okładka

Tom 33 Nr 1 (2019)

ISSN:
1427-7476

Dział: Studia

Socjologiczne interpretacje ruchu „Solidarności” lat 1980–1981. Próba usystematyzowania istniejącej literatury

Adam Mielczarek

Uniwersytet Jagielloński

Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 33 Nr 1 (2019), strony: 59-82

Data publikacji: 2019-06-30

Abstrakt

I nterpretacje ruchu „Solidarność” są zbliżone do klasycznych podejść w teoriach ruchów społecznych, z których każda inaczej rozumie społeczny mechanizm napędza- jący ich działanie. Celem artykułu jest uporządkowanie tych interpretacji, funkcjonu- jących w literaturze socjologicznej, krajowej i zagranicznej (i na ogół słabo znanych historykom). Autor wyodrębnia podejścia ujmujące „Solidarność” jako ruch klasowy, postrzegające jego powstanie jako reakcję na kryzys systemu oraz takie, w których za siłę napędową ruchu uznaje się działania opozycji demokratycznej, a także dwa rodzaje metod nawiązujących do tzw. teorii nowych ruchów społecznych. Według autora żadne z opisanych podejść teoretycznych nie ujmuje dynamiki ruchu „Solidarności” w całej jego złożoności, w szczególności zaś nie wyjaśnia jego rozmiarów i długotrwałych kon- sekwencji kulturowych. Poszczególne z nich wskazują jednak na ważne aspekty jego działania i tworzą podstawę do dalszych bardziej syntetycznych badań.

Adamski W., Aspiracje jako źródło społecznego konfliktu: młode pokolenie Polaków w perspektywie porównawczej [w:] Fenomen „Solidarności” i zmiana ustroju. Polacy 1980–2011, red. W. Adamski, Warszawa 2014.

Adamski W., Konflikt ogólnospołeczny: struktura – podłoże – wyzwania systemowe [w:] Fenomen „Solidarności” i zmiana ustroju. Polacy 1980–2011, red. W. Adamski, Warszawa 2014.

Adamski W., „Solidarność” jako kłopotliwy problem badawczy [w:] Fenomen „Solidarności” i zmiana ustroju. Polacy 1980–2011, red. W. Adamski, Warszawa 2014.

Arato W., Civil Society vs. the State: Poland 1980–81, „Telos” 1981, nr 47.

Bakuniak G., Nowak K., Proces kształtowania się świadomości zbiorowej w latach 1976–1980 [w:] Społeczeństwo polskie czasu kryzysu. Przeobrażenia świadomości i warianty zachowań, red. S. Nowak, Warszawa 1984.

Barker C., Barker E., „Solidarność” 1980–81 a PRL – analiza marksistowska, przeł. H. Bogusławska, Warszawa 2001.

Bernhard M.H., Reinterpreting Solidarity, „Studies in Comparative Communism” 1991, t. 24, nr 3.

Bernhard M.H., The Origins of Democratization in Poland: Workers, Intellectuals, and Oppositional Politics, New York 1993.

Brzechczyn K., Od rewolucji proletariackiej do powstania narodowego. Przegląd konceptualizacji „Solidarności” w naukach społecznych i humanistycznych, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2013, nr 2 (22).

Buechler S., Teorie nowych ruchów społecznych [w:] Dynamika życia społecznego.

Współczesne koncepcje ruchów społecznych, red. K. Gorlach, P. Mooney, Warszawa 2008.

Ciżewska E., Filozofia publiczna Solidarności. Solidarność 1980 –1981 z perspektywy republikańskiej tradycji politycznej, Warszawa 2010.

Ciżewska E., Powstanie Solidarności na Wybrzeżu w świetle teorii ruchów społecznych, „Studia Socjologiczne” 2010, nr 3 (198).

Ciżewska-Martyńska E., The Cultural Perspective in Social Movement Theories and Past Research on the Solidarity Movement, „Polish Sociological Review” 2018, nr 1 (208).

Cohen J., Strategy or Identity: New Theoretical Paradigms and Contemporary Social Movements, „Social Research” 1985, nr 52 (4).

Davies J.C., Towards a Theory of Revolution [w:] H.L. Ross, Perspectives on the Social Order, New York 1968 (wydanie polskie: J.C. Davies, Przyczynek do teorii rewolucji [w:] Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, wybór W. Derczyński, A. Jasińska-Kania, J. Szacki, Warszawa 1975.

Diani M., Social Movements, Contentious Actions, and Social Networks: ‘ from Metaphor to Substance’? [w:] Social Movements and Networks. Relational Approaches to Collective Action, red. M. Diani, D. McAdam, New York 2003.

Dynamika życia społecznego. Współczesne koncepcje ruchów społecznych, red. K. Gorlach, P. Mooney, Warszawa 2008.

Eder K., Beyond Class as a Historical Subject. Towards a Theoretical Construction of Collective Actors [w:] K. Eder, The New Politics of Class. Social Movements and Cultural Dynamics in Advanced Societies, London 1993.

Eder K., The ‘New Social Movements’. Moral Crusades, Political Pressure Groups, or a Social Movement? [w:] K. Eder, The New Politics of Class. Social Movements and Cultural Dynamics in Advanced Societies, London 1993.

Eyerman R., Jamison A., Social Movements. A Cognitive Approach, Cambridge 1991.

Fałkowski M., Ruch społeczny i „podziemny rynek”. O logice funkcjonowania niezależnego ruchu wydawniczego w PRL (1976–1989) [w:] Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, red. P. Gasztold-Seń, N. Jarska, J. Olaszek, Warszawa 2016.

Fałkowski M., Turning Prayers into Protest: the “Katyń Hollow” and Mobilization at the Cemetery (artykuł niepublikowany, w posiadaniu autora).

Flam H., Anxiety and Successful Oppositional Construction of Societal Reality: The Case of KOR, „Mobilization: An International Journal” 1996, nr 1.

Foryś G., Dynamika sporu. Protesty rolników w III Rzeczpospolitej, Warszawa 2008.

Gawin D., Sierpień 1980 w świetle tradycji republikańskiej [w:] Solidarność. Wydarzenie, konsekwencje, pamięć, red. A. Sułek, Warszawa 2006.

Gawin D., Wielki zwrot. Ewolucja lewicy i odrodzenie idei społeczeństwa obywatelskiego 1956–1976, Kraków 2013.

Glenn J., Contentious Politics and Democratization: Comparing the Impact of Social Movements on the Fall of Communism in Eastern Europe, „Political Studies” 2003, t. 51.

Gliński P., Polscy Zieloni. Ruch społeczny w okresie przemian, Warszawa 1996.

Goodwyn L., Jak to zrobiliście?: powstanie Solidarności w Polsce, przeł. K. Rosner, Gdańsk 1992.

Goodwyn L., Reply to Tymowski, „Telos” 1992, nr 91.

Kaczmarczyk M., Wielowymiarowa teoria Solidarności, „Studia Socjologiczne” 2010, nr 3 (198).

Kolasa-Nowak A., Zmiana systemowa w Polsce w interpretacjach socjologicznych, Lublin 2010.

Kowalski S., Krytyka solidarnościowego rozumu. Studium z socjologii myślenia potocznego, Warszawa 1990.

Krasnodębski Z., Wizja polityki „Solidarności” 1980–81 oraz w III Rzeczpospolitej [w:] R. Bäcker, A. Dudek, Z. Krasnodębski, J. Kurczewski, M. Latoszek, J. Mikułowski-Pomorski, M. Muskat, Solidarność dwadzieścia lat później, Kraków 2001.

Krzemiński I., Latentne wzory kultury a dynamika postaw społeczeństwa polskiego [w:] Dziedzictwo Stefana Nowaka, red. A. Sułek, Warszawa 1992.

Krzemiński I., Świat zakorzeniony, Warszawa 1988.

Krzemiński I., Bakuniak G., Banaszak H., Kruczkowska A., Polacy – jesień ’80, Warszawa 1983.

Kubik J., Czyje to dzieło: robotników, intelektualistów, czy jeszcze kogoś innego?

Kontrowersje wokół pochodzenia i składu społecznego „Solidarności”, „Kultura i Społeczeństwo” 1994, nr 1.

Kubik J., Polityka kontestacji, protest, ruchy społeczne: logika rozwoju teorii, „Societas/Communitas” 2007, nr 1–2.

Kubik J., The Power of Symbols against the Symbols of Power. The Rise of Solidarity and the Fall of State Socialism in Poland, Pennsylvania 1994.

Kuczyński P., Badanie „Solidarności”: kontekst społeczny i kontekst poznawczy [w:] P. Kuczyński, M. Frybes, W poszukiwaniu ruchu społecznego. Wokół socjologii Alaina Touraine’a, z udziałem J. Strzeleckiego i D. Lapeyronnie, Warszawa 1994.

Kuczyński P., Nowak K., The Solidarity Movement in Relation to Society and the State , „Research in Social Movements, Conflicts and Change” 1988, t. 10.

Kula M., Historycy a socjologowie dziś [w:] Socjologia historyczna. Wokół wyzwań teoretycznych i praktyki badawczej, red. B. Cymbrowski, K. Frysztacki, Opole 2015.

Kurczewski J., Dawny ustrój i rewolucja [w:] J. Kurczewska, J. Kurczewski, Konflikt i „Solidarność” 1980/1981, Warszawa 2010.

Kuroń J., Myśli o programie działania, Warszawa 1977.

Kuroń J., Uwagi o strukturze ruchu demokratycznego, Warszawa 1979.

Kuroń J., Zasady ideowe, Warszawa 1978.

Kuroń J., Zło, które czynię, Warszawa 1984.

Laba R., The Roots of Solidarity. A Political Sociology of Poland’s Working-Class Democratization, Princeton, New Jersey 1991.

Latoszek M., „Solidarność”: ruch społeczny, rewolucja czy powstanie? [w:] „Solidarność” w imieniu narodu i obywateli, red. M. Latoszek, Gdańsk 2005.

Lekcja Sierpnia. Dziedzictwo „Solidarności” po dwudziestu latach, red. D. Gawin, Warszawa 2002.

Lipski J.J., KOR. Komitet Obrony Robotników – Komitet Samoobrony Społecznej, Warszawa 2006.

Marody M., Kolbowski J. i in., Polacy 80. Wizje rzeczywistości dnia (nie)codziennego, Warszawa 2004.

Martell L., Stammers N., The Study of Solidarity and the Social Theory of Alain Touraine [w:] J. Clark, M. Diani, Alain Touraine, London–New York 1996.

Magala S. (S. Starski), Walka klas w bezklasowej Polsce, przeł. J. Dąbrowski, Gdańsk 2012.

Mason D.S., Public Opinion and Political Change in Poland, 1980–1982, Cambridge 1985.

Matynia E., The Lost Treasure of Solidarity , „Social Research” 2001, nr 4.

Mazur K., Aideologia Solidarności, „Pressje” 2010, nr 21.

Mazur K., Przekroczyć nowoczesność. Projekt polityczny ruchu społecznego Solidarność, Kraków 2017.

Meardi G., The Legacy of ‘Solidarity’: Class, Democracy, Culture and Subjectivity in the Polish Social Movement, „Social Movement Studies” 2005, t. 4, nr 3.

Melucci A., The Nomads of the Present. Social Movements and Individual Needs in Contemporary Society, London 1989.

Michnik A., KOR i Solidarność, „Zeszyty Historyczne” 1985, nr 74.

Mielczarek A., Drugi obieg wydawniczy lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych jako element ruchu społecznego. Zastosowanie teorii ruchów społecznych do analizy opozycji w Polsce [w:] Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, red. P. Gasztold-Seń, N. Jarska, J. Olaszek, Warszawa 2016.

Mielczarek A., Ruch „Solidarności” w świetle teorii ruchów społecznych [w:] Kultura Solidarności. Socjologiczno-antropologiczne analizy kulturowego dziedzictwa „Solidarności”, red. K. Ciechorska-Kulesza, R. Kossakowski, P. Łuczeczko, Pszczółki 2011.

Mielczarek A., Śpiący rycerze. Szeregowi działacze warszawskiego podziemia lat osiemdziesiątych, Warszawa 2006.

Mielczarek A., Wolność słowa czy niepodległość? Różnorodność motywacji i tożsamości szeregowych działaczy podziemia wydawniczego [w:] Warszawa niezłomna: antysystemowe formy opozycji i oporu społecznego w stolicy (1980–1989), red. B. Noszczak, Warszawa 2013.

Narojek W., Podstawy społeczne polityki w społeczeństwie wykonawców planów [w:] W. Narojek, Perspektywy pluralizmu w upaństwowionym społeczeństwie, Londyn 1986.

Nowak K., Kryzys legitymizacyjny systemu w perspektywie doświadczenia życia codziennego [w:] Społeczeństwo polskie czasu kryzysu. Przeobrażenia świadomości i warianty zachowań, red. S. Nowak, Warszawa 1984.

Nowak S., System wartości społeczeństwa polskiego, „Studia Socjologiczne” 1979, nr 4.

Osa M., Sieci opozycji w PRL [w:] Dynamika życia społecznego. Współczesne koncepcje ruchów społecznych, red. K. Gorlach, P. Mooney, Warszawa 2008.

Osa M., Solidarity and Contention. Networks of Polish Opposition, Minneapolis–London 2003.

Ost D., Solidarity and the Politics of Anti-Politics: Opposition and Reform in Poland since 1968, Philadelphia 1990 (wydanie polskie: D. Ost, Solidarność a polityka antypolityki, przeł. S. Kowalski, Gdańsk 2014).

Porta D. della, Diani M., Ruchy społeczne. Wprowadzenie, przeł. A. Sadza, Kraków 2009.

Rychard A., Pożądany ład polityczny a interesy społeczne [w:] Fenomen „Solidarności” i zmiana ustroju. Polacy 1980–2011, red. W. Adamski, Warszawa 2014.

Słodkowska I., Społeczeństwo obywatelskie na tle historycznego przełomu. Polska 1980–1989, Warszawa 2006.

Smelser N.J., Theory of Collective Behavior, New York 1962.

Staniszkis J., Ontologia socjalizmu, Warszawa 1989.

Staniszkis J., Samoograniczająca się rewolucja, Gdańsk 2010.

Stawrowski Z., Solidarność znaczy więź. W kręgu myśli Józefa Tischnera i Jana Pawła II, Kraków 2010.

Sułek A., Dlaczego socjologia nie przewidziała „Solidarności” i co z tego wynikło [w:] Solidarność. Wydarzenie, konsekwencje, pamięć, red. A. Sułek, Warszawa 2006.

Szacki J., Liberalizm po komunizmie, Warszawa 1994.

Sztompka P., Dynamika ruchu odnowy w świetle teorii zachowania zbiorowego, „Studia Socjologiczne” 1982, nr 3–4/1982 (86–87).

Sztompka P., Socjologia zmian społecznych, Kraków 2005.

Śpiewak P., Alexis de Tocqueville i Hannah Arendt o „Solidarności”, „Res Publica” 1987, nr 5.

Touraine A. i in., Solidarność. Analiza ruchu społecznego 1980–1981, przeł. A. Krasiński, Warszawa 1989.

Tymowski A., Workers vs. Intellectuals in Solidarnosc, „Telos” 1991–1992, nr 90.

Zaremba M., Zimno, ciepło, gorąco. Nastroje Polaków od „zimy stulecia” do lata ’80 [w:] Solidarność od wewnątrz 1980–1981, red. A. Friszke, K. Persak, P. Sowiński, Warszawa 2013.

okładka

Tom 33 Nr 1 (2019)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2019-12-08

Dział: Studia