Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Fałszywy generał. Przypadek Kazimierza Leskiego i siatek łączności AK we Francji latach 1942–1944 jako przykład wykreowanej narracji w dziejach polskiego wywiadu
Władysław Bułhak
https://orcid.org/0000-0003-0803-3061
Instytut Pamięci Narodowej, Uniwersytet Warszawski
Mariusz Olczak
Archiwum Akt Nowych w Warszawie
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 45 Nr 1 (2025), strony: 317-352
Data publikacji: 2025-10-15
https://doi.org/10.48261/PIS254512
PDF
Abstrakt
W pierwszej części tekstu autorzy poddają krytycznej ocenie twierdzenia Kazimierza Leskiego „Bradla” dotyczące jego rzekomych podróży po Europie w mundurze niemieckiego generała, podejmują także próbę opisania rzeczywistego znaczenia kierowanej przezeń komórki „666” Oddziału II Komendy Głównej ZWZ-AK. W drugiej części rekonstruują historię budowy w omawianym okresie systemu łączności zagranicznej tej organizacji, łączącej okupowaną Polskę z Londynem poprzez Francję, i starają się odtworzyć rzeczywistą rolę odegraną w tych działaniach przez bohatera artykułu, a także inne osoby, w tym Bohdana Wernera, Tadeusza Jabłońskiego i Charlotte Trolley de Prévaux (née Lotkę Leitner). Wykazują, że opowieści Leskiego o jego podróżach po Europie w niemieckim mundurze generalskim można bez większych wątpliwości uznać za fałszywą narrację historyczną, a jego wspomnienia należy traktować jako dzieło częściowo literackie, tylko osnute wokół rzeczywistych wydarzeń. „Bradl” bez wątpienia uczestniczył w tworzeniu sieci łączności kraju z centralą w Londynie, jednak jego rola w tych działaniach była co najwyżej pomocnicza. Także znaczenie niewielkiej komórki „666” zostało przezeń zmitologizowane. Ponadto wydaje się prawdopodobne, że zagraniczne zadania jego, względnie owej komórki, były przede wszystkim związane z działalnością wywiadu i kontrwywiadu ZWZ-AK. Jest to nasze oryginalne ustalenie, zaprezentowane po raz pierwszy w tym tekście.
Słowa kluczowe
Kazimierz Leski • Bohdan Werner • Tadeusz Jabłoński • Charlotte Trolley de Prévaux (née Lotka Leitner) • wywiad ZWZ-AK • łączność zagraniczna ZWZ-AK • Oddział II ZWZ-AK • fałszywa narracja historyczna Kazimierz Leski • Bohdan Werner • Tadeusz Jabłoński • Charlotte Trolley de Prévaux (née Lotka Leitner) • Home Army intelligence • Home Army foreign communications networks • Second Division of Home Army Headquarters • false historical narrative
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych, Warszawa, Armia Krajowa, Akta Kazimierza Leskiego.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Warszawa, Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie [1944] 1945–1954, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1954–1990, Stołeczny Urząd Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1983–1990, Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie 1946–1955.
Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń, Archiwum Wydziału Łączności Zagranicznej Komendy Głównej ZWZ-AK „Zagroda”.
National Archives, Kew, London, War Office.
Studium Polski Podziemnej, Londyn, Oddział VI Sztabu Naczelnego Wodza, Kolekcja 23: Cichociemni – skoczkowie, Kwestionariusze Weryfikacyjne, Teki Personalne.
„Atlantic” – Referat 997 Wydziału Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu KG AK, oprac. M. Olczak, Warszawa 2023.
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. II, cz. 1–2: Czerwiec 1941 – kwiecień 1943, red. W. Grabowski, Warszawa 2019.
Iwańska A., Gralewski J., Wojenne odcinki (Warszawa 1940–1943), Londyn 1982.
Jankowski S. „Agaton”, Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie, Warszawa 1980, t. 1–2.
Nowak-Jeziorański J., Kurier z Warszawy, Warszawa–Kraków 1989.
Leski K., Życie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu AK, wyd. 1, Warszawa 1989.
Leski K., „666” [w:] Życie na krawędzi. Wspomnienia żołnierzy antyhitlerowskiego wywiadu, oprac. W. Kozaczuk, Warszawa 1980.
Mańkowska K., Moja misja wojenna. Bez trwogi i nienawiści, Poznań 2022.
Stpiczyński A., Wbrew wyrokowi losu, Warszawa 1988.
https://en.wikipedia.org/wiki/Carlos_Romero_Gim%C3%A9nez, dostęp 27 XII 2023 r.
https://en.wikipedia.org/wiki/Category:Generals_of_the_German_Army_(Wehrmacht), do-
stęp 2 I 2024 r.
https://en.wikipedia.org/wiki/Ranks_and_insignia_of_the_Reichsbahn, dostęp 5 I 2024 r.
–2019. Centenaire du Lycée français de Varsovie / Stulecie Liceum Francuskiego w Warszawie,
t. 1: 1919–1939, red. L.A. Mensdorff-Pouilly, D. Gerard, Warszawa 2019.
Bourhill J., The Killing Fields of Provence. Occupation, Resistance and Liberation in the South of France, Yorkshire–Philadelphia 2019.
Bułhak W., Kazimierz Leski – niezwykły żywot oficera wywiadu i kontrwywiadu Armii Krajowej [w:] M. Oleksicki, T. Piątkowski, Bradl, t. 3, Warszawa 2018.
Bułhak W., Kunert A.K., Kontrwywiad podziemnej Warszawy. Struktura, zadania i obsada personalna Kontrwywiadu Komendy Głównej, Obszaru Warszawa i Okręgu Warszawa ZWZ-AK w latach 1939–1944 [w:] Wywiad i kontrwywiad Armii Krajowej, red. W. Bułhak, Warszawa 2008.
Bułhak W., W masce i bez maski. Wywiad polski na wychodźstwie w czasie II wojny światowej, Warszawa 2025.
Dubicki T., Bazy wojskowej łączności zagranicznej ZWZ-AK w latach 1939–1945. Studia i materiały, Częstochowa 2000.
Frankreich und Belgien unter Deutscher Besatzung 1940–1944. Die Bestände des Bundesarchiv-Militärarchivs Freiburg, oprac. S. Martens, S. Remus, Stuttgart 2002.
Gałęzowski M., Adam Tadeusz Obarski (1905–1973) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 2, Kraków–Warszawa–Wrocław 2004.
Heines J.E., Klehr H., Vassiliev A., Spies. The Rise and Fall of the KGB in America, New Haven–London 2009.
Król E.C. [nota], K. Leski, „Życie niewłaściwie urozmaicone”, „Acta Poloniae Historica” 1992, t. 66.
Kuśnierz R., Afera Rana – wpadka polskiego wywiadu w ZSRS, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2011, t. 46.
Latkowska-Rudzińska H., Łączność zagraniczna Komendy Głównej Armii Krajowej 1939–1944. Odcinek „Południe”, Lublin 1985.
Libionka D., Z getta warszawskiego przez Francję i Hiszpanię do Londynu. Niewiarygodna historia Edwarda Rajnfelda-Tohariego, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2022, nr 18.
Matusak P., Wywiad Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej 1939–1945, Warszawa 2002.
Minczykowska K., Cichociemna. Generał Elżbieta Zawacka „Zo”, Warszawa–Toruń 2014.
Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, Warszawa 1990.
Ney-Krwawicz M., Życie codzienne a służba żołnierzy-pracowników Komendy Głównej Armii Krajowej 1939–1944, Warszawa 2023.
Pepłoński A., Wywiad polski na ZSRR 1921–1939, Warszawa 1996.
Reimer M., Kubitzki V., Die Eisenbahn in Polen 1939–1945. Die Geschichte der Generaldirektion der Ostbahn, Stuttgart 2004.
Subotkin W., Z kart historii polskiego lotnictwa, Warszawa 1985.
Tucholski J., Spadochroniarze, Warszawa 1991.
Umbreit H., Der Militärbefehlshaber in Frankreich 1940–1944, Wehrwissenschaftliche Forschungen, Boppard am Rhein 1968.
Vom Überfall auf die Sowjetunion bis zur sowjetischen Gegenoffensive bei Stalingrad (Juni 1941 bis November 1942), oprac. K. Drechsler, K. Drobisch, W. Schumann, Berlin 1975 (seria: „Deutschland im zweiten Weltkrieg”, t. 2).
Werner B., Silniki i śmigła: podręcznik dla pilotów i mechaników, Warszawa 1939.
Werner S., Korzenie: sławni i bliscy z rodziny Wernerów oraz rodzin skoligaconych: Norblinów, Schuchów, Malczów, Fukierów, Meisnerów, Warszawa 2002.
Wernic A., Wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu, „Kronika Warszawy” 1990, t. 1/4 (81–84).
Yung-de Prévaux A., Jacques i Lotka. Miłość i walka w ruchu oporu, Warszawa 2010.
Zacharski M., Kody wojny. Niemiecki wywiad elektroniczny w latach 1907–1945 a losy polskich, sowieckich, alianckich kodów i szyfrów, Kwilcz 2015.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Antoni Józef Bohdanowicz, Władysław Bułhak, Andrzej Friszke, Małgorzata Ptasińska-Wójcik, Krzysztof Tarka, [Dyskusja] Stan badań nad emigracją i źródła do jej dziejów , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 15 Nr 1 (2010)
- Władysław Bułhak, Janusz Kaliński, Dariusz Stola, Andrzej Zawistowski, Jacek Luszniewicz, Łukasz Dwilewicz, [Dyskusja] Czy Polska rosła w siłę i ludzie żyli dostatniej? , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 13 Nr 2 (2008)
- Władysław Bułhak, Zdrada za Spiżową Bramą? Rekonstrukcja podstawowej sieci informacyjnej wywiadu MSW PRL w Watykanie w latach kształtowania się polityki wschodniej Stolicy Apostolskiej (1962–1978) , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 23 Nr 1 (2014)
- Zbigniew Siemiątkowski, Władysław Bułhak, [Recenzja] Kronika wywiadu PRL. Wokół książki Zbigniewa Siemiątkowskiego "Wywiad a władza. Wywiad cywilny w systemie sprawowania władzy politycznej PRL", Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2009 , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 17 Nr 1 (2011)
- Mariusz Olczak, Przemysław Benken, Mariusz Olczak, Jan Rodowicz ANODA. Życie i śmierć bohatera „Kamieni na szaniec”, Warszawa 2015, ss. 550 , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 25 Nr 1 (2015)
- Władysław Bułhak, Timothy Snyder, [Recenzja] Timothy Snyder, Rekonstrukcja narodów. Polska, Ukraina, Litwa, Białoruś 1569–1999, Pogranicze, Sejny 2006, ss. 333 (The Reconstruction of Nations. Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus 1569–1999, Yale University Press, New Haven – London 2003, ss. XV+367). , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 11 Nr 1 (2007)
- Władysław Bułhak, Donos wywiadu Gwardii Ludowej do gestapo na rzekomych komunistów i kryptokomunistów (wrzesień 1943 roku) , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 12 Nr 1 (2008)
