Język Polski
English
Zarys historii organizacyjnej wywiadu w strukturze aparatu bezpieczeństwa na Węgrzech 1945–1990
Eszter Tóth
https://orcid.org/0009-0005-5552-1473
Archiwa Historyczne Służb Bezpieczeństwa Państwowego (ÁBTL)
BiogramEszter Tóth – historyk, archiwistka, absolwentka Uniwersytetu im. Eötvösa Lóránda w Budapeszcie. W latach 1996–1998 pracowała jako archiwistka w Węgierskim Archiwum Narodowym. Od 2018 r. zajmuje stanowisko zastępcy dyrektora generalnego węgierskich Archiwów Historycznych Służb Bezpieczeństwa Państwowego (ÁBTL). Przed objęciem obecnego stanowiska była kierownikiem Wydziału Zarządzania Dokumentacją i Konserwacji, odpowiadała za stworzenie systemu archiwalnego, koordynację programu historii mówionej i gromadzenie dokumentów prywatnych. Jej główne obszary badawcze to historia organizacyjna organów bezpieczeństwa państwa oraz historia powojennego internowania na Węgrzech.
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 21 (2023), strony: 285-352
Data publikacji: 2024-01-10
https://doi.org/10.48261/arprl232110
PDF
Abstrakt
W artykule zostały przedstawione przekształcenia organizacyjne struktury węgierskiego wywiadu. Bezpośrednio po II wojnie światowej w ramach organów bezpieczeństwa tego państwa nie istniała samodzielna jednostka zajmująca się prowadzeniem działalności wywiadowczej, dopiero w 1947 r. w ramach Sekcji II Wydziału Bezpieczeństwa Państwowego Węgierskiej Policji Państwowej zainicjowano prowadzenie kontrwywiadu zaczepnego i pracę poza granicami kraju. Następnie w ramach utworzonego w 1948 r. Urzędu Ochrony Państwa (Államvédelmi Hatóság – ÁVH), podporządkowanego bezpośrednio Ministerstwu Spraw Wewnętrznych (Belügyminisztérium – BM), za prowadzenie wywiadu odpowiadała Sekcja V Wydziału B. Po usamodzielnieniu się ÁVH realizację tego zadania kontynuował Wydział I/5, działający w ramach Departamentu I. Już we wrześniu 1950 r. komórka ta została wyodrębniona i funkcjonowała odtąd jako samodzielna jednostka organizacyjna pod nazwą Wydział X/3 ÁVH. Kolejna zmiana nastąpiła we wrześniu 1951 r., wtedy na bazie tej jednostki został utworzony Departament VIII ÁVH. Kiedy latem 1953 r. ÁVH połączono z resortem spraw wewnętrznych, dotychczasowy Departament VIII stał się Wydziałem II MSW. Wywiad funkcjonował pod tą nazwą do października 1955 r., gdy przemianowano go na Departament II. W tym czasie był on podporządkowany Zarządowi I MSW. W czasie przeprowadzonej w 1957 r. reorganizacji resortu za prowadzenie wywiadu odpowiadał początkowo Wydział III Departamentu (II) Śledztw Politycznych MSW, który już na początku 1958 r. przemianowano na Wydział II/3. Ostatnia duża zmiana miała miejsce w sierpniu 1962 r., gdy nastąpiła duża reforma organów bezpieczeństwa. Od tego momentu istniał Departament Główny III/I MSW (Belügyminisztérium III/I. Csoportfőnökség – BM III/I). Jednostka ta zajmowała się prowadzeniem działalności wywiadowczej do 1990 r., po czym zastąpiło ją nowo utworzone Biuro Informacyjne.
Słowa kluczowe
Węgry • wywiad • wywiad cywilny • Államvédelmi Hatóság • ÁVH • Belügyminisztérium III/I. Csoportfőnökség • BM III/I • Államvédelmi Osztály • ÁVO Hungary • intelligence • civilian intelligence • Államvédelmi Hatóság • ÁVH • Belügyminisztérium III/I. Csoportfőnökség • BM III/I • Államvédelmi Osztály • ÁVO
Bibliografia
Archiwa Historyczne Służb Bezpieczeństwa Państwowego (Állambiztonsági Szolgálatok Történeti Levéltára, ÁBTL).
Archiwum Historii Wojskowości (Hadtörténelmi Levéltár és Irattár, HL). Węgierskie Archiwa Krajowe (Magyar Országos Levéltár, MOL).
Baráth M., A politikai rendőrség újjászervezése 1956 után [Reorganizacja policji politycznej po 1956 r.], „Történelmi Szemle” 2008, t. 50, nr 4.
Boreczky B., Az Államvédelmi Hatóság szervezete, 1950–1953 [Organizacja Zarządu Obrony Państwa 1950–1953 [w:] Trezor 1. A Történeti Hivatal évkönyve 1999 [Trezor 1. Rocznik Urzędu Historycznego 1999], red. G. Gyarmati, Budapest 1999.
Cseh G.B., A magyarországi állambiztonsági szervezetek intézménytörténeti vázlata, 1945–1990 [Zarys instytucjonalnej historii węgierskich państwowych organizacji bezpieczeństwa, 1945–1990] [w:] Trezor 1. A Történeti Hivatal évkönyve 1999 [Trezor 1. Rocznik Urzędu Historycznego 1999], red. G. Gyarmati, Budapest 1999.
Cserényi-Zsitnyányi I., Az Államvédelmi Hatóság szervezeti változásai (1950–1953) [Zmiany organizacyjne Urzędu Ochrony Państwa (1950–1953)],„Betekintő” 2009, nr 2, http://www.betekinto.hu/2009_2_cserenyi_zsitnyanyi, dostęp 15 II 2010 r.
Dávid I., Karcsai S., Tardy L., Szappanos G., A magyar állami fordításügy 130 esztendeje. (1869–1949–1999) [130 lat kwestii węgierskich tłumaczeń państwowych (1869–1949–1999)], Budapest 1999.
Farkas V., Nincs mentség. Az ÁVH alezredese voltam [Żadnych wymówek. Byłem podpułkownikiem ÁVH], Budapest 1990.
Gyarmati G., Kádár János és a Belügyminisztérium Államvédelmi Hatósága [János Kádár i Urząd Ochrony Państwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych] [w:] Trezor 1. A Történeti Hivatal évkönyve 1999 [Trezor 1. Rocznik Urzędu Historycznego 1999], red. G. Gyarmati, Budapest 1999.
Kolláth F., A hírszerzés helyzete 1956. október 23-a és 1957 júliusa közötti időben [Sytuacja wywiadu między 23 października 1956 a lipcem 1957 r.] [w:] Történeti hűséggel, politikai felelősséggel. 1. Állambiztonsági szekció. Az MSZMP Belügyminisztériumi Bizottsága elméleti tanácskozása (1982. június 16.). A Belügyminisztérium és szervei újjászervezése, a hatalom megszilárdításáért kifejtett tevékenysége [Z historyczną wiernością, polityczną odpowiedzialnością. 1. Sekcja Bezpieczeństwa Państwa. Narada Komisji MSW WSPR w kwestiach teoretycznych (16 czerwca 1982 r.). Reorganizacja Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i jego organów, jego działania na rzecz konsolidacji władzy], red. J. Czink, Budapest 1985
Okváth I., Jelentés a szocialista országok állambiztonsági vezetőinek titkos moszkvai tárgyalásairól 1955. március 7–12 [Raport o tajnych pertraktacjach szefów resortu bezpieczeństwa państwa krajów socjalistycznych w Moskwie 7–12 marca 1955 r.], „Hadtörténelmi Közlemények” 2001, t. 114, nr 4.
Papp I., A Politikai Nyomozó Főosztály Vizsgálati Osztályának szervezettörténete (1956–1962) [Historia organizacji Wydziału Śledczego Departamentu Śledztw Politycznych (1956–1962)], „Betekintő” 2010, nr 1, http://www.betekinto.hu/2010_1_papp, dostęp 15 II 2011 r.
Szigeti J., Egy tiszt a kémközpontból [Oficer z centrum szpiegowskiego], Budapest 1977.
Szigeti J., Kémek egymás között [Szpiedzy między sobą], Budapest 1978. Szigeti J., Pakisztán [Pakistan], Budapest 1979.
Takács T., A belső reakció elleni elhárító osztály, 1956–1962. Szervezettörténeti vázlat [Wewnętrzny wydział antyreakcyjny, 1956–1962. Zarys historii organizacji], „Betekintő” 2010, nr 3, http://www.betekinto Betekintő, 2010/3. http://www.betekinto.hu/2010_3_takacs, dostęp 15 II 2011 r.
Urbán A., A magyar állambiztonsági szolgálatok (1962–1980) [Węgierskie służby bezpieczeństwa państwa (1962–1980)], „Múltunk” 2003, nr 3.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
