Roszczenia majątkowe osób poszkodowanych działaniami komunistycznego państwa polskiego i sposób ich zaspokajania w okresie "odwilży" (1955-1957). Zarys problematyki

Arkadiusz Kutkowski

V. 28 N. 2 (2016)

ISSN:

1427-7476

Section: Studia

Roszczenia majątkowe osób poszkodowanych działaniami komunistycznego państwa polskiego i sposób ich zaspokajania w okresie "odwilży" (1955-1957). Zarys problematyki

Arkadiusz Kutkowski

IPN Lublin

Pamięć i Sprawiedliwość, V. 28 N. 2 (2016), pages: 353-372

Publication date: 2016-06-30

PDF (Język Polski)

Abstract

Artykułu jest próbą przybliżenia problemu odszkodowań wypłacanych w latach „odwilży” ofiarom komunistycznego bezprawia. Tematyka ta należała do najistotniejszych w omawianym okresie i wiązała się ściśle z bezprecedensową w historii krajów komunistycznych falą rozliczeń, które w części spośród nich, przede wszystkim w ZSRR i w Polsce, rozpoczęły się po śmierci Stalina i kulminowały w latach 1956-1957 r. Autor dowodzi, że pierwsze rekompensaty byli więźniowie otrzymali już po ujawnieniu rewelacji Józefa Światły na przełomie 1954/1955 r. Ich beneficjentami stały się wówczas przede wszystkim ofiary czystek w szeregach partii komunistycznej i Ludowego Wojska Polskiego, a organizacją pomocy zajęły się instytucje oparte na strukturach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej: Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej i Wydziału Administracyjnego KC PZPR. Sytuacja ta zmieniła się radykalnie po XX Zjeździe KPZR i – zwłaszcza – po dojściu do władzy Władysława Gomułki. W listopadzie 1956 r. Sejm PRL uchwalił ustawę o odpowiedzialności państwa za szkody wywołane przez funkcjonariuszów państwa, która coraz liczniejszemu gronu osób rehabilitowanych pozwalała na stosunkowo skuteczne działania rewindykacyjne. W połowie 1957 r. Ministerstwo Finansów szacowało, że wnioski o odszkodowania sięgają już ok. 210 mln zł. Zaskoczona takim obrotem sprawy ekipa Władysława Gomułki bardzo szybko podjęła działania mające przynieść ograniczenie skutków ustawy, a Sąd Najwyższy w naprędce przyjętych wytycznych wymiaru sprawiedliwości uznał, że przy zasądzaniu odszkodowań należy uwzględniać „nie tylko okoliczności przemawiające na rzecz poszkodowanego”, ale i sytuację finansową państwa. Przedstawiony przez autora opis jest tylko bardzo wstępnym zarysowaniem problemu. Wymaga on dalszych badań, i związanej z nimi pogłębionej kwerendy, zwłaszcza w zasobach archiwalnych byłego Ministerstwa Sprawiedliwości, Prokuratury Generalnej, Naczelnej Prokuratury Wojskowej, Sądu Najwyższego, Najwyższego Sądu Wojskowego i resortów gospodarczych PRL.

Riferimenti bibliografici

Dziedzic J., Weyroch J., List otwarty. Obywatelu Ministrze Sprawiedliwości, „Życie Radomskie”, 29 III 1956 r.

Field H. i K.,, Opóźniony odlot. W okowach zimnej wojny, Warszawa 1997

Jakubowski G., Sądownictwo powszechne w Polsce w latach 1944–1950, Warszawa 2002

Jodłowski J., Aby praworządność nie była łamana, „Prawo i Życie”, nr 1/1956

Kallas M., Lityński A., Historia ustroju i prawa Polski Ludowej, Warszawa 2000

Kładoczny P., Prawo jako narzędzie represji w Polsce Ludowej (do 1956 r.), Warszawa 2004

Machcewicz A., Kazimierz Moczarski. Biografia, Kraków 2009

Maksimiuk D., Problem rehabilitacji w latach 1956-1957, „Miscellanea-Juridica”, 2009, t. VIII

Poksiński J., „My sędziowie, nie od Boga...”. Z dziejów sądownictwa wojskowego PRL 1944–1956. Materiały i dokumenty, Warszawa 1996

Poksiński J., „TUN”. Tatar – Utnik – Nowicki. Represje wobec oficerów Wojska Polskiego w latach 1949-1956, Warszawa 1992

Rapoport J., Sprawa lekarzy kremlowskich, Wyd. Alfa 1990

Romanowska E., „Z braku dowodów winy...” – rehabilitacja prokurator Romany Golańskiej, „Roczniki administracji i prawa”, Rok XIV, Sosnowiec 2014

Rzepliński A., Przystosowanie ustroju sądownictwa do potrzeb państwa totalitarnego w latach 1944–1956, [w]: Przestępstwa sędziów i prokuratorów lat 1944–1956, red. W. Kulesza i A. Rzepliński, Warszawa 2000

Rzepliński A., Sądownictwo w PRL, Londyn 1990

Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944-1957, Pułtusk 2002

Spałek R., Komuniści przeciw komunistom, Warszawa 2014

Świątkowski H., Sądownictwo Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w walce o umocnienie praworządności ludowej. „Nowe Drogi” nr 5/1955

Wawiłowa M., Odszkodowanie za akty władzy, „Prawo i Życie” nr 12/1956

Werth N., Państwo przeciw społeczeństwu. Przemoc, represje i terror w Związku Radzieckim, [w:] Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 1999 r.

Wina i kara. Społeczeństwa wobec rozliczeń zbrodni popełnionych przez reżimy totalitarne w latach 1939–1956. Studia i materiały, red. P. Pleskot, Warszawa 2015

Żochowski K., Zagadnienia praworządności na łamach „Prawa i Życia” w 1956 r., „Miscellanea-Juridica”, 2014, t. XIII, z. 1

Puoi leggere altri articoli dello stesso autore/i

Arkadiusz Kutkowski, "Za moimi plecami kryje się nienawiść...". Potyczki i boje wiceministra Henryka Cieśluka , Pamięć i Sprawiedliwość: V. 28 N. 2 (2016)

Citation rules

Kutkowski, A. (2016). Roszczenia majątkowe osób poszkodowanych działaniami komunistycznego państwa polskiego i sposób ich zaspokajania w okresie "odwilży" (1955-1957). Zarys problematyki. Pamięć I Sprawiedliwość, 28(2), 353–372. Recuperato da https://czasopisma.ipn.gov.pl/index.php/pis/article/view/177

Statistics

Downloads

I dati di download non sono ancora disponibili.

Share it

V. 28 N. 2 (2016)

ISSN:

1427-7476

Data publikacji:
2016-06-30

Dział: Studia