View Vol. 44 No. 2 (2024)

Vol. 44 No. 2 (2024)

ISSN:
1427-7476

eISSN:
2957-1723
Section: Varia

Wiktor Pietruszka (1910–2003) – Forgotten Recoverer of Polish Children from Post-war Germany

Krzysztof Lesiakowski

https://orcid.org/0000-0002-6176-6064

Wydział Filozoficzno-Historyczny Uniwersytetu Łódzkiego

Remembrance and Justice, Vol. 44 No. 2 (2024), pages: 219-240

Publication date: 2025-04-02

https://doi.org/10.48261/PIS244410

Abstract

During World War II, Poland suffered many casualties. Among them were children taken to Nazi Germany as part of the process of Germanizing. After the war, the authorities in Warsaw took steps to recover them. From March 1947, tasks in this field were carried out by the team of the Government Plenipotentiary for the Recovery of Polish Children. The deputy manager of this institution was Wiktor Pietruszka (1910–2003), from Łódź, an experienced social worker. He created the interesting concept of searching for entire groups of children, not just individuals. However, there was not enough time and support among his cooperators to implement this method. After being recalled to Poland at the end of 1949, Pietruszka returned to academic institution, and over time he became a director of the Municipal Statistics Office in Łódź. Referring to statistics, he aired his views including the fate of Polish children during World War II. The aim of the article is to present his profile and determine his role in Polish efforts to recover these children. The issue of searching for and recovering Polish children from occupied Germany requires looking at through the prism of biographical research, which is shown in this text.


Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Generalny Pełnomocnik Rządu do spraw Repatriacji 313, 315, 317, 462, 499, Ministerstwo Administracji Publicznej 3/547, 3071, Ministerstwo Oświaty 3674, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej 364, 371, 372, Polski Czerwony Krzyż Zarząd Główny 62, 77, 94, 100, 111, 240, 250, 251.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, 1/267/2.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi, Ld 226/149.

Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Biuro Repatriacji 109.

Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta Miasta Łodzi 41336, Miejska Rada Narodowa i Zarząd Miejski – Wydział Opieki Społecznej 56, Miejska Rada Narodowa i Zarząd Miejski – Wydział Prezydialny 10.

Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego, 2788/H.

„Dziennik Łódzki” 1946, 1988.

„Kurier Popularny” 1947.

Monitor Polski 1955.

A. Fedorowicz, Sylwetka Romana Hrabara https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1550379,1,sylwetka-romana-hrabara.read (dostęp 15 I 2024 r.).

Trials of war criminals before the Nuernberg Military Tribunals, t. V: The RuSHA case, The Pohl case, US Government Printing Office, Washington 1950, p. 163, https://www.uni-marburg. de/de/icwc/dokumentation/icwc-datenbank/dokumente/nmt/nt_war-criminals_vol-v.pdf (dostęp 15 III 2024 r.).

Domański C., Jędrzejczak A., Rozwój statystyki łódzkiej, Łódź 2015.

Działacze, pracownicy i współpracownicy Okręgowej Komisji w Łodzi [w:] Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi (1945–1949, 1965–1980 r.). Materiały z posiedzenia plenarnego w dniu 27 XI 1980 r., Łódź 1981.

Galiński A., Działalność Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Łodzi (1945–1949) [w:] Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi (1945–1949, 1965–1980). Materiały z posiedzenia plenarnego w dniu 27 XI 1980 r., Łódź 1981.

Gałęziowski J., Niedopowiedziane biografie. Polskie dzieci urodzone z powodu wojny, Warszawa 2022.

Germanizacja dzieci polskich w świetle dokumentów, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce” 1949, t. 5.

Helbing I., Polens verlorene Kinder. Die Suche und Repatriierung verschleppter polnischer Kinder nach 1945, Frankfurt (Oder) 2015.

Hoffmann, Ausländische Zwangsarbeiterinnen in Oldenburg während des Zweiten Weltkrieges. Eine Rekonstruktion des Lebensverhältnisse und Analyse von Erinnerungen deutscher und polnischer Zeitzeuginenn, Oldenburg 1999.

Hrabar R., Jakim prawem?, Katowice 1962.

Hrabar R., Janczarowie XX wieku, Katowice 1983.

Hrabar R., Skazane na zagładę. Praca niewolnicza kobiet polskich w III Rzeszy i los ich dzieci, Katowice 1989.

Hrabar R., Tokarz Z., Wilczur J.E., Czas niewoli. Czas śmierci. Martyrologia dzieci polskich w okresie okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1979.

Hrabar R.Z., Hitlerowski rabunek dzieci polskich (1939–1945), Katowice 1960.

Kacperska J., Germanizacja dzieci polskich w okresie okupacji, Warszawa 1948.

Karpińska-Morek E., Parszywe powody [w:] Teraz jesteście Niemcami. Wstrząsające losy zrabowanych dzieci polskich, red. W. Olszówka, Kraków 2018.

Karpińska-Morek E., Szafa Hrabara [w:] Teraz jesteście Niemcami. Wstrząsające losy zrabowanych dzieci polskich, red. W. Olszówka, Kraków 2018.

Leszczyński E., Sonderbehandlung. Zbrodnia na polskich dzieciach, Wrocław 2014.

Malinowska A., Brunatna kołysanka. Historia uprowadzonych dzieci, Warszawa 2017.

Müller K.-D., Wendler D., NS-Zwangsarbeit und Kriegswirtschft 1939–1945. Ausländereinsatz im Deutschen Reich und Sachsen. Repatriierung – Nachkriegsprozesse – Entschädigung, Dresden 2021.

Ossowski A., „Dzieci z zielonego autobusu”. Z zeznań o niemieckim obozie dla polskich dzieci przy ul. Przemysłowej w Łodzi (1942–1945), Łódź 2022.

Polak W., Galij-Skarbińska S., Zbrodnia i grabież. Jak Niemcy tuszują prawdę o sobie 1939–2019, Kraków 2019.

Puś W., Zarys historii Uniwersytetu Łódzkiego 1945–2015, Łódź 2015.

Raport o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej. Opracowanie, t. 1, [Warszawa 2022].

Ryk A., Losy polskich dzieci w alianckich strefach okupacyjnych w latach 1945–1950 [w:] Zbrodnia bez kary… Eksterminacja i cierpienie polskich dzieci pod okupacją niemiecką 1939–1945, red. J. Kostkiewicz, Kraków 2020.

Schmitz-Köster D., W imię rasy. Dzieci dla Führera – mity i rzeczywistość, Warszawa 2000.

Smolorz R.P., Zwangsarbeit im „Dritten Reich” am Beispiel Regensburgs, Regensburg 2003.

Szymoniczek J., W cieniu wojny. Polski Czerwony Krzyż w latach 1945–1972, Warszawa 2016.

Taylor L., In the children’s best interests. Unaccompanied children in American – Occupied Germany 1945–1952, Toronto–Buffalo–London 2017.

Wasiak J., Rewindykacja dzieci łódzkich z Niemiec, „Rocznik Łódzki” 1962, t. 6 (9).

Wasiak J., Zniemczanie dzieci polskich w Łodzi [w:] Zbrodnie hitlerowskie wobec dzieci i młodzieży Łodzi oraz okręgu łódzkiego, Łódź 1979.

Wnuk J., Radomska-Strzemecka H., Dzieci polskie oskarżają (1939–1945), Warszawa 1961.

Wolska-Zielińska J., Organizacja i funkcjonowanie nazistowskich placówek germanizacyjnych na terenie okupowanej Polski w latach 1940–1945 (na tle działalności stowarzyszenia Lebensborn).

Sprawozdanie z badań, „Sobótka. Śląski Kwartalnik Historyczny” 2016, nr 1.

Woniak K., Oblicza przymusu. Polacy na robotach w Berlinie 1939–1945, Lublin 2023.

Woock J., Zwangsarbeit auländischer Arbeitskräfte im Regionalbareich Verden / Aller (1939–1945), Norderstedt 2004.

Wróbel J., Rabunek i germanizacja dzieci polskich przez III Rzeszę w okresie drugiej wojny światowej oraz ich rewindykacja przez władze polskie po wojnie w świetle źródeł Instytutu Pamięci Narodowej [w:] Educare necesse est – my wśród obcych, obcy wśród nas. Przykłady dobrych praktyk edukacyjnych, red. V. Urbaniak, Warszawa 2023.

                            View Vol. 44 No. 2 (2024)

Vol. 44 No. 2 (2024)

ISSN:
1427-7476
eISSN:
2957-1723

Data publikacji:
2025-04-02

Dział: Varia