Język Polski
English
Русский
Italiano
Français (France)
Deutsch
Українська
Čeština
A Controversial Farewell (?) to Communism. The Political Changes of 1989– 1991 and the Related Polemic on the Example of the Local Environment in Opole
Komunizm: system-ludzie-dokumentacja, No. 13 (2024), pages: 291-314
Publication date: 2024-12-23
https://doi.org/10.48261/2299.890X.13.2024.10
PDF (Język Polski)
Abstract
The years 1989–1990 brought a fundamental transformation of the socio-political landscape of the Opole Voivodeship. The early initiatives to legalise the local German minority movement gradually developed into a mass social movement. At the same time, new opposition groups in local youth circles were developing dynamically, providing an attractive alternative to the Solidarity movement, much-weakened in previous years. In the first weeks of 1989, differences of opinion deepened between local trade union activists, and a certain part of local opposition activists, who were popular mainly among the youth. This controversy concerned the Round Table talks, and the arrangements made there. In the atmosphere of heated political disputes, there was a rapid development of opposition initiatives contesting the Round Table agreement. The attitude to the 4 June 1989 elections to the Sejm and Senate of the Polish People’s Republic also became the subject of controversy. Some local opposition circles were also sharply critical of further political developments in the country and the region, demanding a deepening of the transformation. The problems related to the political and economic transformation led to heated disputes among local Solidarity activists, who had beforehand in 1989 held similar positions on basic political issues. Mutual accusations began to multiply, including accusations of alleged collaboration with the Security Service (Służba Bezpieczeństwa, SB). The controversies surrounding this issue, although largely devoid of any substantive justification, have not died down to this day, and continue to poison the atmosphere among former trade union and opposition activists.
References
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Akademia Spraw Wewnętrznych w Warszawie 1972–1990, 001708/4091.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Opolu 1983–1990, 0010/3951; 08/578; 122/453, t. 1.
Zasoby archiwalne Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” Śląska Opolskiego, nieuporządkowane.
Zbiory prywatne Adama Cieślińskiego.
Zbiory prywatne autora.
Uchwała nr LXXXIV/1442/24 Rady Miasta Opola z dnia 29 lutego 2024 r. w sprawie apelu Rady Miasta Opola do Prezesa Rady Ministrów dotyczącego ustanowienia Medalu Wolności z okazji 35 rocznicy wyborów z 4 czerwca 1989 roku, https://prawomiejscowe.um.opole.pl/UrzadMiastaOpola/document/22280/Uchwa%C5%82a-LXXXIV_1442_24 (dostęp 14 V 2024 r.).
„Biuletyn Dolnośląski” 1989.
„Biuletyn Opolski” 1985.
„Gazeta Wyborcza – Opole” 2009.
„Konfederat Opolski” 1989.
„Na Bieżąco” 1989.
„Newsweek. Polska” 2009.
„Nowa Trybuna Opolska” 1996.
„Pokolenie’ 80–88” 1988–1989.
„Rzeczpospolita” 2008.
„Solidarność Opolska” 1989.
„Solidarność Walcząca” [Wydanie A, Edycja Górnośląska] 1989.
„Solidarność Walcząca – Opole” 1989–1990.
„Trybuna Opolska” 1989, 1991.
„Wiadomości. Pismo NSZZ »Solidarność« R. Śląsk Opolski” 1988.
Bereszyński Z., Ewolucja celów i form działalności opozycyjnej w Polsce w latach 1980–1989. Casus Śląska Opolskiego [w:] Opozycja antykomunistyczna w krajach bloku wschodniego w latach 1945–1989, red. K. Łabędź, M. Świder, Kraków 2014.
Bereszyński Z., Golczuk Jerzy [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, red. G. Waligóra et al., Katowice–Warszawa 2012.
Bereszyński Z., Od koncesjonowanych stowarzyszeń chrześcijańskich do Solidarności. Katolicy świeccy w poszukiwaniu swojego miejsca w polskiej rzeczywistości społeczno-politycznej na przykładzie losów Jana Całki i Jerzego Łysiaka w ostatnim ćwierćwieczu Polski Ludowej oraz w III Rzeczypospolitej, „Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja” 2023, nr 12.
Bereszyński Z., Młodzieżowa Grupa Niepodległościowa Pokolenie ’80–88 [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, red. G. Waligóra et al., Katowice–Warszawa 2012.
Bereszyński Z., Rewolucja „Solidarności” w województwie opolskim 1980–1990. Historia ilustrowana regionu w czasach przełomu, t. 3, wyd. 2, Opole 2021.
Bereszyński Z., Służba Bezpieczeństwa i początki transformacji politycznej w województwie opolskim [w:] Upadek systemu komunistycznego na Górnym Śląsku. Wokół przemian 1989 roku w województwach katowickim i opolskim, red. A. Dziuba, S. Rosenbaum, Katowice 2010.
Bereszyński Z., NSZZ „Solidarność” i rewolucja solidarnościowa na Śląsku Opolskim 1980–1990, t. 2: Od stanu wojennego do zmian ustrojowych w kraju, Opole 2014.
Bereszyński Z., Wybory w latach 1972–1989 oraz referendum społeczne w 1987 r. na Śląsku Opolskim. Działania aparatu władzy i środowisk opozycyjnych, akcje antywyborcze oraz spontaniczne przejawy postaw opozycyjnych wśród mieszkańców regionu [w:] Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.
Codogni P., Okrągły Stół, czyli polski Rubikon, konsultacja nauk. J. Kofman, Warszawa 2009.
Friszke A., Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” (1982–1987) [w:] „Solidarność” podziemna 1981–1989, red. A. Friszke, Warszawa 2006.
Głębocki H., Dzieje „Solidarności” w podziemiu (1981–1989) [w:] Droga do niepodległości. „Solidarność” 1980–2005, red. A. Borowski, M. Łątkowska, T. Mahrburg, Warszawa 2005.
Jasiak K., Bereszyński Z., Kalendarium ważniejszych wydarzeń na Opolszczyźnie według meldunków, sprawozdań, kronik oraz innych materiałów Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa w latach 1945–1989 [w:] Komunistyczny aparat represji i życie społeczne Opolszczyzny w latach 1945–1989. Studia i materiały, red. K. Jasiak, Opole 2012.
Kamiński Ł., Tymczasowa Rada NSZZ „Solidarność” [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 1, red. M. Łątkowska et al., Warszawa 2010.
Litwińska M., Waligóra G., Ruch „Wolność i Pokój” 1985–1989 [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 7: Wokół „Solidarności”, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010.
Maziarz A., Sołtysik Ł., Ukleja Wiesław [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, red. G. Waligóra et al., Katowice–Warszawa 2012.
Patelski M., Od X Plenum KC PZPR do czerwcowych wyborów (styczeń–czerwiec 1989 r.). Opolskie władze partyjne wobec przełomu 1989 r. [w:] Upadek systemu komunistycznego na Górnym Śląsku. Wokół przemian 1989 roku w województwach katowickim i opolskim, red. A. Dziuba, S. Rosenbaum, Katowice 2010.
Roszkowski W., Historia i teraźniejszość. Podręcznik dla liceów i techników, t. 2: 1980– 2015, Kraków 2023.
Skórzyński J., Rewolucja Okrągłego Stołu, Kraków 2009.
Smółka-Gnauck A., Między wolnością a pokojem. Zarys historii Ruchu „Wolność i Pokój”, Warszawa 2012.
Sroka M., Komitet Wojewódzki w Opolu w latach 1950–1990, Wrocław–Warszawa 2019.
Waligóra G., Ruch Wolność i Pokój [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 2, red. G. Waligóra et al., Katowice–Warszawa 2012.
Wierzbicki M., Młodzież w PRL, Warszawa 2009.
Wierzbicki M., Ostatni bunt. Młodzieżowa opozycja polityczna u schyłku PRL 1980–1990. Fakty, konteksty, interpretacje, Lublin–Warszawa 2013.
Zuba K., Komitety obywatelskie na Śląsku Opolskim (1989–1991), Opole 2000.
Zuba K., Rola ruchu obywatelskiego na Śląsku Opolskim w demontażu systemu autorytarnego i budowie demokracji na szczeblu regionalnym i lokalnym [w:] Upadek systemu komunistycznego na Górnym Śląsku. Wokół przemian 1989 roku w województwach katowickim i opolskim, red. A. Dziuba, S. Rosenbaum, Katowice 2010. Zyzak P., Lech Wałęsa. Idea i historia. Biografia polityczna legendarnego przywódcy „Solidarności” do 1988 roku, Kraków 2009.
Chcą usunięcia tablicy poświęconej wyborom ’89. Temat wróci na sesji opolskiej rady, https://radio.opole.pl/100,325979,chca-usuniecia-tablicy-poswieconej-wyborom-89-te (dostęp 14 V 2024 r.).
Lech Kaczyński: 4 czerwca był klockiem domina, który pchnął następne, https://www.prezydent.pl/kancelaria/archiwum/archiwum-bronislawa-komorowskiego/aktualnosci/wydarzenia/lech-kaczynski-4-czerwca-byl-klockiem-domina-ktory-pchnal-nastepne,13018,archive (dostęp 14 V 2024 r.).
Lech Kaczyński: Okrągły Stół był konieczny, https://www.newsweek.pl/polska/lech-kaczynski-o-okraglym-stole-i-rozmowach-w-magdalence/kzvpc24 (dostęp 14 V 2024 r.).
Protest przeciwko nadawaniu odznaczeń za udział w wyborach 4 czerwca 1989 roku, https://ngopole.pl/2024/03/17/protest-przeciwko-nadawaniu-odznaczen-za-udzial-w-wyborach-4-czerwca-1989-roku/ (dostęp 14 V 2024 r.).
Protest przeciwko nadawaniu odznaczeń za udział w wyborach 4 czerwca 1989 roku oraz innych prowokacjach, https://solidaryzm.eu/2024/03/17/protest-przeciwko-nadawaniu-odznaczen-za-udzial-w-wyborach-4-czerwca-1989-roku-oraz-innych-prowokacjach/ (dostęp 14 V 2024 r.).
Skakuj S., Moje dwudziestolecie nieprzedyskutowane, „Gazeta Wyborcza – Opole”, 19 VI 2009 r., https://classic.wyborcza.pl/archiwumGW/0,160510.html?searchForm=S.+Skakuj%2C+Moje+dwudziestolecie+nieprzedyskutowane (dostęp 14 V 2024 r.).
Wojna o historię w Głuchołazach, „Rzeczpospolita”, 4 XII 2008 r., https://www.rp.pl/polityka/art7922201-wojna-o-historie-w-glucholazach (dostęp 14 IV 2024 r.).
License
Copyright (c) 2024 Komunizm: system-ludzie-dokumentacja
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Most read articles by the same author(s)
- Zbigniew Bereszyński, From licensed Christian associations to Solidarity , Komunizm: system-ludzie-dokumentacja: No. 12 (2023)
