Aparat represji Polski „ludowej” okresu stalinowskiego wobec czołowych białostockich pracowników organów bezpieczeństwa z lat trzydziestych XX w. odpowiedzialnych za zwalczanie ruchu komunistycznego
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 22 (2024), strony: 430-451
Data publikacji: 2025-02-04

Abstrakt
Powojenne władze Polski „ludowej” uznały funkcjonariuszy i pracowników organów bezpieczeństwa II RP za wrogów państwa. Szczególną uwagę komuniści skupili na osobach odpowiedzialnych za zwalczanie przedwojennego, nielegalnego ruchu komunistycznego, w tym zwłaszcza byłych funkcjonariuszy Policji Państwowej, i poddali ich represjom. Wykorzystując odpowiednie akty prawne oraz działania służb bezpieczeństwa i wymiaru sprawiedliwości, dążyli do ich aresztowania i skazania na długoletnie wyroki. Niniejszy artykuł przedstawia – na przykładzie powojennych losów Adama Półtorzeckiego, Bolesława Kontryma, Witolda Skrętowskiego i Adama Kellera, czołowych białostockich pracowników organów bezpieczeństwa z lat trzydziestych XX w. – jak te działania wyglądały w praktyce.
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych (AAN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku (AIPN Bi).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie (AIPN Sz).
Archiwum Państwowe w Białymstoku (APB).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 15 sierpnia 1944 r. o rozwiązaniu policji państwowej (tzw. granatowej policji), DzU 1944, nr 2, poz. 6.
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego, DzU 1944, nr 4, poz. 16.
Dekret Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego, DzU 1946, nr 5, poz. 46.
Autuchiewicz J., „Skazany jest zaciętym wrogiem ludu polskiego”. Kara śmierci dla Zygmunta Ojrzyńskiego w procesie „Startu” [w:] Zbrodnie sądowe w latach 1944–1989. Konformizm czy relatywizm moralny środowisk prawniczych?, red. M. Grosicka, D. Palacz, Warszawa 2020.
Bojko Ł., Proces Bolesława Kontryma. Sądownictwo Polski Ludowej w latach 1944–1955. Zarys problemu, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2018, t. 70, z. 2.
Chinciński T., Kryptonim „Targowica” – aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec oficerów wywiadu II Rzeczypospolitej [w:] Marian Rejewski 1905–1980. Życie Enigmą pisane, red. J.S. Ciechanowski et al., Bydgoszcz 2005.
Grabowski W., Państwowy Korpus Bezpieczeństwa: konspiracyjna policja Polskiego Państwa Podziemnego [w:] Porządek publiczny i bezpieczeństwo w okupacyjnej Warszawie. Studia historyczne, red. R. Spałek, Warszawa 2018.
Gryf-Keller A., Komunizm, t. 1, Warszawa 1926.
Gryf-Keller A., KPP i podległe jej organizacje, czyli komunistyczne organizacje w Polsce (Podręcznik wyłącznie dla państwowych organów bezpieczeństwa), Warszawa 1934.
Halicki K., Dzieje Policji Państwowej w Bydgoszczy w okresie międzywojennym, Bydgoszcz 2023.
Kania M., Losy funkcjonariuszy policji II Rzeczypospolitej Polskiej w Polsce Ludowej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 1 (19).
Kozikowski J., Władza a społeczeństwo. Formowanie systemu komunistycznego w województwie białostockim w latach 1944–1948, Białystok–Warszawa 2021.
Litwiński R., Komisja rehabilitacyjno-kwalifikacyjna dla byłych policjantów (1946–1952), „Dzieje Najnowsze” 2004, t. 36, nr 1.
Litwiński R., Policja Państwowa w województwie lubelskim w latach 1919–1939, Lublin 2001. Majer P., Losy funkcjonariuszy Policji Państwowej w pierwszych latach powojennych w Polsce [w:] Losy policjantów polskich po 1 września 1939 r. Studia i materiały, red. P. Majer, A. Misiuk, Szczytno 1996.
Majer P., Polityka władz PRL wobec ocalałych funkcjonariuszy Policji Państwowej [w:] Ostaszków, Twer, Miednoje. Zbrodnia przypomniana, red. P. Majer, A. Misiuk, Szczytno 2000.
Majewski M., Adam Roman Keller – zastępca naczelnika Wydziału Bezpieczeństwa MSW [w:] Kontrwywiad II RP (1914) 1918–1945 (1948), t. 3, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2015.
Mączyński M., Policja Państwowa w II Rzeczypospolitej, Kraków 1997.
Mierzwa J., Działalność wojewódzkich i powiatowych struktur bezpieczeństwa w okresie Drugiej Rzeczypospolitej [w:] Państwo i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, red. J. Żarnowski, Warszawa 2014.
Misiuk A., Policja Państwowa 1919–1939, Warszawa 1996.
Pasek W., Bolesława Kontryma życie zuchwałe. Biografia żołnierza i policjanta 1898–1953, Warszawa 2006.
Pączek T., Procesy sądowe w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej współpracowników Policji Państwowej oskarżonych o zwalczanie ruchu komunistycznego w II Rzeczypospolitej [w:] Zbrodnie sądowe w latach 1944–1989. Konformizm czy relatywizm moralny środowisk prawniczych?, t. 2, red. D. Palacz, M. Grosicka, Kielce–Warszawa 2022.
Pepłoński A., Policja Państwowa w systemie organów bezpieczeństwa Drugiej Rzeczypospolitej, Szczytno 1991.
Pilarski S., Ocalony z „nieludzkiej ziemi” – losy inspektora Policji Państwowej Józefa Torwińskiego, „Dzieje Najnowsze” 2015, nr 2.
Razyhrayev O., Policja Państwowa w województwie wołyńskim w okresie międzywojennym, Warszawa 2019.
Sacewicz K., Antykomunista w komunizmie. Adam Roman Keller w świetle aktu oskarżenia Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (18 sierpnia 1953 r.) [w:] Warmińsko-mazurskie studia z historii najnowszej, t. 2, red. S. Nowakowski, K. Sacewicz, Olsztyn 2019.
Skubisz P., „Zdrajcy z Targowicy” – rozpracowanie obiektowe prowadzone przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego wobec żołnierzy Oddziału II Sztabu Generalnego/Głównego Wojska Polskiego, Żandarmerii, Korpusu Ochrony Pogranicza oraz funkcjonariuszy Straży Granicznej i Policji Państwowej [w:] Między I a IV Rzeczpospolitą. Z dziejów lustracji na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. M. Korybut-Marciniak, P. Majer, Olsztyn 2009.
Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w latach 1948–1956, Warszawa 2014.
Uniszewski Z., Biografia policyjna i żołnierska niewinnie straconego mjr. Bolesława Kontryma „Żmudzina” (1898–1953), „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2001, nr 3.
Wasilewski J., Skuteczność polskiej Policji Państwowej w zwalczaniu ruchu komunistycznego na przykładzie działań operacyjnych prowadzonych przez Adama Półtorzeckiego w powiecie białostockim w latach 30. XX w. [w:] Kontrwywiad II Rzeczpospolitej, t. 10, red. R. Majzner, Warszawa 2023.
Zackiewicz G., Polska myśl polityczna wobec systemu sowieckiego 1918–1939, Kraków 2004.
Zdrójkowski D., Geneza dekretu o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego, „Studia Prawnicze i Administracyjne” 2019, t. 28.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.