Pozostał w kontrze. Leopold Tyrmand wobec ruchów kontestacyjnych w USA na kartach Dzienników Stefana Kisielewskiego
Pamięć i Sprawiedliwość, Vol. 40 No 2 (2022), pages: 128-150
Publication date: 2022-12-31
Résumé
Artykuł przedstawia – w świetle Dzienników Stefana Kisielewskiego z lat 1968–1970 – sylwetkę Leopolda Tyrmanda jako wroga ruchów kontestacyjnych w Stanach Zjednoczonych. Na przełomie 1968 i 1969 r. Tyrmand był wykładowcą na Columbia University. Sprzeciwiał się wówczas tym poglądom młodzieży amerykańskiej, które uważał za neomarksistowskie i maoistyczne. Analiza historycznego kontekstu amerykańskiej publicystyki Tyrmanda z lat 1968–1970 ukazuje jego nieprzejednany stosunek do ruchu Nowej Lewicy oraz sowieckiego i chińskiego komunizmu. Fala protestów z 1968 r. spotkała się z krytyką pisarza. Stefan Kisielewski w swych Dziennikach nawiązuje także do konserwatyzmu Tyrmanda, co jednak nasuwa wątpliwości interpretacyjne. Antykomunistyczna postawa pisarza nie może być rozpatrywana w oderwaniu od zimnowojennej rywalizacji geopolitycznej Stanów Zjednoczonych, Związku Sowieckiego i Chińskiej Republiki Ludowej. Pisarz nie uległ ideologii komunizmu ani w Polsce, ani w Ameryce w okresie przybierającej na sile ekspansji Nowej Lewicy.
Références
Archiwum Ośrodka KARTA, FOK/112/6/108.
University Archives, Rare Book & Manuscript Library, Columbia University Libraries, Columbia University Graduate Faculties Announcement, 1968–1969, CW4 I 1968–1969, University Archives, Rare Book & Manuscript Library, Columbia University Libraries, Columbia University Bulletin 1968–1969, New York 1968.
Columbia University, Strike Coordinating Committee, Why We Strike, New York 1968.
Gilbert D., Love and Struggle: My Life in SDS, the Weather Underground, and Beyond, Oakland 2012.
Jerzy Giedroyc, Czesław Miłosz. Listy 1964–1972, oprac. M. Kornat, Warszawa 2011.
Kisielewski S., Dzienniki, Warszawa 1996.
Kunen J.S., The Strawberry Statement. Notes of a College Revolutionary, New York 1969.
Rudd M., Underground: My Life with SDS and the Weathermen, New York 2009.
Tyrmand L., Porachunki osobiste, Warszawa 2020.
Tyrmand L., Zapiski dyletanta, Warszawa 1991.
W emigracyjnym labiryncie. Listy 1965–1982. Sławomir Mrożek – Leopold Tyrmand, wstęp i oprac. D. Pachocki, posłowie T. Nyczek, Kraków 2017.
Biłas-Pleszak E., Kultura a styl wypowiedzi autobiograficznej. Dyskursywność dzienników Zygmunta Mycielskiego i Stefana Kisielewskiego, „Stylistyka” 2013, t. 22.
Broński M., Leopold Tyrmand (1920–1985), „Kultura” 1985, nr 7–8 (454–455).
Byrski Z., „Nowa lewica” a lewica antykomunistyczna, „Kultura” 1970, nr 7–8 (274–275).
Ciołkiewicz-Latek U., Muzyka w „Dziennikach” Stefana Kisielewskiego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2012, nr 2.
Columbia Spectator, Crisis at Columbia: An Inside Report on the Rebellion at Columbia from the Pages of the Columbia Daily Spectator, „Columbia Spectator” 1968, vol. 112, no 101, April 24.
Horubała A., (Auto)biografia Miłosza, „Uważam Rze” 2011, nr 14.
Kisiel [Kisielewski S.], Wyznanie wiary liberała!! (felieton wyrażający wyłącznie osobiste poglądy autora), „Tygodnik Powszechny” 1947, nr 30 (123).
Lubelski J., Arogancka elegancja, czyli „rozkosze konserwatyzmu”, „Fronda” 2013, nr 68.
Malon J., Obraz nadawcy w „Dziennikach” Stefana Kisielewskiego, „Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze” 2015.
Malon J., Tożsamość publicysty – ślady mizantropii w „Dziennikach” Stefana Kisielewskiego, „Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze” 2013.
Miodek J., Język „Dzienników” Stefana Kisielewskiego, „Orbis Linguarum” 1998, vol. 8.
Piasecki S., Były poputczik Miłosz, „Wiadomości” 1951, R. VI, nr 44 (292).
Porczyńska A., Przesłanki wizyty prezydenta Stanów Zjednoczonych Richarda Nixona w Moskwie w dniach 22–30 maja 1972 roku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2005, nr 78.
Prachnio P., Geowładza. Zarys problematyki na podstawie dzienników Marii Dąbrowskiej, Leopolda Tyrmanda i Stefana Kisielewskiego, „Teksty Drugie. Teoria Literatury – Krytyka – Interpretacja” 2021, nr 3.
Skarbowski J., Muzyka i muzycy w „Dziennikach” Stefana Kisielewskiego, „Ruch Muzyczny” 2001, nr 16.
Szulakiewicz W., Ego-dokumenty i ich znaczenie w badaniach naukowych, „Przegląd Badań Edukacyjnych” 2013, nr 16.
Wojnowski M., Konflikty na tle rasowym jako narzędzie destrukcji Stanów Zjednoczonych w działaniach rosyjskich służb wywiadowczych, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2020, nr 23 (12).
Zychowicz D., Wobec komunizmu. Krytyka realiów komunistycznej Polski w „Dziennikach” Stefana Kisielewskiego, „Zeszyty Społeczne KIK” 2020, R. 23, nr 23.
Tyrmand L., Siedem dalekich rejsów, Londyn 1992.
Tyrmand L., Cywilizacja komunizmu, Warszawa 2016.
Rosen M., Oxenbury H., Idziemy na niedźwiedzia, Warszawa 2015.
Andrew C., Mitrochin W., Archiwum Mitrochina, t. 1: KGB w Europie i na Zachodzie, Warszawa 2001.
Andrew C., Mitrochin W., Archiwum Mitrochina, t. 2: KGB i świat, Poznań 2009.
Avorn J.L., Up Against the Ivy Wall: A History of the Columbia Crisis, New York 1969.
Baker M.A. [and others], Police on campus: the mass police action at Columbia University spring, 1968, New York 1969.
Bartyzel J., Stefan Kisielewski jako publicysta i „zwierzę polityczne” [w:] Dysonanse – twórczość Stefana Kisielewskiego (1911–1991), red. A. Hejmej, K. Hawryszków, K. Cudzich-Budniak, Kraków 2011.
Bradley S.M., Harlem vs. Columbia University: Black Student Power in the Late 1960s, Urbana–Chicago 2009.
Burleigh M., Blood and Rage: a Cultural History of Terrorism, New York 2009.
Burrough B., Days of Rage: America’s Radical Underground, the FBI, and the Forgotten Age of Revolutionary Violence, New York 2015.
Cenckiewicz S., „Hiram” w poetyckiej klamrze. O literacko-politycznych żywiołach płk. Ignacego Matuszewskiego (1891–1946) [w:] Ignacy Matuszewski. Nie ma wolności bez wielkości. Pisma wybrane, t. 1: 1912–1942, wybór, wprowadzenie i oprac. S. Cenckiewicz, Warszawa 2019.
Cenckiewicz S., Komitet na celowniku „Kominternu”. O polskich komunistach w Ameryce na marginesie książki Wacława Jędrzejewicza o historii KNAPP [w:] idem, Śladami bezpieki i partii. Studia – źródła – publicystyka, Łomianki 2009.
Collier P., Horowitz D., Destructive Generation: Second Thoughts About the ’60s, San Francisco 2006.
Dasko H., Odlot malowanego ptaka, Warszawa 2009.
Dasko H., Wstęp do „Dziennika 1954” [w:] L. Tyrmand, Dziennik 1954. Wersja oryginalna, wstęp i oprac. H. Dasko, Warszawa 1999.
Dezinformacja oręż wojny, oprac. V. Volkoff, Warszawa 1991.
Grzeniewski L.B., Wprowadzenie [w:] S. Kisielewski, Dzienniki, Warszawa 1996.
Karpiński K., Był jazz. Krzyk jazz-bandu w międzywojennej Polsce, Kraków 2014.
Koper S., Skandaliści PRL, Warszawa 2014.
Kwiatkowska K.I., Gawęcki M., Tyrmand i Ameryka, Gdańsk 2011.
Łęcki K., Inny zapis. „Sekretny dziennik” pisarza jako przedmiot badań socjologicznych – na przykładzie „Dzienników” Stefana Kisielewskiego, Katowice 2012.
McCaughey R.A., Stand, Columbia, A History of Columbia University on the City of New York, 1754–2004, New York 2003.
Millati P., Amerykańska przygoda Leopolda Tyrmanda z konserwatyzmem [w:] Literatura polska obu Ameryk. Studia i szkice, seria druga, red. B. Szałasty-Rogowska, Katowice 2016.
Osiecka A., Z Tyrmandem w Ameryce [w:] Po prostu Agnieszka. W 75. rocznicę urodzin Agnieszki Osieckiej. Studia i materiały, red. I. Borkowski, Wrocław 2011.
Podhoretz N., Dlaczego byliśmy w Wietnamie?, Gdynia–Warszawa 1991.
Polony L., Kisielowe spory o muzykę po latach [w:] Dysonanse – twórczość Stefana Kisielewskiego (1911–1991), red. A. Hejmej, K. Hawryszków, K. Cudzich-Budniak, Kraków 2011.
Przybylski R.K., O tym jak Leopold Tyrmand wałęsał się w świecie kultury popularnej, Poznań 1998.
Roszkowski W., Roztrzaskane lustro. Upadek cywilizacji zachodniej, Kraków 2019.
Sernicka K., Gawęcki M., Amerykański brzeg Leopolda Tyrmanda, Warszawa 1993.
Siedlecka J., Kryptonim „Liryka” – bezpieka wobec literatów, Warszawa 2008.
Siedlecka J., Wypominki, Warszawa 1996.
Siedlecka J., Wypominków ciąg dalszy, Warszawa 1999.
Szaruga L., „Ta bzdura” (o jednym z wątków „Dzienników” Kisielewskiego) [w:] Dysonanse – twórczość Stefana Kisielewskiego (1911–1991), red. A. Hejmej, K. Hawryszków, K. Cudzich-Budniak, Kraków 2011.
Thompson E.M., Leopold Tyrmand, peryferyjność i amerykański ruch konserwatywny [w:] Życie w przekładzie: Barańczak, Frajlich, Głowacki, Grynberg, Hłasko, Hoffman, Holland, Karpowicz, Kosiński, Kott, Miłosz, Polański, Tyrmand, red. H. Stephan, Kraków 2001.
Toeplitz K.T., Akyrema, Warszawa 1969.
Toeplitz K.T., Akyrema, Warszawa 1970.
Tyrmandowie – romans amerykański, rozmawiała i skomponowała A. Tuszyńska, Warszawa 2012.
Urbanek M., Zły Tyrmand, Warszawa 2019.
Walczak E., Antysemityzm Marca ’68 w dziennikach Henryka Grynberga, Józefa Hena, Stefana Kisielewskiego oraz Niny Karsov i Szymona Szechtera [w:] Inny. Edukacja równościowa – tworzenie przestrzeni i warunków dla innego, Słupsk 2020.
Wątkowska M., Autoportret intelektualisty – strategia wyznań intymnych w „Dziennikach” Stefana Kisielewskiego [w:] Dysonanse – twórczość Stefana Kisielewskiego (1911–1991), red. A. Hejmej, K. Hawryszków, K. Cudzich-Budniak, Kraków 2011.
Woźniak M., Moja śmierć będzie taka jak moje życie. Biografia Leopolda Tyrmanda, Warszawa 2016.
Woźniak M., Tyrmand – pisarz o białych oczach, Warszawa 2020.
Woźniak M., Wypatrzony horyzont. O migracjach Leopolda Tyrmanda [w:] Leopold Tyrmand: pisarz – człowiek spektaklu – świadek epoki, red. M. Woźniewska-Działak, Warszawa 2020.
Wójcik M., Okólska K., Bogna Tyrmanda – nastolatka, która rozkochała w sobie pisarza, Warszawa 2019.
Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego, Zofia Fabry-Garczyńska ps. „Alina”, https://www.1944.pl/archiwum-historii-mowionej/zofia-fabry-garczynska,114.html
Bronić Ameryki przed nią samą. Rozmowa z Maciejem Gawęckim, rozmowę przeprowadził K. Grabias, https://teologiapolityczna.pl/bronic-ameryki-przed-nia-sama-rozmowa-z-maciejem-gaweckim
Chojnowski A., Rok 1968 na Zachodzie, https://prenumeruj.forumakademickie.pl/fa/2018/03/rok-1968-na-zachodzie/
Columbia University Libraries Online Exhibitions, 1968: Columbia in Crisis, https://exhibitions.library.columbia.edu/exhibits/show/1968
Dwie ojczyzny Tyrmanda. Rozmowa z Katarzyną Gawęcką, rozmowę przeprowadził K. Grabias, https://teologiapolityczna.pl/dwie-ojczyzny-tyrmanda-rozmowa-z-katarzyna-gawecka
IPNtv, Pułkownik Ignacy Matuszewski powraca (wypowiedź S. Cenckiewicza), https://www.youtube.com/watch?v=tcHTcyvLKNo
Kaliszewski W., Wyspa Tyrmand, https://teologiapolityczna.pl/wojciech-kaliszewski-wyspa-tyrmand
Matyszkowicz M., Tyrmand. Kontrkultura czasów rewolucji, https://teologiapolityczna.pl/mateusz-matyszkowicz-tyrmand-kontrkultura-czasow-rewolucji
Okładka książki programowej „Warszawskiej Jesieni”: 19–27 IX 1970 r., https://warszawska-jesien.art.pl/2020/galeria/ksiazka-programowa-warszawskiej-jesieni-1956-2020
Popielarz P., O powieści „Zły” Leopolda Tyrmanda – Rozdział 1, https://elipinki.pl/2002/01/o-powiesci-zly-leopolda-tyrmanda-rozdzial-1/
Presidents. Lyndon B. Johnson. The 36th President of the United States, https://www.whitehouse.gov/about-the-white-house/presidents/lyndon-b-johnson/
Presidents. Richard M. Nixon. The 37th President of the United States, https://www.whitehouse.gov/about-the-white-house/presidents/richard-m-nixon/
Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego, doktorat 2015/162, Tarczyński P., „Richard Nixon i mit złego prezydenta w amerykańskiej kulturze popularnej”, Kraków 2014, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/42258
Spector R.H., Vietnam War: 1954–1975, https://www.britannica.com/event/Vietnam-War
Werner M., Dwie Ameryki Tyrmanda [felieton], https://teologiapolityczna.pl/mateusz-werner-dwie-ameryki-tyrmanda-felieton-1
Wojnowski M., Środki i metody wywierania wpływu na kampanie wyborcze i wybory w Stanach Zjednoczonych przez Związek Sowiecki w okresie zimnej wojny, cz. 1, https://warsawinstitute.org/pl/amerykanska-demokracja-jako-cel-rosyjskich-sluzb-specjalnych-srodki-metody-wywierania-wplywu-na-kampanie-wyborcze-wybory-w-stanach-zjednoczonych-przez-zwiazek-sowiecki-w-okresie-zimnej-wojny/
Licence
(c) Tous droits réservés Pamięć i Sprawiedliwość 2023
Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International.