Establishment and Activity of Polish-Slavic Friendship Associations in the Second Half of the 1940s
Remembrance and Justice, Vol. 39 No. 1 (2022), pages: 562-581
Publication date: 2022-12-30
Abstract
The paper broadly discusses the circumstances of the establishment, ideological program, and the social-political role of four Polish-Slavic friendship associations from 1945 to 1951. A comparative analysis of the Polish-Soviet Friendship Society (TPPR), Polish-Yugoslav Friendship Society (TPPJ), Polish-Czechoslovak Friendship Society (TPPCz), and Polish-Bulgarian Friendship Society (TPPB) was conducted by a critical analysis of historical sources. As mass cultural organisations, they were perfect for disseminating political matters, and a hidden propaganda tool. In the given period all of them supported operations
of the Slavic Committee, which alone was an exclusive organisation based primarily on intellectual communities. Therefore, the real objectives, together with the connections of TPPR, TPPJ, TPPCz, and TPPB with the abovementioned Committee were reviewed in detail. The work also attempts to answer why the TPPR was the only friendship association which endured the changes of cultural collaboration oberseas, which took place in Polish
People’s Republic in the early 1950s.
Keywords
współpraca kulturalna • Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej • Towarzystwo • Przyjaźni Polsko-Jugosłowiańskiej • Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Czechosłowackiej • Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Bułgarskiej • propaganda komunistyczna cultural collaboration • Polish-Soviet Friendship Society (TPPR) • Polish-Yugoslav • Friendship Society (TPPJ) • Polish-Czechoslovak Friendship Society (TPPCz) • Polish-Bulgarian Friendship Society (TPPB) • communist propaganda
References
Archiwum Akt Nowych, Komitet Słowiański w Polsce z siedzibą w Warszawie
Archiwum Akt Nowych, Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Jugosłowiańskiej. Zarząd Główny w Warszawie
Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ambasada RP w Moskwie
Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Departament Polityczny
Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. 10: Styczeń 1950–grudzień 1955, oprac. W. Balcerak et al., Warszawa 1982.
Polska pod reżimem komunistycznym. Sprawozdanie z sytuacji w kraju (1944–1949), wstęp i oprac. J. Mysiakowska-Muszyńska, W.J. Muszyński, Warszawa 2015.
Polska–ZSRR. Struktury podległości. Dokumenty WKP(b) 1944–1949, oprac. G.A. Bordiugow, A. Kochański, A. Koseski et al., Warszawa 1995.
Polsko-radzieckie stosunki kulturalne 1944–1949. Dokumenty i materiały, red. W Balcerak, Warszawa 1984.
Восточная Европа в документах российских архивов 1944–1953, т. 1: 1944–1948, ред. Т.В. Волокитина и др., Новосибирск 1997.
Из Варшавы. Москва, товарищу Берия… Документы НКВД СССР о польском подполье. 1944–1945 гг., ред. А. Носкова, Москва–Новосибирск 2001.
НКВД и польское подполье 1944–1945 (По «личным папкам» И. В. Сталина), изд. А. Носкова, Москва 1994.
Советский фактор в Восточном еврействе 1944–1953, т. 1: (1944–1953). Документы, ред. Т.В. Волокитина и др., Москва 1999.
Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego.
„Echo Krakowa” 1947.
„Głos Ludu” 1944.
„Głos Wielkopolski” 1946.
„Przyjaźń” 1946.
„Życie Słowiańskie” 1948, 1949, 1951.
A.K., Instytuty naukowe za granicą, „Przegląd Socjologiczny / Sociological Review” 1948, t. 10.
Balcerak W., Polska i Bułgaria w okresie budownictwa socjalizmu, Warszawa 1981.
Basiński E., Polska–ZSRR. Kronika faktów i wydarzeń 1944–1971, red. T. Cieślak, Warszawa 1973.
Brodala M., Lisiecka A., Ruzikowski T., Przebudować człowieka. Komunistyczne wysiłki zmiany mentalności, red. M. Kula, Warszawa 2001.
Chimiak Ł., „Adam Tarnowski – nasz poseł w Sofii”. Przyczynek do dziejów współpracy polsko-bułgarskiej w latach 1939 –1941, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2014, nr 2 (24).
Chmielarz A., Walka o Śląsk Cieszyński w 1918 i 1919 roku [w:] Stosunki polsko-czesko-słowackie 1918–2005, red. J. Gmitruk, A. Stawarz, Warszawa 2006.
Choriew W., Ingerencja ZSRR w życie kulturalne Polski (1944–1953), „Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej” 2000, t. 6.
Chyra-Rolicz Z., Panslawizm – idea żywa czy zapomniana? [w:] Panslawizm wczoraj, dziś, jutro, red. Z. Chyra-Rolicz, T. Rokosz, Siedlce 2016.
Clementis V., Panslavism. Past and Present, tłum. P. Selver, London 1943.
Czyżniewski M., Propaganda polityczna władzy ludowej w Polsce 1944–1956, Toruń 2005.
Eberhardt P., Rosyjski panslawizm jako idea geopolityczna, „Przegląd Geopolityczny” 2010, t. 2.
Fertacz S., Komitet Wszechsłowiański w Moskwie 1941–1947, Katowice 1991.
Głowacki A., Polskie wychodźstwo cywilne w ZSRR wobec tradycji trzeciomajowej (1940–1946) [w:] Konstytucja 3 Maja w tradycji i kulturze polskiej, red. A. Barszczewska-Krupa, Łódź 1991.
Golon M., Między stalinowską propagandą a upowszechnianiem kultury. Działalność Wszechzwiązkowego Towarzystwa Łączności Kulturalnej z Zagranicą (WOKS) wobec Polski w latach 1945–1956, „Dzieje Najnowsze” 2006, nr 4.
Gorzków D., Festiwal Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze. Rozrywka dla mas czy narzędzie komunistycznej propagandy?, „Studia Zachodnie” 2016, t. 18.
Gruszczyk M., Idea jedności słowiańskiej w aspekcie kryzysu jugosłowiańskiego na przykładzie zmian w funkcjonowaniu Komitetu Słowiańskiego w Polsce [w:] Europa XX‒XXI wieku. Społeczno-polityczne konsekwencje kryzysów, red. M. Gruszczyk, L. Krzyżanowski, M. Skrzypek, Katowice 2017.
Gruszczyk M., Idea w służbie propagandy. Komitet Słowiański w Polsce 1945–1953 na tle ruchu nowosłowiańskiego, Katowice 2019.
Januszewska-Jurkiewicz J., Zaolzie w polityce rządu i opinii społeczeństwa polskiego (1925–1937), Katowice 2001.
Kamiński Ł., Struktury propagandy PRL [w:] Propaganda PRL. Wybrane problemy, red. P. Semkow, Gdańsk 2004.
Kamiński M.K., Konflikt polsko-czeski 1918–1921, Warszawa 2001.
Kijas A., Morzy J., Ochmański J., Zarys dziejów ZSRR, Warszawa 1984.
Kisielewski T., Federacja środkowoeuropejska. Pertraktacje polsko-czechosłowackie 1939–1943, Warszawa 1991.
Kohn H., Pan-Slavism. Its History and Ideology, New York 1960.
Kozeński J., Towarzystwo Polsko-Czechosłowackie w Poznaniu w latach 1923–1939, „Przegląd Zachodni” 1960, nr 2.
Krawczyk A., Pierwsza próba indoktrynacji. Działalność Ministerstwa Informacji i Propagandy w latach 1944–1947, Warszawa 1994.
Kubiatowski J., Rabanowski Jan [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 29, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988.
Lednicki W., Panslavism [w:] European Ideologies. A Survey of 20th Century Political Ideas, red. F. Gross, New York 1948.
Main I., Trudne świętowanie. Konflikty wokół obchodów świąt państwowych i kościelnych w Lublinie (1944–1989), Warszawa 2004.
Malinowski A., Trudne sąsiedztwo. Wybrane aspekty polskiej polityki zagranicznej wobec Czechosłowacji w okresie międzywojennym [w:] Stosunki polsko-czesko-słowackie 1918–2005, red. J. Gmitruk, A. Stawarz, Warszawa 2006.
Maliszewski L., Henryk Raabe – materialista, idealista, praktyk. Przyczynek do lubelskiej biografii pierwszego rektora Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej [w:] Henryk Raabe 1882–1951. Pierwszy rektor Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, red. M. Szumiło, J. Wrona,
Z. Zaporowski, Lublin 2017.
Małkiewicz A., Z dziejów polskiej historii sztuki. Studia i szkice, Kraków 2005.
Marczak A., Festiwal Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze w latach 1962–1989, Łomianki 2017.
Mazur M., O człowieku tendencyjnym… Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009.
Mazur M., Paradygmat tzw. demokracji ludowej na przykładzie polskiego stalinizmu [w:] Demokracja – centrum i peryferie. Procesy modernizacyjne państwa w polskiej myśli politycznej XX–XXI wieku, red. A. Bałaban, J. Faryś, T. Sikorski, P. Słowiński, Szczecin 2008.
Mazur S., Ligarski S., Cywilizacja komunizmu. Odmiana nadwiślańska 1944–1956, Warszawa 2016.
Mazur Z., Obraz Niemiec w polskich podręcznikach szkolnych do nauczania historii 1945–1989, Poznań 1995.
Miszewski D., Zaolzie w stosunkach polsko-czechosłowackich w czasie II wojny światowej, „Wieki Stare i Nowe” 2018, t. 13.
Moroz-Grzelak L., Bracia Słowianie. Wizje wspólnoty a rzeczywistość, Warszawa 2011.
Němeček J., Czechosłowacko-polskie koncepcje federacyjne w okresie drugiej wojny światowej [w:] Europa unii i federacji. Idea jedności narodów i państw od średniowiecza do czasów współczesnych, red. K. Ślusarek, Kraków 2004.
Nowakowska-Zamachowska M., Mieczysław Michałowicz 1876–1965 [w:] Monumenta Universitatis Varsoviensis. Portrety uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1945. M–Ż, red. W. Baraniewski, T. Kizwalter, P.M. Majewski et al., Warszawa 2016.
Nycz G., Towarzystwa przyjaźni międzynarodowej – przeszłość i teraźniejszość w III RP, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2015, t. 14.
Osęka P., Rytuały stalinizmu. Oficjalne święta i uroczystości rocznicowe w Polsce 1944–1956, Warszawa 2007.
Pręcikowski L.S., Polska w „nowym ruchu słowiańskim”. Z działalności Komitetu Słowiańskiego w Polsce w latach 1945–1947, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2000, t. 69.
Pręcikowski L.S., Propaganda słowiańska w Polsce Ludowej w latach 1944–1947 ze szczególnym uwzględnieniem roli Komitetu Słowiańskiego w Polsce, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2005.
Ptak K., Twórcy „Przedmieścia” – Helena Boguszewska, Jerzy Kornacki [w:] Prozaicy dwudziestolecia międzywojennego. Sylwetki, red. B. Faron, Warszawa 1974.
Pułaski M., Edward Beneš o projektach konfederacji czechosłowacko-polskiej w latach II wojny światowej [w:] Z dziejów Europy Środkowej w XX wieku. Studia ofiarowane Henrykowi Batowskiemu w 90. rocznicę urodzin, red. M. Pułaski et al., Kraków 1997.
Rutkowski T.P., Nauki historyczne w Polsce 1944–1970. Zagadnienia polityczne i organizacyjne, Warszawa 2007.
Rutyna Z., Jugosławia na arenie międzynarodowej, Warszawa 1981.
Sielezin J.R., Idea federacji polsko-czechosłowackiej jako element gry politycznej w latach 1939–1943 [w:] Europa Środkowo-Wschodnia w polskiej myśli politycznej, red. M. Dymarski, J. Juchnowski, Wrocław 2004.
Sygkelos Y., Nationalism from the Left. The Bulgarian Communist Party during the Second World War and the Early Post-War Years, Leiden 2011.
Szumski J., Polityka a historia ZSRR wobec nauki historycznej w Polsce w latach 1945–1964, Warszawa 2016.
Świętochowska E., Miesiące Pogłębiania Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w woj. białostockim w latach 1949–1956, „Studia Łomżyńskie” 2017, nr 27.
Walicki A., W kręgu konserwatywnej utopii. Struktury i przemiany rosyjskiego słowianofilstwa, Warszawa 1964.
Wierzbicka K., Z zagadnień polsko-bułgarskich związków kulturalnych. Geneza Towarzystwa Polsko-Bułgarskiego w Sofii oraz Bułgarsko-Polskiego w Warszawie [w:] Slawistyczne studia literaturoznawcze poświęcone VII Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów, red. J. Śliziński, Wrocław 1973.
Wojnowski E., Warmia i Mazury w latach 1945–1947. Kształtowanie się stosunków politycznych, Olsztyn 1968.
Wojsław J., Obraz teraźniejszości w propagandzie komunistycznej Polski lat 1949–1954. Zarys problematyki, Gdańsk 2009.
Wójcik Z., Biografia Henryka Raabego, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1985, nr 1.
Wrona J., System partyjny w Polsce 1944–1950, Lublin 1995.
Zamiatała D., Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej [w:] Encyklopedia „białych plam”, t. 14, red. M.R. Górniak et al., Radom 2016.
Zmierczak M., Obraz Niemców i Niemiec w „Przeglądzie Zachodnim” w latach 1945–1990, „Przegląd Zachodni” 2014, nr 3
License
Copyright (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.