Język Polski
English
Русский
Italiano
Français (France)
Deutsch
Українська
Čeština
Plan trzyletni w województwie śląskim. Przygotowania do „budowy fundamentów socjalizmu”
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 11 (2022), strony: 165-223
Data publikacji: 2023-06-26
https://doi.org/10.48261/2299.890X.11.2022.06
PDF
Abstrakt
Plan trzyletni (1947–1949) realizowano w realiach politycznych i ekonomicznych cechujących się dynamicznymi zmianami, wynikającymi z zaostrzania się zimnej wojny. Moskwa zdecydowała się wówczas na przyspieszoną sowietyzację życia politycznego, gospodarczego i społecznego w podporządkowanych krajach, zapowiadając reorientację dotychczasowej polityki podczas narady w Szklarskiej Porębie we wrześniu 1947 r. Państwa zachodnie jednoznacznie uznano za wrogie, a kraje satelickie ZSRS, w tym Polska, miały upodobnić się do Związku Sowieckiego nie tylko pod względem gospodarczym, lecz także społecznym. W latach 1947–1949 zakładano w Polsce powojenną odbudowę gospodarki i zwiększenie poziomu konsumpcji, terenom województwa śląskiego przeznaczono rolę zaplecza surowcowego i energetycznego. Miejscowe kopalnie, huty i elektrownie wywiązały się z narzuconych im norm, a o ich wykonaniu przemysły wydobywczy i hutniczy informowały jeszcze przed wyznaczonym terminem. Równie istotne były założenia polityczne i społeczne, wedle których Polska miała zmierzać sowiecką drogą do budowy „nowego typu państwa”. Polska Partia Robotnicza (PPR) oficjalnie przyznała, że w kieruje się ideologią marksistowsko-leninowską, a w grudniu 1948 r., w momencie powstania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), jej wywodzący się głównie z PPR liderzy oznajmili, że Polska stanie się krajem socjalistycznym, tworzonym na podstawie wzorców zastosowanych w ZSRS i funkcjonującym wedle stalinowskich reguł. Budowie socjalizmu przewodziła partia komunistyczna, będąca „awangardą proletariatu” i sprawująca władzę w imieniu i interesie robotników. Województwo śląskie, teren o największej koncentracji robotników w Polsce, stało się w związku z tym obiektem propagandowych zabiegów i socjologicznych operacji, mających wykazać robotniczy charakter władzy PZPR i pozyskać obywateli dla polityki partii. wśród robotników kreowano „świadomość klasową”, propagując współzawodnictwo pracy w roli przedsięwzięcia ekonomicznego i edukacyjnego. Na dużą skalę awansowano na kierownicze stanowiska w administracji i przemyśle tych z nich, którzy „świadomość klasową” już „posiedli”, przekonywano o zaangażowaniu partii komunistycznej w programy socjalne polepszające los „mas”. Mieszkańców wsi namawiano do wstępowania do gospodarstw kolektywnych, co miało polepszyć ich byt, a z czasem jeszcze bardziej zbliżyć statusem i stanem świadomości do robotników. Zadekretowana „rewolucja kulturalna” oznaczała na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim działania edukacyjne, pozwalające podnieść poziom cywilizacyjny miejscowej, głównie robotniczej ludności, a także skutecznie tę ludność zindoktrynować. Robotnicy mieli się stać głównymi twórcami i odbiorcami kultury, czemu sprzyjały adresowane do nich wydarzenia kulturalne i rozrywkowe: spotkania i prelekcje, zajęcia edukacyjne, koncerty, przedstawienia teatralne. Działania te przygotowywały społeczeństwo do wzmożonej industrializacji w latach 1950–1955, planowanej jako „budowa fundamentów socjalizmu”.
Bibliografia
Bierut B., Zwycięski wódz nowej epoki, „Nowe Drogi” 1949, nr 6.
Bolesta-Kukułka K., Gra o władzę a gospodarka. Polska 1944–1991, Warszawa 1992.
Budnik M., Walka z analfabetyzmem w Polsce Ludowej, „Acta Universitatis Lodzensis. Folia Litteraria Polonica” 2013.
Chumiński J., „Kadry decydują o wszystkim”. Nowa inteligencja w przemyśle polskim (1945–1946), Wrocław 2021.
Chumiński J., Przemysł w PRL – niewykorzystana szansa modernizacji [w:] Modernizacja czy pozorna modernizacja. Społeczno-ekonomiczny bilans PRL 1944–1989, red. J. Chumiński, Wrocław 2010.
Chumiński J., Wpływ socjalistycznego współzawodnictwa pracy na stosunek środowiska robotniczego do obowiązków pracowniczych 1945–1956 [w:] Współzawodnictwo pracy w życiu gospodarczym, społeczno-politycznym i propagandzie PRL, red. B. Tracz, Katowice 2008.
Cichocki B., Jóźwiak K., Najważniejsze są kadry. Centralna Szkoła Partyjna PPR/PZPR, Warszawa 2005.
Drabik S., Krakowska organizacja PZPR (1948–1990). Struktury – członkowie – działalność, Kraków 2021.
Dziuba A., Inspektorat Ochrony Przemysłu a polityka UB wobec górnictwa w 1949 r., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2006, nr 2 (4).
Dziuba A., Jeden z frontów walki o plan sześcioletni. O działalności Referatów Ochrony Przemysłu w Gliwicach [w:] Władza, polityka i społeczeństwo w Gliwicach w latach 1939–1989, red. B. Tracz, Katowice–Gliwice 2010
Dziuba A., Totalitaryzacja. Polska Partia Robotnicza na scenie politycznej województwa śląskiego (1945–1948), Katowice 2016.
Dziuba A., Tychy w powiecie pszczyńskim 1945–1954 [w:] Tychy. Monografia historyczna, red. R. Kaczmarek, Tychy 2011.
Dziuba A., Drozdowski A., Walka aparatu bezpieczeństwa ze zjawiskiem sabotażu przemysłowego w województwie śląskim w 1949 r. (casus Marii Kandzi), „Studia Śląskie” 2006, t. 65.
Dziuba A., Misiak B., Wobec wsi i rolnictwa [w:] Fundament systemu zniewolenia. Z działalności wojewódzkich struktur Urzędu Bezpieczeństwa w Katowicach 1945–1956, red. A. Dziurok, A. Dziuba, Katowice 2009.
Dziurok Adam, Kruchtoizacja. Polityka władz partyjno-państwowych wobec Kościoła katolickiego w latach 1945–1956 w województwie śląskim/katowickim, Katowice 2012.
Eisler J., Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna 1944–1989, Warszawa 2018.
Fitzpatrick S., Rewolucja rosyjska, Warszawa 2017.
Friedrich C., Brzeziński Z., Dyktatura totalitarna i autokracja, Warszawa 2021.
Friszke A., Polska. Losy państwa i narodu 1939–1989, Warszawa 2003.
Frużyński A., Powstanie i rozwój socjalistycznego współzawodnictwa pracy w przemyśle węglowym w latach 1947–1956 [w:] Współzawodnictwo pracy w życiu gospodarczym, społeczno-politycznym i propagandzie PRL, red. B. Tracz, Katowice 2008.
Gaddis J.L., Zimna wojna. Historia podzielonego świata, Kraków 2007.
Goban-Klas T., Niepokorna orkiestra medialna. Dyrygenci i wykonawcy polityki informacyjnej w Polsce po 1944 r., Warszawa 2004.
Grajewski A., Wygnanie. Diecezja katowicka w czasach stalinowskich, Katowice 2002.
Gryciuk F., Kolektywizacja wsi polskiej [w:] Represje wobec wsi i ruchu ludowego (1944–1956). Materiały z konferencji naukowej 5–6 grudnia 2002 r. w Rzeszowie, t. 1, red. J. Gmitruk, Z. Nawrocki, Warszawa 2003.
Habielski R., Polityczna historia mediów w Polsce w XX wieku, Warszawa 2009.
Historia Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Krótki kurs, red. Komisja KC WKP(b), Moskwa 1938 (7 wyd. polskie Warszawa 1954).
Holzer J., Europa zimnej wojny, Kraków 2012.
Jezierski A., Petz B., Historia gospodarcza Polski Ludowej 1944–1985, Warszawa 1988.
Jiràsek Z., Małkiewicz A., Polska i Czechosłowacja w dobie stalinizmu (1948–1956). Studium porównawcze, Warszawa 2005.
Kaliński J., Gospodarka w PRL, Warszawa 2012.
Kamiński Ł., Polacy wobec nowej rzeczywistości 1944–1948. Formy pozainstytucjonalnego żywiołowego oporu społecznego, Toruń 2000.
Kantyka S., W okresie socjalistycznej industrializacji kraju [w:] Dzieje górniczego ruchu zawodowego w Polsce 1945–1987, t. 3, red. J. Kantyka, Katowice 1990.
Karpiński A., 40 lat planowania w Polsce. Problemy, ludzie, refleksje, Warszawa 1986.
Khlevniuk O., Stalin. Nowa biografia, Kraków 2016.
Krawczak T., Kościół w Polsce w 1948 roku [w:] Zwrot polityczny w Polsce ’48. Między polską drogą a projektem uniwersalnym, cz. 2, red. W. Jakubowski, M. Jabłonowski, T. Krawczak, Warszawa 2013.
Kuroczka K., Literatura światów planowanych. O prozie socrealistycznej na Górnym Śląsku, Cieszyn 2017.
Marecki J., Stosunki państwo–Kościół w okresie stalinowskich represji [w:] Stosunki państwo–Kościół w Polsce 1944–2010. Studia i materiały, red. R. Łatka, Kraków 2013.
Mazur M., Komunizm czy socjalizm? Kontrowersje definicyjne i terminologiczne [w:] PRL czyli Polska w drugiej połowie XX wieku. Studia i szkice naukowe oraz studia źródłowe. Praca zbiorowa, red. E. Maj, J. Gryz, E. Kirwel, M. Wichmanowski, Lublin 2013.
Minc H., Charakter i tendencje rozwojowe naszego przemysłu, „Nowe Drogi” 1947, nr 3.
Minc H., Niektóre zagadnienia demokracji ludowej w świetle leninowsko-stalinowskiej nauki o dyktaturze proletariatu, „Nowe Drogi. Czasopismo społeczno-polityczne” 1949, nr 6.
Minc H., O właściwe metody planowania w Polsce, „Nowe Drogi”, 1948, nr 8.
Paczkowski A., Wstęp [w:] Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, cz. 2: Lata 1948–1949, red. A. Paczkowski, Warszawa 1996.
Palska H.T., Nowa inteligencja w Polsce Ludowej. Świat przedstawień i elementy rzeczywistości, Warszawa 1994.
Rola H., Awans społeczny górników i hutników w latach 1945–1949 [w:] Studia i materiały z dziejów województwa katowickiego w Polsce Ludowej, t. 6, red. H. Rechowicz, Katowice 1972.
Rola H., Miejsce i rola przemysłu województwa katowickiego w rozwoju gospodarczym Polski Ludowej w latach 1945–1970 [w:] Studia i materiały z dziejów województwa katowickiego w Polsce Ludowej, t. 6, red. H. Rechowicz, Katowice 1972.
Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1945–1947, Pułtusk 2002.
Steil B., Plan Marshalla. Postawić świat na nogi, Kraków 2021.
Wilk H., „Kto wyrąbie więcej ode mnie?”, Warszawa 2011.
Wrona J., Kompetencje i hierarchia urzędów. Formalna a rzeczywista pozycja polityczna marszałka Sejmu, przewodniczącego Rady Państwa, prezesa Rady Ministrów [w:]
Władza w PRL. Ludzie i mechanizmy, red. K. Rokicki, R. Spałek, Warszawa 2011.
Żaryn J., Kościół w PRL, Warszawa 2004.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
Inne teksty tego samego autora
- Adam Dziuba, Na straży kadr, ideologii i planu produkcji. Podstawowe organizacje partyjne Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przy kopalni „Jankowice” w Boguszowicach i węźle kolejowym w Rybniku w latach 1951–1975 (w świetle dokumentów) , Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja: Nr 11 (2022)
- Adam Dziuba, Wstęp , Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja: Nr 12 (2023)
