwcowych wyborów (styczeń–czerwiec 1989 r.). Opolskie władze partyjne wobec przełomu 1989 r. [w:] Upadek systemu komunistycznego na Górnym Śląsku. Wokół przemian 1989 roku w województwach katowickim i opolskim, red. A. Dziuba, S. Rosenbaum, Katowice 2010.
Roszkowski W., Historia i teraźniejszość. Podręcznik dla liceów i techników, t. 2: 1980– 2015, Kraków 2023.
Skórzyński J., Rewolucja Okrągłego Stołu, Kraków 2009.
Smółka-Gnauck A., Między wolnością a pokojem. Zarys historii Ruchu „Wolność i Pokój”, Warszawa 2012.
Sroka M., Komitet Wojewódzki w Opolu w latach 1950–1990, Wrocław–Warszawa 2019.
Waligóra G., Ruch Wolność i Pokój [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, red. G. Waligóra et al., Katowice–Warszawa 2012.
Wierzbicki M., Młodzież w PRL, Warszawa 2009.
Wierzbicki M., Ostatni bunt. Młodzieżowa opozycja polityczna u schyłku PRL 1980–1990. Fakty, konteksty, interpretacje, Lublin–Warszawa 2013.
Zuba K., Komitety obywatelskie na Śląsku Opolskim (1989–1991), Opole 2000.
Zuba K., Rola ruchu obywatelskiego na Śląsku Opolskim w demontażu systemu autorytarnego i budowie demokracji na szczeblu regionalnym i lokalnym [w:] Upadek systemu komunistycznego na Górnym Śląsku. Wokół przemian 1989 roku w województwach katowickim i opolskim, red. A. Dziuba, S. Rosenbaum, Katowice 2010. Zyzak P., Lech Wałęsa. Idea i historia. Biografia polityczna legendarnego przywódcy „Solidarności” do 1988 roku, Kraków 2009.
Chcą usunięcia tablicy poświęconej wyborom ’89. Temat wróci na sesji opolskiej rady, https://radio.opole.pl/100,325979,chca-usuniecia-tablicy-poswieconej-wyborom-89-te (dostęp 14 V 2024 r.).
Lech Kaczyński: 4 czerwca był klockiem domina, który pchnął następne, https://www.prezydent.pl/kancelaria/archiwum/archiwum-bronislawa-komorowskiego/aktualnosci/wydarzenia/lech-kaczynski-4-czerwca-byl-klockiem-domina-ktory-pchnal-nastepne,13018,archive (dostęp 14 V 2024 r.).
Lech Kaczyński: Okrągły Stół był konieczny, https://www.newsweek.pl/polska/lech-kaczynski-o-okraglym-stole-i-rozmowach-w-magdalence/kzvpc24 (dostęp 14 V 2024 r.).
Protest przeciwko nadawaniu odznaczeń za udział w wyborach 4 czerwca 1989 roku, https://ngopole.pl/2024/03/17/protest-przeciwko-nadawaniu-odznaczen-za-udzial-w-wyborach-4-czerwca-1989-roku/ (dostęp 14 V 2024 r.).
Protest przeciwko nadawaniu odznaczeń za udział w wyborach 4 czerwca 1989 roku oraz innych prowokacjach, https://solidaryzm.eu/2024/03/17/protest-przeciwko-nadawaniu-odznaczen-za-udzial-w-wyborach-4-czerwca-1989-roku-oraz-innych-prowokacjach/ (dostęp 14 V 2024 r.).
Skakuj S., Moje dwudziestolecie nieprzedyskutowane, „Gazeta Wyborcza – Opole”, 19 VI 2009 r., https://classic.wyborcza.pl/archiwumGW/0,160510.html?searchForm=S.+Skakuj%2C+Moje+dwudziestolecie+nieprzedyskutowane (dostęp 14 V 2024 r.).
Wojna o historię w Głuchołazach, „Rzeczpospolita”, 4 XII 2008 r., https://www.rp.pl/polityka/art7922201-wojna-o-historie-w-glucholazach (dostęp 14 IV 2024 r.).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Inne teksty tego samego autora
- Zbigniew Bereszyński, Od koncesjonowanych stowarzyszeń chrześcijańskich do Solidarności , Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja: Nr 12 (2023)
Język Polski
English
Русский
Italiano
Français (France)
Deutsch
Українська
Čeština
PDF
