Język Polski
English
'It Was Only Necessary to Respond with Red Terror to White Terror'. Memoirs of Colonel Teodor Duda Concerning Events in the Lublin and Rzeszów Voivodeships in 1944–1947
Marcin Bukała
https://orcid.org/0000-0001-9002-357X
Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Rzeszowi
Bio(b. 1983), PhD in humanities, historian, employee of the Branch Office of the Institute of National Remembrance (Historical Research Office) in Rzeszów. He specialises in the issues of social resistance in communist Poland, the history of rural areas and the Polish peasant movement. Author of the book Polskie Stronnictwo Ludowe w województwie rzeszowskim 1945–1947. Geneza i działalność [The Polish People’s Party in the Rzeszów Voivodeship 1945–1947. Genesis and Activity] (Rzeszów–Warsaw, 2015), co-author of the album Wincenty Witos 1874–1945 (Rzeszów, 2010); co-editor of the books Komuniści
w II Rzeczypospolitej. Ludzie – struktury – działalność [Communists in the Second Polish Republic. People – Structures – Activities] (Rzeszów, 2015); PRL na pochylni (1975–1980) [People’s Poland on the Slipway, (1975–1980)] (Rzeszów, 2017), Aby Polska rosła w siły a ludzie żyli dostatniej. PRL in 1970–1975 [For Poland to Grow in Strength and People Live More Prosperously. People’s Poland in 1970–1975]
(Rzeszów–Warsaw, 2019)
Wojciech Hanus
https://orcid.org/0000-0003-0375-5663
Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Rzeszowie
Bio(b. 1982), PhD in humanities, historian, in 2009–2020 archivist in the Branch Archive of the Institute of National Remembrance in Rzeszów, from November 2020 in the Historical Research Office of the Institute of National Remembrance Branch in Rzeszów as a senior inspector. He deals with the history of the independence underground after 1944, the security apparatus of the People’s Republic of Poland, and Polish-Jewish relations during World War II. Author of the biography entitled Jeden z ostatnich. Stefan Kobos "Wrzos" (1900–1976). Przyczynek do dziejów konspiracji niepodległościowej na Narolszczyźnie [One of the Last. Stefan Kobos "Wrzos" (1900–1976). Contribution to the History of
the Independence Underground in the Narol Region] (Rzeszów–Warsaw, 2019)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, No. 19 (2021), pages: 855-899
Publication date: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL211923
PDF (Język Polski)
Abstract
The presented memoirs (accounts) of Colonel Teodor Duda concern his activity in the voivodeships of Lublin and Rzeszów in 1944–1947. The first part relates to his activity in the Tomaszów district, where from August 1944, as a plenipotentiary of the Polish Committee of National Liberation (PKWN), in cooperation with Adam Humer and the siblings Olga and Aleksander Żebruna, he organised the structures of the ‘people’s’ government. His arrival in Tomaszów Lubelski was not accidental. Born in Cześniki in the Zamość district, he knew the area and the mentality of the local community. The second part of the memoirs (account) concerns the events that took place in the Rzeszów Voivodeship in 1946–1947; Teodor Duda participated in them as the delegate in the Rzeszów Voivodeship, as the head (commander) of an 18-strong group of the Ministry of Public Security (MBP) officers who were to help the Voivodeship Security Department (WUBP) in Rzeszów with ‘preparations’ for the referendum. In his account, Duda described the background of the People’s Referendum and the elections to the Legislative Sejm in the Rzeszów Voivodeship, and the methods used to fight the political opposition affiliated with the Polish People’s Party (PSL). Although Duda’s memoirs contain many inaccuracies and are written in an ideologised language, they are an important addition to the hitherto knowledge about the organisation of the communist power in post-war Poland.
References
Archiwum IPN w Warszawie (AIPN)
Oddziałowe Archiwum IPN w Białymstoku Delegatura w Olsztynie (AIPN Ol)
Oddziałowe Archiwum IPN w Gdańsku (AIPN Gd)
Oddziałowe Archiwum IPN w Lublinie (AIPN Lu)
Oddziałowe Archiwum IPN w Rzeszowie (AIPN Rz)
Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, oprac. W.Szydło, Lublin 1979
Polskie Stronnictwo Ludowe w województwie lubelskim w latach 1945–1947, oprac. J. Romanek, Lublin–Warszawa 2018
Referendum z 30 czerwca 1946 r. Przebieg i wyniki, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1993
Rejman S., „Sfałszowanie woli wyborców”. Protest Polskiego Stronnictwa Ludowego w sprawie ważności wyborów do Sejmu Ustawodawczego z 19 stycznia 1947 r. w Okręgu Wyborczym nr 50 (Rzeszów), oprac. M. Bukała, „Rocznik Historyczny Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego” 2017, nr 33
Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu Bezpieczeństwa Publicznego na Lubelszczyźnie (lipiec 1944 – czerwiec 1945), oprac. S. Poleszak, L. Pietrzak, R. Wnuk, M. Zajączkowski, Warszawa 2004
Z polityki terroru. Głosowanie ludowe z 3 czerwca 1946 r. w raportach Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Wybór dokumentów, oprac. T. Kisielewski, M. Strzelecki, Bydgoszcz 2000
Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość w dokumentach, t. 1–6, oprac. J. Huchlowa i in., Wrocław 1997–1999
Broński Z. „Uskok”, Pamiętnik (wrzesień 1939 –maj 1949), oprac. S. Poleszak, Lublin–Warszawa 2015
Ciechaniewicz W., Życiorys funkcjonariusza UB Waleriana Ciechaniewicza, oprac. G. Joniec, „Radzyński Rocznik Historyczny” 2007, t. 5
Czas dokonany. Mój udział w tworzeniu i utrwalaniu władzy ludowej na Lubelszczyźnie, wyb. i oprac. I. Caban, Lublin 1977
Duda T., Droga do munduru. Wspomnienia, red. W. Brzost, Warszawa 2010
Duda T., Za wszelką cenę. Ze wspomnień, Warszawa 1976
Gronczewski E., Walczyli o Polskę Ludową, Warszawa 1982
Humer A., Służba śledcza Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie (wrzesień 1944 – sierpień 1945), „Zeszyty Historyczne Akademii Spraw Wewnętrznych” 1986, t. 6
Martinka A., Połowinka. Rowerem na Ural, do miejsca zesłania Ojca. Wspomnienia Ojca, wspomnienia córki, Lublin 2016
Muś W., Komunistyczny Związek Młodzieży w Tomaszowie Lubelskim w latach 1931–1937, „Rocznik Tomaszowski” 1981, nr 1
Relacja Marii Haszto z 23 VI 2017 r., autoryzowana 3 VIII 2017 r., kopia w posiadaniu M. Bukały
Rozwiązanie KPP oczyma Stanisława Radkiewicza, oprac. P. J. Wróbel, „Przegląd Historyczny” 2017, z. 3
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005
Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1954–1956. Taktyka, strategia, metody, wstęp A. Paczkowski, wybór i oprac. G. Majchrzak, A. Paczkowski, Warszawa 2011
Bednarski W.W., Z dziejów okupacji Ziemi Tomaszowskiej przez Armię Czerwoną oraz terroru UB-NKWD, „Radzyński Rocznik Humanistyczny” 2007, t. 5
Bereza T., Przebieg kampanii wyborczej i nadużycia władz podczas wyborów do Sejmu Ustawodawczego w powiecie jarosławskim [w:] Pamiętny rok 1947, red. M. E. Ożóg, Rzeszów 2007
Blum I., Sprawa 31 pułku piechoty. Tło, przebieg i charakter masowej dezercji żołnierzy 31 pp w 1944 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1965, nr 3
Błażyński Z., Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940–1955, Londyn 1986
Borowiec J., Wybory do Sejmu Ustawodawczego w 1947 roku na terenie woj. rzeszowskiego. Metody fałszowania [w:] Pamiętny rok 1947, red. M. E. Ożóg, Rzeszów 2007
Buczek R., Stanisław Mikołajczyk, t. 1–2, Toronto 1996
Bukała M., Polskie Stronnictwo Ludowe w województwie rzeszowskim 1945–1947
Geneza i działalność, Rzeszów–Warszawa 2015
Caban I., Oddziały partyzanckie i samoobrony obwodu AK Tomaszów Lubelski, Warszawa 2000
Caban I., Polacy internowani w ZSRR w latach 1944–1947, Lublin 1990
Czubara K., Bezpieka. Urząd Bezpieczeństwa na Zamojszczyźnie 1944–1947, Zamość 2003
Daszkiewicz A., Droga do zjednoczenia ruchu robotniczego w Polsce południowo-wschodniej 1944–1948, Rzeszów 1989
Daszkiewicz A., Referendum i wybory w województwie rzeszowskim w latach 1946–1947, Rzeszów 2000
Garas J.B., Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945, Warszawa 1971
Garbacz D., Wołyniak. Legenda prawdziwa, Stalowa Wola 2008
Garlicki A., Bolesław Bierut, Warszawa 1994
Gesing Roman [w:] Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego. Makieta, Warszawa 1989
Hanus W., Urząd Bezpieczeństwa w Tomaszowie Lubelskim w latach 1944–1956, Rzeszów–Warszawa 2021
Iwaneczko D., Teodor Duda (1914–1986). Model kariery w aparacie represji Polski Ludowej, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2014, nr 12
Joniec G., Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Tomaszowie Lubelskim w latach 1944–1956. Powstanie, obsada personalna, struktura organizacyjna oraz główne kierunki działań operacyjnych [w:] Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Tomaszowie Lubelskim w latach 1944–1956, red. G.Joniec, Lublin 2009
Kister A.G., Pretorianie. Polski Samodzielny Batalion Specjalny i Wojska Wewnętrzne 18 X 1943 – 26 III 1945, Warszawa 2010
Korkuć, „Moje bezpieczniackie wojsko…”. Początki władzy komunistycznej w oczach płk. UB Józefa Jurkowskiego, „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 2007, nr 1(5)
Krajewski K., Józef Czaplicki vel Izydor Kurtz (1911–1985), działacz komunistyczny, partyzant, dyrektor Departamentu III Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, „Aparat Bezpieczeństwa w Polsce Ludowej” 2008, nr 6
Królikowski J., Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, t. 3: M–S, Toruń 2010
Krzysztofiński M., Komuniści na Rzeszowszczyźnie 1918–1944/1945, Rzeszów 2010
Krzysztofiński M., Polska Partia Robotnicza wobec Polskiej Partii Socjalistycznej na Rzeszowszczyźnie w latach 1944–1948, „Humanities and Social Sciences” 2013, nr 20
Kurek R., Kaci bezpieki na tle marca ’68. Roman Romkowski, Anatol Fejgin, Józef Różański, „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 2012, nr 10
Lipiński P., Bicia nie trzeba było ich uczyć. Proces Humera i oficerów śledczych Urzędu Bezpieczeństwa, Wołowiec 2016
Marat S., Snopkiewicz J., Ludzie bezpieki. Dokumentacja czasu bezprawia. Warszawa 1990
Miedwiediew R., Chruszczow, Warszawa 1990
Mołdawa T., Ludzie władzy 1944–1991, Warszawa 1991
Moszkowicz M., Gdzie w maju 1945 r. kierownictwo Inspektoratu AK-DSZ Zamość prowadziło rozmowy i zawarło porozumienie z OUN-B i UPA?, „Cieszanowskie Zeszyty Regionalne” 2012, t. 5
Motyka G., Na białych Polaków obława. Wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944–1953, Kraków 2014
Motyka G., Wnuk R., Pany i rezuny. Współpraca AK-WiN z UPA 1945–1947, Warszawa 1997
Osękowski C., Wybory do sejmu z 19 stycznia 1947 roku w Polsce, Poznań 2000
Ostasz G., Nad protokołem rozmów WiN–UPA z 18 maja 1946 roku, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2000, nr 14
Ostasz G., Okręg Rzeszowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Model konspiracji, struktura, dzieje, Rzeszów 2006
Paczkowski A., Stanisław Mikołajczyk, czyli klęska realisty. Zarys biografii politycznej, Warszawa 1991
Piotrowska M., Sprawa zabójstwa Józefa Cechnowskiego w 1925 roku a rola Stanisława Radkiewicza, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2017, z. 4
Pisuliński J., Akcja specjalna „Wisła”, Rzeszów 2017
Romanek J., Kolaboracja z Sowietami na terenie województwa lubelskiego we wrześniu i w październiku 1939 r., Lublin–Warszawa 2019
Sobór-Świderska A., Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa 2009
Spałek R., Jakub Berman. Portret politycznego emeryta w materiałach SB (1966–1971), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2010,nr 9/2(16)
Spałek R., Statut Biura Specjalnego MBP, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2018, nr 2(32)
Surdej M., Okręg Rzeszowski Narodowej Organizacji Wojskowej – Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w latach 1944–1947, Rzeszów–Warszawa 2017
Szcześniak A.B., Szota W.Z., Droga do nikąd, Warszawa 1973
Szopa P., „W imieniu Rzeczypospolitej…”. Wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Podokręgu AK Rzeszów, Rzeszów 2014
Sztama P., Adama Humera życie przed bezpieką. Przyczynek do biografii, „Komunizm” 2017, nr 6
Sztendera J., W poszukiwaniu porozumienia. Podziemie ukraińskie i polskie w latach 1945–1947. Współpraca pomiędzy UPA i WIN, „Zeszyty Historyczne” 1985, nr 71
Twarze bezpieki w Polsce południowo-wschodniej 1944–1990. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa, red. J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Rzeszów 2007
Twarze olsztyńskiej bezpieki. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Olsztynie. Informator personalny, red. P. Kardela, Białystok 2007
Witalec R., Mirek Jan [w:] Encyklopedia Rzeszowa, red. J.Draus, G. Zamoyski, Rzeszów 2011
Wnuk R., Konspiracja akowska i poakowska na Zamojszczyźnie od lipca 1944 do 1956 roku, Lublin 1993
Wolsza T., Rząd RP na obczyźnie wobec wydarzeń w kraju 1945–1950, Warszawa 1998
Wrona J., System partyjny w Polsce 1944–1950, Miejsce – funkcje – relacje partii politycznych w warunkach budowy i utrwalania systemu totalitarnego, Lublin 1995
Zajączkowski M., Drogi do porozumienia między polskim i ukraińskim podziemiem niepodległościowym w latach 1945–1947 [w:] „Od zniewolenia do wolności”. Studia historyczne, red. A.F. Baran, Warszawa–Białystok 2009
Zajączkowski M., Pod znakiem króla Daniela. OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie 1944–1950, Warszawa–Lublin 2017
Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa w Obwodzie Tomaszów Lubelski, oprac. I. Caban, Lublin 1997
Zwolski M., Wykonywanie wyroków kary śmierci w polskich więzieniach grudzień 1954 – kwiecień 1956, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 2/1(3)
Горячев Ю.B., Центральный комитет КПСС, ВКП (б), РКП (б), РСДРП (б) 1917–1991, Москва 2005
www.cemetery.jewish.org.pl
www.cmentarzekomunalne.com.pl
www.katalog.bip.ipn.gov.pl
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
