Pokaż  Nr 11 (2022)

Nr 11 (2022)

ISSN:
2545-3424

eISSN:
2299-890X
Dział: Studia

Prokuratura oskarża, sąd sądzi, partia kieruje. Kilka przyczynków do historii komunistycznego wymiaru sprawiedliwości

Arkadiusz Kutkowski

Instytut Pamięci Narodowej Delegatura w Radomiu

Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 11 (2022), strony: 301-325

Data publikacji: 2023-06-26

https://doi.org/10.48261/2299.890X.11.2022.10

Abstrakt

Artykuł jest próbą opisu praktyki kierowniczej roli komunistycznego państwa polskiego w wymiarze sprawiedliwości. Odwołując się do przykładów konkretnych postępowań karnych, autor dowodzi, że praktyka ta – wynikająca z samego rdzenia komunistycznej ideologii – przybierała rozmaite formy, ale sprowadzała się zawsze do działań pozbawiających sądy i prokuraturę samodzielności. Działań oznaczających de facto zastępowanie procedur prawnych procedurami decyzji politycznych. W rezultacie w PRL-owskim wymiarze sprawiedliwości stosowanie prawa stawało się pochodną nie wysiłku judykatury, lecz opracowanych w partyjnych gabinetach i ulegających ciągłym zmianom priorytetów polityki karnej, które raz wymagały ścigania „reakcyjnych” oficerów Wojska Polskiego, innym razem ich rehabilitacji, a na kolejnym z politycznych zakrętów – karania chuliganów, spekulantów czy „elementów warcholskich” w Radomiu. W opisanych relacjach był tylko jeden suweren, i był nim zawsze partyjny decydent, będący – jak celnie stwierdził jeden z warszawskich adwokatów – nadsędzią, nadprokuratorem i nadbezpieczniakiem.


Bierut B., Zadania Partii w walce o czujność rewolucyjną na tle sytuacji obecnej. Referat wygłoszony na III Plenum KC PZPR dnia 11 listopada 1949 roku, „Nowe Drogi” 1949.

Czerwiec 1976 w materiałach archiwalnych, wybór, wstęp i oprac. J. Eisler, Warszawa 2001.

Drogoń A., Modele prokuratury w systemie władzy publicznej w Polsce w latach 1944–1956, Katowice 2005 (seria „Z Dziejów Prawa”, cz. 7).

Frazik W., Musiał F., Wenklar M., Pod czerwonym pręgierzem. Proces krakowski WiN i PSL w 1947 roku, Kraków 2017.

Graniszewski L., Prokuratura – między prawem i polityką, „Studia z Polityki Publicznej” 2015, nr 1.

Jawnie. Z profesorem Andrzejem Burdą rozmawia Ewa Berberyusz, „Tygodnik Powszechny” 1981, nr 26.

Korejwo M., Oddziaływanie PZPR na aparat administracji państwowej [w:] partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja, red. D. Magier, Lublin – Radzyń Podlaski 2012.

Kozłowski T., Polityczne sterowanie systemem wymiaru sprawiedliwości PRL po 1956 r. Casus funkcjonowania „zespołów” do spraw procesów politycznych w latach 1964–1982, „Dzieje Najnowsze” 2015, nr 4.

Kusiak Z., Zarako-Zarakowski Stanisław (biogram) [w:] Encyklopedia białych plam, Radom 2006.

Kutkowski A., Była zbrodnia, była kara. Przyczynek do dziejów Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kozienicach, „Ziemia Kozienicka” 2020, z. 38.

Kutkowski A., Polskie rehabilitacje. Wybrane zagadnienia polityki karnej władz PRL w latach 1953–1957, Lublin–Radom 2021.

Lipski J.J., KOR. Komitet Obrony Robotników, Komitet Samoobrony Społecznej, wstęp A. Friszke, oprac. G. Waligóra, Warszawa 2006.

Łopatka A., Kierownicza roli partii komunistycznej w stosunku do państwa, Poznań 1963.

Łopatka A., Kierownicza rola partii marksistowsko-leninowskiej w systemie demokracji socjalistycznej, „Nowe Drogi” 1970, nr 2.

Maksimiuk D., Nie chcemy sędziego apolitycznego [w:] Partia. Państwo. Społeczeństwo, red. K. Rokicki, Warszawa 2016.

Niewiński K., PZPR a sądownictwo w latach 1980–1985. Próby powstrzymania „solidarnościowej” rewolucji, Białystok 2016.

PKWN. Próba oceny. Dyskusja, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 2.

Pleskot P., Sądy bezprawia. Wokół pokazowych procesów politycznych organizowanych w Warszawie (1944–1989), Warszawa 2020.

Poksiński J., „TUN”. Tatar–Utnik–Nowicki, Warszawa 1992.

Poksiński J., „Spisek w wojsku” – Victis Honos, Warszawa 1994.

Proces Romana Romkowskiego, Józefa Różańskiego i Anatola Fejgina, cz. 2, oprac. M. Jabłonowski, W. Janowski, Warszawa 2011.

Rek T., O roli i zadaniach sądów powszechnych w walce o utrwalenie ludowej praworządności, „Nowe Państwo” 1951, nr 9.

Romanowska E., Karzące ramię sprawiedliwości ludowej. Prokuratura wojskowa w Polsce w latach 1944–1955, Warszawa 2012.

Rusek M., Nietykalna? Działacze KOR oskarżają radomskiego sędziego, „Słowo Ludu”, 15 XII 2000.

Rzepliński A., Przystosowanie ustroju sądownictwa do potrzeb państwa totalitarnego w Polsce w latach 1944–1956 [w:] Przestępstwa sędziów i prokuratorów lat 1944–1956, red. W. Kulesza, A. Rzepliński, Warszawa 2000.

Rzepliński A., Sądownictwo w PRL, Warszawa 1989.

Sasanka P., Czerwiec 1976. Geneza. Przebieg. Konsekwencje, Warszawa 2006.

Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944–1957, Pułtusk 2002.

Staniszkis J., Ontologia socjalizmu, Kraków–Nowy Sącz 1993.

Stola D., Wstęp [w:] PZPR jako machina władzy, red. D. Stola, K. Persak, Warszawa 2012.

Szwagrzyk K., Prawnicy czasu bezprawie. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944–1956, Kraków–Wrocław 2005.

Świątkowski H., Sądownictwo w PRL w walce o umocnienie praworządności ludowej, „Nowe Drogi” 1955, nr 5.

Tusiński P.A., Skazani sądownie uczestnicy radomskiego Czerwca ’76. Próba portretu zbiorowego [w:] Miasta buntu w imperium sowieckim. Konteksty radomskiego Czerwca 1976 roku, red. A. Kutkowski, S. Piątkowski, Lublin–Warszawa 2020.

Walczak R., Sprawowanie kierowniczej roli partii w sądach i prokuraturze w Polsce Ludowej. Studium politologiczne, Warszawa 1987.

Wieczorkiewicz P., Historia polityczna Polski 1935–1945, Poznań 2014.

Wójcik L., Mówi Stanisław Zarakowski. Krwawy pajac to ja, „Życie Warszawy”, 27 V 1994.

Wyszynski A., Teoria dowodów sądowych w prawie radzieckim, Warszawa 1949.

Kutkowski, A. (2023). Prokuratura oskarża, sąd sądzi, partia kieruje. Kilka przyczynków do historii komunistycznego wymiaru sprawiedliwości. Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, (11), 301–325. https://doi.org/10.48261/2299.890X.11.2022.10

Statystyki

Liczba pobrań PDF

Download data is not yet available.

Udostępnij


                            Pokaż  Nr 11 (2022)

Nr 11 (2022)

ISSN:
2545-3424
eISSN:
2299-890X

Data publikacji:
2023-06-26

Dział: Studia