Wiktor Pietruszka (1910–2003) – zapomniany rewindykator polskich dzieci z powojennych Niemiec
Pamięć i Sprawiedliwość, V. 44 N. 2 (2024), pages: 219-240
Publication date: 2025-04-02
https://doi.org/10.48261/PIS244410
Abstract
Podczas II wojny światowej Polska poniosła ogromne straty ludnościowe. Ich część to dzieci zabrane przez nazistowskie Niemcy w celach germanizacyjnych. Po wojnie władze w Warszawie podjęły starania o ich odzyskanie. Od marca 1947 r. zadania z tego zakresu realizował zespół Pełnomocnika Rządu do spraw Rewindykacji Dzieci Polskich. Zastępcą szefa tej instytucji był Wiktor Pietruszka (1910–2003), łodzianin, doświadczony pracownik opieki społecznej. Stworzył on interesującą koncepcję poszukiwania całych grup dzieci, a nie tylko pojedynczych osób. Na wdrożenie tej metody działania zabrakło jednak czasu i pełnego poparcia wśród współpracowników. Po odwołaniu do Polski w końcu 1949 r. Pietruszka wznowił studia wyższe, z czasem został dyrektorem Miejskiego Urzędu Statystycznego w Łodzi. Opierając się na statystyce, wypowiadał się m.in. na temat losów polskich dzieci w czasie II wojny światowej. Celem artykułu jest pokazanie jego sylwetki i określenie roli w staraniach władz w Warszawie o rewindykację najmłodszych obywateli. W artykule wykazano, że kwestia poszukiwania i rewindykacji dzieci polskich z okupowanych Niemiec wymaga także spojrzenia przez pryzmat badań biograficznych.
Riferimenti bibliografici
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Generalny Pełnomocnik Rządu do spraw Repatriacji 313, 315, 317, 462, 499, Ministerstwo Administracji Publicznej 3/547, 3071, Ministerstwo Oświaty 3674, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej 364, 371, 372, Polski Czerwony Krzyż Zarząd Główny 62, 77, 94, 100, 111, 240, 250, 251.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, 1/267/2.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi, Ld 226/149.
Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Biuro Repatriacji 109.
Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta Miasta Łodzi 41336, Miejska Rada Narodowa i Zarząd Miejski – Wydział Opieki Społecznej 56, Miejska Rada Narodowa i Zarząd Miejski – Wydział Prezydialny 10.
Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego, 2788/H.
„Dziennik Łódzki” 1946, 1988.
„Kurier Popularny” 1947.
Monitor Polski 1955.
A. Fedorowicz, Sylwetka Romana Hrabara https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1550379,1,sylwetka-romana-hrabara.read (dostęp 15 I 2024 r.).
Trials of war criminals before the Nuernberg Military Tribunals, t. V: The RuSHA case, The Pohl case, US Government Printing Office, Washington 1950, p. 163, https://www.uni-marburg. de/de/icwc/dokumentation/icwc-datenbank/dokumente/nmt/nt_war-criminals_vol-v.pdf (dostęp 15 III 2024 r.).
Domański C., Jędrzejczak A., Rozwój statystyki łódzkiej, Łódź 2015.
Działacze, pracownicy i współpracownicy Okręgowej Komisji w Łodzi [w:] Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi (1945–1949, 1965–1980 r.). Materiały z posiedzenia plenarnego w dniu 27 XI 1980 r., Łódź 1981.
Galiński A., Działalność Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Łodzi (1945–1949) [w:] Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi (1945–1949, 1965–1980). Materiały z posiedzenia plenarnego w dniu 27 XI 1980 r., Łódź 1981.
Gałęziowski J., Niedopowiedziane biografie. Polskie dzieci urodzone z powodu wojny, Warszawa 2022.
Germanizacja dzieci polskich w świetle dokumentów, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce” 1949, t. 5.
Helbing I., Polens verlorene Kinder. Die Suche und Repatriierung verschleppter polnischer Kinder nach 1945, Frankfurt (Oder) 2015.
Hoffmann, Ausländische Zwangsarbeiterinnen in Oldenburg während des Zweiten Weltkrieges. Eine Rekonstruktion des Lebensverhältnisse und Analyse von Erinnerungen deutscher und polnischer Zeitzeuginenn, Oldenburg 1999.
Hrabar R., Jakim prawem?, Katowice 1962.
Hrabar R., Janczarowie XX wieku, Katowice 1983.
Hrabar R., Skazane na zagładę. Praca niewolnicza kobiet polskich w III Rzeszy i los ich dzieci, Katowice 1989.
Hrabar R., Tokarz Z., Wilczur J.E., Czas niewoli. Czas śmierci. Martyrologia dzieci polskich w okresie okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1979.
Hrabar R.Z., Hitlerowski rabunek dzieci polskich (1939–1945), Katowice 1960.
Kacperska J., Germanizacja dzieci polskich w okresie okupacji, Warszawa 1948.
Karpińska-Morek E., Parszywe powody [w:] Teraz jesteście Niemcami. Wstrząsające losy zrabowanych dzieci polskich, red. W. Olszówka, Kraków 2018.
Karpińska-Morek E., Szafa Hrabara [w:] Teraz jesteście Niemcami. Wstrząsające losy zrabowanych dzieci polskich, red. W. Olszówka, Kraków 2018.
Leszczyński E., Sonderbehandlung. Zbrodnia na polskich dzieciach, Wrocław 2014.
Malinowska A., Brunatna kołysanka. Historia uprowadzonych dzieci, Warszawa 2017.
Müller K.-D., Wendler D., NS-Zwangsarbeit und Kriegswirtschft 1939–1945. Ausländereinsatz im Deutschen Reich und Sachsen. Repatriierung – Nachkriegsprozesse – Entschädigung, Dresden 2021.
Ossowski A., „Dzieci z zielonego autobusu”. Z zeznań o niemieckim obozie dla polskich dzieci przy ul. Przemysłowej w Łodzi (1942–1945), Łódź 2022.
Polak W., Galij-Skarbińska S., Zbrodnia i grabież. Jak Niemcy tuszują prawdę o sobie 1939–2019, Kraków 2019.
Puś W., Zarys historii Uniwersytetu Łódzkiego 1945–2015, Łódź 2015.
Raport o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej. Opracowanie, t. 1, [Warszawa 2022].
Ryk A., Losy polskich dzieci w alianckich strefach okupacyjnych w latach 1945–1950 [w:] Zbrodnia bez kary… Eksterminacja i cierpienie polskich dzieci pod okupacją niemiecką 1939–1945, red. J. Kostkiewicz, Kraków 2020.
Schmitz-Köster D., W imię rasy. Dzieci dla Führera – mity i rzeczywistość, Warszawa 2000.
Smolorz R.P., Zwangsarbeit im „Dritten Reich” am Beispiel Regensburgs, Regensburg 2003.
Szymoniczek J., W cieniu wojny. Polski Czerwony Krzyż w latach 1945–1972, Warszawa 2016.
Taylor L., In the children’s best interests. Unaccompanied children in American – Occupied Germany 1945–1952, Toronto–Buffalo–London 2017.
Wasiak J., Rewindykacja dzieci łódzkich z Niemiec, „Rocznik Łódzki” 1962, t. 6 (9).
Wasiak J., Zniemczanie dzieci polskich w Łodzi [w:] Zbrodnie hitlerowskie wobec dzieci i młodzieży Łodzi oraz okręgu łódzkiego, Łódź 1979.
Wnuk J., Radomska-Strzemecka H., Dzieci polskie oskarżają (1939–1945), Warszawa 1961.
Wolska-Zielińska J., Organizacja i funkcjonowanie nazistowskich placówek germanizacyjnych na terenie okupowanej Polski w latach 1940–1945 (na tle działalności stowarzyszenia Lebensborn).
Sprawozdanie z badań, „Sobótka. Śląski Kwartalnik Historyczny” 2016, nr 1.
Woniak K., Oblicza przymusu. Polacy na robotach w Berlinie 1939–1945, Lublin 2023.
Woock J., Zwangsarbeit auländischer Arbeitskräfte im Regionalbareich Verden / Aller (1939–1945), Norderstedt 2004.
Wróbel J., Rabunek i germanizacja dzieci polskich przez III Rzeszę w okresie drugiej wojny światowej oraz ich rewindykacja przez władze polskie po wojnie w świetle źródeł Instytutu Pamięci Narodowej [w:] Educare necesse est – my wśród obcych, obcy wśród nas. Przykłady dobrych praktyk edukacyjnych, red. V. Urbaniak, Warszawa 2023.
Licenza
Copyright (c) 2024 Pamięć i Sprawiedliwość

Questo lavoro è fornito con la licenza Creative Commons Attribuzione - Non commerciale - Non opere derivate 4.0 Internazionale.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Puoi leggere altri articoli dello stesso autore/i
- Krzysztof Lesiakowski, Strajk robotników łódzkich w lutym 1971 roku , Pamięć i Sprawiedliwość: V. 1 N. 1 (2002)
- Krzysztof Lesiakowski, Marcin Zaremba, Dariusz Stola, [Recenzja] PRL. Trwanie i zmiana, red. Dariusz Stola i Marcin Zaremba, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2003, ss. 424 , Pamięć i Sprawiedliwość: V. 4 N. 2 (2003)
- Krzysztof Lesiakowski, Wytyczne do pracy oficerów Głównego Zarządu Informacji WP w brygadach i komendach Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” 1948–1949 , Pamięć i Sprawiedliwość: V. 12 N. 1 (2008)
- Krzysztof Lesiakowski, Łódź wielokulturowa i przemysłowa. Perspektywa historyka niemieckiego. Hans-Jürgen Bömelburg, Lodz: Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert, Brill Schöningh, Padeborn 2022, 502 s. , Pamięć i Sprawiedliwość: V. 41 N. 1 (2023)
- Krzysztof Lesiakowski, Z dziejów Zagłady w Kraju Warty. Losy ludności żydowskiej w Sieradzu 1939–1942 , Pamięć i Sprawiedliwość: V. 23 N. 1 (2014)
- Krzysztof Lesiakowski, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata- profesor Helena Brodowska-Kubicz (1914-2003) , Pamięć i Sprawiedliwość: V. 38 N. 2 (2021)
Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
PDF (Język Polski)
