Jerzy Sawicki – przyczynek do biografii

Joanna Lubecka

doi:10.48261/PIS254514

Bd. 45 Nr. 1 (2025)

ISSN:

1427-7476

eISSN:

2957-1723

Section: Varia

Jerzy Sawicki – przyczynek do biografii

Joanna Lubecka

https://orcid.org/0000-0002-2965-7925

Instytut Pamięci Narodowej, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Pamięć i Sprawiedliwość, Bd. 45 Nr. 1 (2025), pages: 379-401

Publication date: 2025-10-15

https://doi.org/10.48261/PIS254514

PDF (Język Polski)

Abstract

W historii prawa w Polsce Jerzy Sawicki należy do najbarwniejszych postaci czasów po II wojnie światowej. Jego życiorys wydaje się zlepkiem niepasujących do siebie okresów. W młodości pisywał artykuły do konserwatywnego „Buntu Młodych” i „Wiadomości Literackich”, w czasie wojny, jako osoba pochodzenia żydowskiego, musiał się ukrywać, a według niektórych źródeł kolaborował z Gestapo. Następnie, będąc prokuratorem Najwyższego Trybunału Narodowego (NTN), zasłynął świetnymi wystąpieniami, które wpłynęły znacząco na procesy niemieckich zbrodniarzy wojennych. Sawicki był jednym ze współtwórców koncepcji „zbrodniczego systemu”, która stała się fundamentem wielu aktów oskarżenia w procesach przed NTN, a która pozwalała ukazać całość i wieloaspektowość wyniszczania narodu polskiego, ale również osądzić rozkazodawców i urzędników nazistowskich. Od lat pięćdziesiątych Urząd Bezpieczeństwa, a następnie Służba Bezpieczeństwa prowadziły wobec Sawickiego rozpracowanie operacyjne pod kątem jego kolaboracji z Niemcami w czasie okupacji oraz domniemanego szpiegostwa. Równocześnie robił on karierę urzędnika, naukowca i felietonisty. Bez problemu wyjeżdżał za granicę oraz utrzymywał kontakty z uczonymi i dyplomatami z innych krajów. Czy niewyjaśnione aspekty jego życia pozwalają na jednoznaczną ocenę? Czy poparcie, jakiego udzielił władzy komunistów i wsparcie dla stalinizacji systemu sądownictwa w Polsce przekreślają jego zasługi jako prawnika, naukowca?

Literaturhinweise

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, BU, 0 192/339, t. 1–3, Jerzy Sawicki (operacyjne rozpracowanie).

Archiwum Uniwersytetu Łódzkiego, Akta osobowe Jerzego Sawickiego 1948–1951, sygn. 2505.

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, Teka Lwowska, lata: 1898–1928, 1941–1942, sygn. 229.

Library of Congress, Law Reports of Trials of War Criminals (Selected and prepared by The United Nations War Crimes Commission), http://www.loc.gov/rr/frd/Military_Law/pdf, dostęp 15 II 2025 r.

Andrejew I., Lernell L., Sawicki J., Prawo karne Polski Ludowej, Warszawa 1950.

Andrejew I., Sawicki J., Istota przestępstwa w Polsce Ludowej. Kilka uwag z zakresu teorii prawa karnego, Warszawa 1949.

Bartuś A., Trojański P., Auschwitz a zbrodnie ludobójstwa w XX wieku, Oświęcim 2012.

Błażyński Z., Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940–1955, Warszawa 2003.

Borucka-Arctowa M., Popularyzacja prawa środkami masowego przekazu, „Zeszyty Prasoznawcze” 1967, nr 3 (33).

Cyprian T., Sawicki J., Agresja na Polskę w świetle dokumentów, t. 1–2, Warszawa 1946.

Cyprian T., Sawicki J., Głos ma prokurator…, Warszawa 1966.

Cyprian T., Sawicki J., Nie oszczędzać Polski! Zbrodnie hitlerowskie w Polsce na procesie norymberskim, Warszawa 1960.

Cyprian T., Sawicki J., Oskarżamy, Kraków 1949.

Cyprian T., Sawicki J., Prawo norymberskie. Bilans i perspektywy, Warszawa–Kraków 1948.

Cyprian T., Sawicki J., Siedem procesów przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Poznań 1962.

Cyprian T., Sawicki J., Sprawy polskie w procesie norymberskim, Poznań 1956.

Cyprian T., Sawicki J., Walka o zasady norymberskie (1945–1955), Warszawa 1956.

Fiedorczyk P., O powstaniu, strukturze organizacyjnej i trybie prac Komisji Kodyfikacyjnej z 1956 roku [w:] O prawie i jego dziejach księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, red. M. Mikołajczyk, ks. 2, Białystok–Katowice 2010.

Fiedorczyk P., Ostapa A., Projekt kodeksu karnego PRL z 1963 r. w świetle dokumentów Służby Bezpieczeństwa, „Prawo i Więź” 2021, nr 2 (36)

Kozieł A., Za chwilę dalszy ciąg programu… Telewizja Polska czterech dekad 1952–1989, Warszawa 2003.

Kulesza W., Schenk D., Arthur Greiser. Biografia i proces namiestnika III Rzeszy w Kraju Warty, Łódź 2023.

Lemkin R., Axis Rule in Occupied Europe: Law of Occupation, Analysis of Government, Proposals for Redress, Washington, D.C., 1944.

Lubecka J., Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Kraków 2021.

Makarewicz J., Zasady polskiego kodeksu karnego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1932, nr 12 (2).

Nijakowski L.M., Rozkosz zemsty, Warszawa 2014.

O prawie i jego dziejach księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, red. M. Mikołajczyk, ks. 2, Białystok–Katowice 2010.

Reisler I., Cicha i głośna prawda sądownictwa, cz. 1, „Bunt Młodych” 1934, nr 8 (57); cz. 2, „Bunt Młodych” 1934, nr 9 (58); cz. 3, „Bunt Młodych” 1934, nr 10 (59); cz. 4, „Bunt Młodych” 1934, nr 11 (60).

Reisler I., Droga powrotna socjalizmu, „Bunt Młodych” 1934, nr 3 (52).

Reisler I., Na razie tylko tyle…, „Bunt Młodych” 1934, nr 2 (51).

Reisler I., Narodziny i upadek mitu. Na szlakach myśli socjalistycznej, „Bunt Młodych” 1934, nr 6 (55).

Romanowska E., „Wkrótce już stanę przed innym sądem…”. Prawnicy II Rzeczypospolitej represjonowani w Polsce w latach 1944–1956, Warszawa 2020.

Rozmowa z prof. dr. hab. Lechem Falandyszem, przeprowadzili A. Kokocińska, P. Bałasz,20 I 1997 r., http://prawo.vagla.pl/node/6346, dostęp 15 XI 2024 r.

Sawicki J., Alchemia prawa, Warszawa 1968.

Sawicki J., Granice opieki lekarskiej (na marginesie orzeczeń Sądu Najwyższego), „Palestra” 1964, nr 8/10 (82).

Sawicki J., Ludobójstwo. Od pojęcia do konwencji 1933–1948, Kraków 1949.

Sawicki J., Ludzie i martwe paragrafy, Warszawa 1961.

Sawicki J., Paragrafy i żywi ludzie, Warszawa 1961.

Sawicki J., Polacy w Gdańsku pod rządami narodowo-socjalistycznymi, „Wiadomości Literackie” 1939, nr 31/32.

Sawicki J., Przed polskim prokuratorem. Dokumenty i komentarze, Warszawa 1961.

Sawicki J., Przymus leczenia i eksperyment lekarski w świetle prawa, Warszawa 1964.

Sawicki J., Przymus leczenia, eksperyment, udzielanie pomocy i przeszczep w świetle prawa, Warszawa 1966.

Sawicki J., Sędziowie są omylni, Warszawa 1963.

Sawicki J., Walawski B., Zbiór przepisów specjalnych przeciwko zbrodniarzom hitlerowskim i zdrajcom narodu, z komentarzem, Kraków 1945.

Sawicki J., W kręgu starych i nowych konfliktów, Warszawa 1967.

Słownik biograficzny adwokatów polskich A–Ż (zmarli w latach 1945–2010), red. A. Redzik, t. 3, z. 1, hasło: Sawicki Jerzy, oprac. J. Kanimir, Warszawa 2018.

Szczygieł T., Prace nad kodyfikacją prawa karnego materialnego Polski Ludowej (1947–1969), Katowice 2025.

Waltoś S., Czy profesor powinien mieć psa… i inne eseje, Warszawa 2022.

Wasilewski W., Kłamstwo Katyńskie – narodziny i trwanie [w:] Zbrodnia katyńska w kręgu prawdy i kłamstwa, red. S. Kalbarczyk, Warszawa 2010.

Wywiad ze Zbigniewem Grabowskim, 6 VI 2007 r., rozmowę przeprowadziła M. Brama, https://www.1944.pl/archiwum-historii-mowionej/zbigniew-grabowski,1177.html, dostęp 12 I 2025 r.

Zakrzewski M., Rewolucja konserwatywna – przypadek polski. Myśl polityczna środowiska „Buntu Młodych” i „Polityki” 1931–1939, Kraków 2021.