Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Acts, Circulars, Instructions, Orders… An Attempt to Create Conditions for the Social and Ideological Reconstruction of the Polish Academic Community after March 1968.
Paweł Niziołek
https://orcid.org/0000-0002-2452-236X
Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Białymstoku
Remembrance and Justice, Vol. 44 No. 2 (2024), pages: 241-264
Publication date: 2025-04-02
https://doi.org/10.48261/PIS244411
PDF (Język Polski)
Abstract
From the very beginning of its existence in Poland, the communist regime aimed to transform the social environment of the academic community, primarily by increasing the share of young people from working-class and peasant families among students. Over time, these young people were expected to integrate into and “improve” the social profile of the academic and teaching staff. A key tool in these efforts was the system of preferential admission for working-class and peasant youths to studies, which evolved over time, resulting in changes to its effectiveness. Particularly after 1956, a demand among academic staff appeared to admit students solely based on their knowledge and skills. However, practical changes in admission policy in this direction were neither revolutionary nor free from strict party and government control. This trend was ultimately reversed as a consequence of the events of March 1968. As a result, representatives of party and government circles began to view the trend toward objectifying university admission criteria as an evidence of allegedly growing “revisionist” tendencies within the academic community, often linked at the time to “Zionism”. This diagnosis led to increased party and government control over universities and other academic and research institutions (facilitated by the provisions of the Act of 20 December 1968 amending the Act on Higher Education,) and to a significant widening of preferences for admitting working-class and peasant youth to universities and general secondary schools, which served as the primary sources of student candidates (these matters were largely arranged by ministerial documents of a lower level). Another key step in reshaping the Polish academic environment was the democratisation of access to higher education through its expansion and ’massification’. At the turn of the 1960s and 1970s, various types of higher education institutions were established in many cities, particularly voivodeship cities, that previously had no academic traditions. As a result, the authorities succeeded in increasing the share of young working-class members and peasants at universities by just over 6 percentage points over three years, which was a modest result when compared to the expected target of 8-10 percentage points within a single year. Following the initial intensive transformations, related to the dismissals and departures of academic staff and the promotion of so-called March [’68] associate professors, the growth in the percentage of academic staff from working-class and peasant backgrounds slowed even further. This occurred despite a significant rise in employment and major organisational changes, as the number of academic teachers at Polish universities nearly doubled between 1968 and 1978.
References
Archiwum Uniwersytetu w Białymstoku, 174/1, Zarządzenie ministra oświaty i szkolnictwa wyższego z dnia 20 lipca 1968 r. w sprawie utworzenia w Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku studiów zawodowych pod nazwą „Wyższa Szkoła Nauczycielska”.
Dekret z dnia 2 sierpnia 1968 r. o zmianie ustawy o szkolnictwie wyższym, DzU 1968, nr 29, poz. 188.
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., DzU 1952, nr 33, poz. 232, art. 69.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 1969 r. w sprawie utworzenia Wyższych Szkół Nauczycielskich w Bydgoszczy, Kielcach, Olsztynie i Słupsku, DzU 1969, nr 18, poz. 134.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 lipca 1969 r. w sprawie utworzenia Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Siedlcach, DzU 1969, nr 23, poz. 164.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 1971 r. w sprawie utworzenia Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Częstochowie, DzU 1971, nr 21, poz. 196.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 1971 r. w sprawie utworzenia Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Zielonej Górze, DzU 1971, nr 21, poz. 195.
Statut Uniwersytetu Warszawskiego, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 1970, t. 9.
Ustawa z dnia 20 grudnia 1968 r. o zmianie ustawy o szkolnictwie wyższym, DzU 1968, nr 46, poz. 334.
Ustawa z dnia 5 listopada 1958 r. o szkołach wyższych, DzU 1958, nr 68, poz. 336.
Ustawa z dnia 4 maja 1982 r. o szkolnictwie wyższym, DzU 1982, nr 14, poz. 113.
Zarządzenie ministra oświaty i szkolnictwa wyższego z dnia 15 maja 1971 r. w sprawie utworzenia Wyższego Studium Nauczycielskiego w Cieszynie jako filii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego 1971, nr A-4, poz. 40.
Zarządzenie ministra oświaty i szkolnictwa wyższego z dnia 15 maja 1971 r. w sprawie utworzenia w Zgierzu Wyższego Studium Nauczycielskiego Uniwersytetu Łódzkiego, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego 1971, nr A-4, poz. 39.
Zarządzenie ministra oświaty i szkolnictwa wyższego z dnia 15 maja 1971 r. w sprawie utworzenia Wyższego Studium Nauczycielskiego w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego 1971, nr A-4, poz. 37.
Zarządzenie ministra oświaty i szkolnictwa wyższego z dnia 15 maja 1971 r. w sprawie utworzenia Wyższego Studium Nauczycielskiego w Uniwersytecie Wrocławskim im. Bolesława Bieruta, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego 1971, nr A-4, poz. 38.
Zarządzenie ministra oświaty i szkolnictwa wyższego z dnia 26 czerwca 1969 r. w sprawie utworzenia w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku – Wyższego Studium Nauczycielskiego, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego 1969, nr A-7, poz. 68.
Zarządzenie ministra nauki, szkolnictwa wyższego i techniki z 29 września 1972 r. w sprawie zmian organizacyjnych na Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki 1972, nr 7, poz. 20.
Zarządzenie ministra oświaty i szkolnictwa wyższego z dnia 30 czerwca 1970 r. w sprawie utworzenia Wyższego Studium Nauczycielskiego w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego 1970, nr A-8, poz. 50.
Zarządzenie ministra oświaty i szkolnictwa wyższego z dnia 30 kwietnia 1969 r. w sprawie utworzenia w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie – Wyższego Studium Nauczycielskiego, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego 1969, nr A-4, poz. 43.
Zarządzenie ministra oświaty i szkolnictwa wyższego z dnia 31 maja 1969 r. w sprawie utworzenia w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – Wyższego Studium Nauczycielskiego, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego 1969, nr A-5, poz. 55.
Zarządzenie ministra oświaty i szkolnictwa wyższego z dnia 3 czerwca 1969 r. w sprawie utworzenia Wyższego Studium Nauczycielskiego w Filii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Białej Podlaskiej, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego 1969, nr A-6, poz. 59.
Abryszeński P., Politechnika Gdańska 1968–1980. Portret społeczno-polityczny, Gdańsk–Warszawa 2022.
Drygas E., Głuchowski J., Reforma zasad przyjmowania na wyższe uczelnie, „Życie Szkoły Wyższej” 1966, nr 1.
Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006.
Gałaszewska-Chilczuk D., Partyjne zasady rekrutacji studentów. Ich efekty na przykładzie lubelskiego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2009, t. 9.
Herczyński R., Spętana nauka. Opozycja intelektualna w Polsce 1945–1970, Warszawa 2008.
Kietlińska Z., Pierwsze refleksje porekrutacyjne, „Życie Szkoły Wyższej” 1965, nr 10.
Kochanowicz J., Marzec 1968 i życie intelektualne Uniwersytetu [w:] Marzec 1968. Trzydzieści lat później, t. 1: Referaty, red. M. Kula, P. Osęka, M. Zaremba, Warszawa 1998.
Kozik Z., O wydarzeniach marcowych 1968 r., „Nowe Drogi” 1988, nr 2.
Kształcenie nauczycieli w Polsce Ludowej (1945–1975), red. J. Jarowiecki, B. Nowecki, Z. Ruta, Kraków 1983.
Łosowska A., Marzec 1968 na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, przebieg, sankcje i następstwa, „Przegląd Archiwalny” 2020, t. 13.
Mistewicz R., Społeczno-polityczne aspekty przyjęć na studia wyższe, „Nowe Drogi” 1968, t. 22.
Okólnik z dnia 28 maja 1968 r. w sprawie polepszenia składu społecznego uczniów w liceach ogólnokształcących [w:] T. Krajewski, Dobór kandydatów do szkół wyższych. Analiza czynników społecznych i pedagogicznych, Warszawa 1969.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1944/45–1966/67, Warszawa 1967.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1967/68, Warszawa 1968.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1968/69, Warszawa 1969.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1969/70, Warszawa 1970.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1970/71, Warszawa 1971.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1971/72, Warszawa 1972.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1972/73, Warszawa 1973.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1973/74, Warszawa 1974.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1974/75, Warszawa 1975.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1975/76, Warszawa 1976.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1978/79, Warszawa 1979.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1981/82, Warszawa 1982.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1984/85, Warszawa 1985.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1987/88, Warszawa 1988.
Rocznik statystyczny szkolnictwa 1990/91, Warszawa 1991.
Rutkowski T.P., Na styku nauki i polityki. Uniwersytet Warszawski w PRL 1944–1989 [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego po 1945, red. P.M. Majewski, Warszawa 2016.
Rutkowski T.P., Od represji do stalinizacji. Uniwersytet Warszawski w polityce władz w pierwszych latach po Marcu ’68 [w:] Marzec i po marcu. Wpływ kryzysu Marca ’68 na środowisko naukowe i kulturę Polski ludowej, red. P. Benken, T.P. Rutkowski, Szczecin–Warszawa 2019.
Werblan A., O wysoki poziom pracy ideowo-wychowawczej w szkołach wyższych [w:] idem, Szkice i polemiki, Warszawa 1970.
Werblan A., Przyczynek do genezy konfliktu [w:] idem, Szkice i polemiki, Warszawa 1970.
Werblan A., Szkolnictwo wyższe i nauka przed V Zjazdem PZPR [w:] idem, Szkice i polemiki, Warszawa 1970.
Wytyczne w sprawie zasad i trybu kwalifikowania kandydatów na I rok studiów dziennych w szkołach wyższych i wyższych szkołach zawodowych w roku szk. 1968/1969 [w:] T. Krajewski, Dobór kandydatów do szkół wyższych. Analiza czynników społecznych i pedagogicznych, Warszawa 1969.
License
Copyright (c) 2024 Remembrance and Justice
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
