Język Polski
English
Od Jałty do Poczdamu. Służby specjalne ZSRR a powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej
Jacek Tebinka
https://orcid.org/0000-0003-3000-2499
Uniwersytet Gdański
Biogramprof. dr hab., historyk i politolog, kierownik Zakładu Historii Najnowszej i Myśli Politycznej Instytutu Politologii Uniwersytetu Gdańskiego. Przedmiotem jego zainteresowań są stosunki brytyjsko-polskie w XX w., rola służb specjalnych w dyplomacji i historia zimnej wojny. Autor książek: „Wielka Brytania dotrzyma lojalnie swojego słowa”. Winston S. Churchill a Polska (Warszawa 2013), Uzależnienie czy suwerenność? Odwilż październikowa w dyplomacji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1956–1961 (Warszawa 2010)
Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Nr 18 (2020), strony: 459-480
Data publikacji: 2023-03-29
https://doi.org/10.48261/ARPRL201817
PDF
Abstrakt
Sprawa polska była jedną z głównych przyczyn sporów w końcowej fazie II wojny światowej między ZSRR a Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią. Od konferencji jałtańskiej do końca czerwca 1945 r. skład rządu polskiego absorbował uwagę Wielkiej Trójki. Spory w tej kwestii były jedną z pierwszych oznak rozpadu koalicji mocarstw zachodnich i ZSRR. Przez cały ten czas toczyła się nierówna gra służb specjalnych ZSRR z brytyjskimi i amerykańskimi odpowiednikami. Wywiad radziecki skutecznie spenetrował służby dyplomatyczne USA i Wielkiej Brytanii. O sukcesie Stalina nie zdecydowały jednak informacje wywiadowcze przekazywane przede wszystkim przez Donalda Macleana, Guya Burgessa i Kima Philby’ego, lecz zajęcie terytorium Polski przez Armię Czerwoną i ustanowienie na nim komunistycznego rządu wspieranego przez radziecki aparat bezpieczeństwa. Wielka Brytania i Stany Zjednoczone miały ograniczone możliwości wpływania na sytuację w Polsce. Nie znajdowała się ona w strefie ich żywotnych interesów, podobnie jak reszta Europy Wschodniej. Mocarstwa anglosaskie popełniły jeszcze przed 1945 r. wiele błędów dyplomatycznych, które ułatwiły ZSRR włączenie Polski do swojej strefy wpływów na ponad cztery dekady.
Bibliografia
The National Archives, Kew, London (TNA)
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. 5: Październik 1944 – lipiec 1945, Wrocław 1991
Churchill & Roosevelt. The Complete Correspondence, t. 3: Alliance Declining. II 1944 – IV 1945, red. W.F. Kimball, Princeton 1984
Defending the West. The Truman–Churchill Correspondence, 1945–1960, red. G.W. Sand, Westport 2004
Documents on British Policy Overseas, seria 1, t. 1: The Conference at Potsdam 1945, London 1984
Foreign Relations of United States. Diplomatic Papers, The Conference at Malta and Yalta, 1945, red. B. Barron, Washington 1955
Gomułka W., Pamiętniki, t. 2, red. nauk. A.Werblan, Warszawa 1994
Nicolson H., Diaries and Letters. The War Years 1939–1945, red. N. Nicolson, London 1970
Proces szesnastu. Dokumenty NKWD, oprac. W. Strzałkowski, A. Chmielarz, A.K. Kunert, tłum. z jęz. ros. K. Stembrowicz, F. Zbiniewicz, Warszawa 1995
Rozmowy polityczne w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (czerwiec 1945 r.) [w:] Archiwum Ruchu Robotniczego, t. 9, Warszawa 1984
Teczka specjalna J.W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944–1946, wybór i oprac. T. Cariewskaja i in., tłum. E. Rosowska, Warszawa 1998
Teheran–Jałta–Poczdam. Dokumenty konferencji szefów rządów trzech wielkich mocarstw, tłum W.Daszkiewicz, D. Rotfeld, Warszawa 1972
The Diaries of Sir Alexander Cadogan 1938–1945, red. D.Dilks, London 1971
The White House Papers of Harry L. Hopkins, t. 2, red. R.E. Sherwood, London 1949
Triplex. Secrets from the Cambridge Spies, red. N.West, O. Tsarev, London 2009
Великая отечественная война 1941–1945 годов, t. 6: Тайная война. Разведка и контрразведка в годы Великой Отечественной войны, Moskva 2015
Органы государственной безопасности СССР в Великой Отечественной войне. Сборник документов, t. 6: Победа (1 января – 9 мая 1945 г.), Moskva 2014
Очерки истории Российской внешней разведки, t. 3: 1933–1941 годы, Moskva 2007; t. 4: 1941–1945 годы, Moskva 2007
Служба внешней разведки Российской Федерации Архив СВР России. Секреты польской политики: Сборник документов, сост. Л.Ф. Соцков, Moskva 2009
Советский Союз на международных конференциях периода Великой Отечественной войны, 1941–1945 гг. Сборник Документов, t. 6, Moskva 1984
Советско-американские отношения 1939–1945. Документы, ред. Б.И. Жиляев, В.И. Савченко, Moskva 2004
Ambrose S.E., Rise to Globalism. American Foreign Policy since 1938, London 1993
Andrew C., Gordijewski O., KGB, tłum. R. Brzeski, Warszawa 1997
Andrew C., Mitrokhin V., The Sword and the Shield. The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB, New York 1999
Andrew C., The Defence of the Realm. The Authorised History of MI5, London 2009
Birstein V.J., Smiersz. Tajna broń Stalina. Sowiecki kontrwywiad wojskowy podczas II wojny światowej, tłum. T. Fiedorek, Kraków 2013
Bohlen C.E., Witness to History 1929–1969, New York 1973
Borovik G., The Philby Files. The Secret Life of the Master Spy – KGB Archives Revealed, London 1995
Bułhak W., Krótki kurs dezinformacji, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, nr 12
Cairncross J., The Enigma Spy. An Autobiography. The Story of the Man who Changed the Course of World War Two, London 1997
Carter M., Anthony Blunt. His Lives, London 2001
Cave Brown A., H. St. John Philby i Kim Philby. Szpiegowska afera stulecia, tłum. M. Przeczek, Warszawa 1997
Cenckiewicz S., Polscy agenci Moskwy w USA, „Biuletyn IPN” 2006, nr 3–4
Costello J., Mask of Treachery, New York 1988
Duraczyński E., Generał Iwanow zaprasza. Przywódcy podziemnego państwa polskiego przed sądem moskiewskim, Warszawa 1989
Eden A., Pamiętniki 1938–1945, t. 2: Obrachunki, tłum. J. Meysztowicz, Warszawa 1972
Halbrook S.P., Operation Sunrise. America’s OSS, Swiss Intelligence, and the German Surrender 1945 [w:] M.Viganò, D.M. Pedrazzini, "Operation Sunrise". Atti del convegno internazionale (Locarno, 2 maggio 2005), Lugano 2006
Harbutt F.J., Jałta 1945, tłum. K.Janicki, Warszawa 2012
Harriman W.A., Abel E., Special Envoy to Churchill and Stalin 1941–1946, New York 1975
Haynes J.E., Klehr H., Vassiliev A., Spies. The Rise and Fall of the KGB in America, London 2009
Haynes J.E., Klehr H., Venona. Decoding Soviet Espionage in America, New Haven 1999
Kalbarczyk S., Proces Szesnastu we wspomnieniach oskarżyciela, „Biuletyn IPN” 2018, nr 9
Kamiński M.K., Edvard Beneš we współpracy z Kremlem. Polityka zagraniczna władz czechosłowackich na emigracji 1943–1945, Warszawa 2009
Kamiński M.K., W obliczu sowieckiego ekspansjonizmu. Polityka Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii wobec Polski i Czechosłowacji 1945–1948, Warszawa 2005
Kern G., How ‘Uncle Joe’ Bugged FDR, „Studies in Intelligence” 2003, t. 47, nr 1
Kimball W.F., A Different Take on FDR at Teheran. Raising Questions, „Studies in Intelligence” 2005, t. 49, nr 3, https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/vol49no3/html_files/FDR_Teheran_12.htm, dostęp 4 VIII 2020 r.
Knightley P., Philby. The Life and Views of K.G.B. Masterspy, London 1988
Kołakowski P., NKWD i GRU na ziemiach polskich 1939–1945, Warszawa 2002
Kołakowski P., Pretorianie Stalina. Sowieckie służby bezpieczeństwa i wywiadu na ziemiach polskich 1939–1945, Warszawa 2010
Lowenthal J., Venona and Alger Hiss, „Intelligence and National Security” 2000, nr 5
Mark E., Venona’s Source 19 and the ‘Trident’ Conference of 1943. Diplomacy or Espionage?, „Intelligence and Security” 1998, nr 2
Materski W., Stefan Litauer. Przyczynek do biografii, „Dzieje Najnowsze” 2011, nr 2
McJimsey G., Harry Hopkins, Ally of the Poor and Defender of Democracy, Harvard 1987
Modin Y., My Five Cambridge Friends, London 1994
Paczkowski A., Trzy twarze Józefa Światły. Przyczynek do historii komunizmu w Polsce, Warszawa 2009
Plokhy S.M., Jałta. Cena pokoju, tłum. R. Bartołd, Poznań 2011
Судоплатов П., Спецоперации. Лубянка и Кремль 1930–1950 годы, Moskva 1997
Tebinka J., Polityka brytyjska wobec problemu granicy polsko-radzieckiej 1939–1945, Warszawa 1998
Venona. Soviet Espionage and the American Response 1939–1957, red. R.L. Benson, M.Warner, Laguna Hills 1996
West N., Tsarev O., Klejnoty koronne. Brytyjskie tajemnice z archiwów KGB, tłum. H. Pawlikowska-Gannon, Warszawa 2000
West N., Venona. The Greatest Secret of the Cold War, London 1999
Żukow G., Wspomnienia i refleksje, tłum. P. Marciniszyn, F. Czuchrowski, Cz. Czarnogórski, Warszawa 1985
https://www.nsa.gov/news-features/declassified-documents/venona/, dostęp 4 VIII 2020 r.
http://svr.gov.ru/history/person.htm, dostęp 26 V 2020 r.
https://www.nsa.gov/news-features/declassified-documents/venona/, dostęp 4 VIII 2020 r.
https://www.nsa.gov/news-features/declassified-documents/venona/, dostęp 4 VIII 2020 r.
https://www.nsa.gov/news-features/declassified-documents/venona/, dostęp 4 VIII 2020 r.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
