Zadania Milicji Obywatelskiej wobec Kościoła katolickiego (1944–1990). Zarys zagadnienia
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 38 Nr 2 (2021), strony: 603-630
Data publikacji: 2021-12-30
Abstrakt
Celem zaprezentowanego artykułu było ukazanie zadań Milicji Obywatelskiej wobec Kościoła katolickiego w latach 1944–1990, stosunku funkcjonariuszy MO do wykonywania tych zadań oraz religijności wśród nich. W niniejszym tekście starano się przedstawić ewolucję zadań stawianych milicji w działaniach przeciw Kościołowi katolickiemu, których z roku na rok było coraz więcej. Zadania te wyznaczał przede wszystkim aparat bezpieczeństwa publicznego, a następnie Służba Bezpieczeństwa. Polegały one przede wszystkim przekazywaniu informacji do SB, asystowaniu przy działaniach tej służby, stosowaniu represji wobec duchownych i wiernych w postaci kierowania wniosków o ukaranie i nakładanie mandatów karnych. Milicja wzięła udział w wielu akcjach antykościelnych zainicjowanych przez władze państwowe i partyjne. Autor podjął również próbę przedstawienia religijności wśród milicjantów oraz przeciwdziałania tym postawom przez komunistyczne władze ministerialne, milicyjne i partyjne. Artykuł został oparty przede wszystkim na źródłach archiwalnych i drukowanych, z których jednoznacznie wynika, że Milicja Obywatelska była zaangażowana w zwalczanie Kościoła katolickiego w Polsce.
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie
Archiwum Państwowe w Koszalinie
Archiwum Państwowe w Koszalinie Oddział w Słupsku
Główne Archiwum Policji
Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, cz. 1: Lata 1945–1947, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1994.
Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, cz. 2: Lata 1948–1949, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1996.
Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949–1970, oprac. A. Dudek, A.Kochański, K. Persak, Warszawa 2000.
Instrukcje, wytyczne, okólniki dyrektor Departamentu V MBP dotyczące działań przeciwko Kościołowi katolickiemu w latach 1945–1953, wybór i oprac. A. Dziurok, ks. J. Marecki, F. Musiał, Kraków– Katowice 2012.
Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989.
Wybór dokumentów, red. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017.
Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec Kościoła i związków wyznaniowych 1945– 1989, red. A. Dziurok, Warszawa 2004.
Obchody milenijne 1966 roku w świetle dokumentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, red. W Chudzik, I.Kielmel, I.Marczak, Warszawa 1998.
Operacja „Zorza”. Wizyta papieża Jana Pawła II w Katowicach w 1983 roku w dokumentach Służby
Bezpieczeństwa, wybór i oprac. A. Badura, G.Kołek, T. Marszałek, A. Przewłoka, Katowice–Warszawa 2019.
Operacja „Zorza II”. Służba Bezpieczeństwa i Komitet Wojewódzki PZPR wobec wizyty Jana
Pawła II w Trójmieście (czerwiec 1987), wstęp i red. S. Cenckiewicz, M. Kruk, oprac. S. Cenckiewicz, A. Chmielecki, M. Kruk, M. Krzencessa-Trichet, P. Semków, P. Wójtowicz, Warszawa–Gdańsk 2008.
Proces księdza biskupa Kaczmarka i innych członków ośrodka antypaństwowego i antyludowego.
Stenogram procesu odbytego przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie w dniach 14 IX–21 IX 1953 r., red. J. Siemianowski, Warszawa 1953.
Uroczystości milenijne w 1966 r. Sprawozdania urzędów spraw wewnętrznych, oprac. W.Chudzik, I. Marczak, A. Napieralski, M. Olkuśnik, Warszawa 1996.
Walka o krzyże. Miętne–Włoszczowa 1984, oprac. T.Krawczyk, C. Wilanowski, Warszawa 2004.
Wizyta Jana Pawła II w Polsce 1979. Dokumenty KC PZPR i MSW, wstęp i oprac. A. Friszke i M. Zaremba, Warszawa 2005.
Wyszyński S., Zapiski więzienne, Warszawa 2001.
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. II: 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006.
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. III: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008.
Brzechczyn K., Protesty przeciwko zdejmowaniu krzyży w szkołach województwa zielonogórskiego w sierpniu–wrześniu 1958 roku [w:] Kultura i społeczeństwo na Środkowym Nadodrzu w XIX i XX wieku, red. P. Bartkowiak, D.Kotlarek, Zielona Góra 2008.
Cenckiewicz S., Pomorze Gdańskie i Kujawy [w:] Stan wojenny w Polsce 1981–1983, red. A. Dudek, Warszawa, 2003.
Czepczyński W., W obronie krzyża w Miętnem, „Roczniki Humanistyczne” 2006, t. LIV, z. 2.
Dąbrowski M., Wydarzenia 26 czerwca 1959 r. w Kraśniku Fabrycznym. Przyczyny – przebieg – represje, Warszawa–Lublin 2020.
Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997.
Do prześladowania nie daliśmy powodu., Materiały z sesji poświęconej procesowi Kurii krakowskiej, red. R. Terlecki, Kraków 2003.
Dudek A., Krótkotrwała normalizacja w stosunkach Kościół–państwo (1956–1957), „Polska 1944– 1989. Studia i materiały” 1995, nr 1.
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce 1945–1989, Kraków 2003.
Dudek A., Marszałkowski T., Walki uliczne w PRL 1956–1989, Kraków 1999.
Dziurok A., „Wojny krzyżowe”. Katolicy świeccy w obronie krzyża i nauki religii, „Biuletyn IPN” 2018, nr 7/8.
Dziurok A., Tracz B., W obronie krzyża. Protest w Gliwicach w 1960 roku, Katowice–Gliwice– Warszawa 2020.
Gąsiorowski T., Walki o nowohucki krzyż w kwietniu 1960 r. w dokumentach Urzędu Bezpieczeństwa
Publicznego przechowywanych w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie [w:] Nowa Huta – miasto walki i pracy, red. R. Terlecki, M. Lasota, J. Szarek, Kraków 2002.
Gross R., Uprowadzenie kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej pod Liksajnami w 1966 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 1/29.
Gryz R., Biskup kielecki Czesław Kaczmarek w starciu z komunistycznym totalitaryzmem (1945– 1963), „Kieleckie Studia Teologiczne” 2005, nr 4.
Gucewicz D., Próba sił? Rok 1966 w Gdańsku. Milenium kontra Tysiąclecie, Gdańsk 2014.
Hałagida I., NSZZ „Solidarność” Regionu słupskiego (1980–1990), t. 1: Szkice do monografii, Gdańsk 2010.
Kiciński F., Wspomnienia byłego słuchacza Szkoły Oficerskiej CW MO w Słupsku [w:] Pierwszy kurs Szkoły Oficerskiej Centrum Wyszkolenia Milicji Obywatelskiej w Słupsku, Słupsk 1997.
Kładoczny P., Prawo jako narzędzie represji w Polsce Ludowej (1944–1956), Warszawa 2004.
Konkol K., Organy bezpieczeństwa wobec niższego seminarium duchownego w Słupsku, „Słupskie Studia Historyczne” 2014, nr 20.
Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii w polityce państwa 1944–1961, Białystok 1997.
Kozłowska A., Dwa dni z dziejów PRL. Wydarzenia z kwietnia 1960 r. w Nowej Hucie [w:] Stosunki między państwem a Kościołem rzymskokatolickim w czasach PRL, red. A.Chojnowski, M.Kula, Warszawa 1998.
Machura Z., Był tu wśród nas na słupskiej ziemi. Opowieść o ks. Janie Ziei, Słupsk 2007.
Maćkowiak B., Moje wspomnienia z nauki w Szkole Oficerskiej CW MO w Słupsku i z pierwszych dni służby po jej ukończeniu [w:] Pierwszy kurs Szkoły Oficerskiej Centrum Wyszkolenia Milicji Obywatelskiej w Słupsku, Słupsk 1997.
Majchrzak G., Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w świetle materiałów MSW, „Dzieje Najnowsze” 2002, nr 1.
Majer P., Milicja Obywatelska 1944–1957. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy, Olsztyn 2004.
Majer P., Milicja Obywatelska w systemie władzy PRL. Zarys problematyki i źródła, Toruń 2003.
Majer P., „Oczyszczanie” szeregów Milicji Obywatelskiej w latach 1944–1954 [w:] Między I a IV Rzeczpospolitą. Z dziejów lustracji na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. M.Korybut-Marciniak, P. Majer, Olsztyn 2009.
Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Koła Rodzin Milicyjnych – powstanie, organizacja i praca propagandowa, „Czasopismo Instytutu Studiów Kobiecych” 2017, nr 1/2.
Marek Ł., „Kler to nasz wróg”. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na terenie województwa katowickiego w latach 1956–1970, Katowice 2009.
Mezglewski A., Proces likwidacji niższych seminariów duchownych w latach 1959–1963, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2002, t. IV.
Misiejuk D., Akcja dekrucyfikacyjna w szkołach województwa opolskiego w 1958 r. Wstęp do zagadnienia, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2019, t. LXXIV.
Musiał F., Lasota M., Kościół zraniony. Proces księdza Lelity i sprawa kurii krakowskiej, Kraków 2003.
Musiał F., Operacja „Lato-79”. Zadania Służby Bezpieczeństwa w czasie pierwszej pielgrzymki Jana
Pawła II do Polski, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2012, nr 35.
Noszczak B., Antymilenium. Konflikt państwa z Kościołem na tle obchodów tysiąclecia chrztu Polski (1956–1966/1967), Warszawa 2020.
Noszczak B., Polityka władz PRL wobec izolowanego biskupa Czesława Kaczmarka (1953–1956), „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, nr 2.
Lasota M., Małopolska [w:] Milenium czy Tysiąclecie, red. B. Noszczak, Warszawa 2006.
Lewicka M., Geneza i przebieg protestu o krzyże w 1984 roku w Zespole Szkól Zawodowych we Włoszczowie, „Włoszczowskie Zeszyty Historyczne” 1996, nr 2.
Łatka R., Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów, Kraków 2012.
Łatka R., Prymas Stefan Wyszyński w okresie przełomu 1956–1957, „Saeculum Christianum” 2020, t. XXVII, nr 2.
Łatka R., Rywalizacja państwo–Kościół w czasie obchodów milenijnych na przykładzie Krakowa
(1965–1966) [w:] Pół wieku millenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów tysiąclecia chrztu Polski, red. B. Noszczak, Warszawa 2018.
Łatka R., Mackiewicz B., Zamiatała D., Kardynał Stefan Wyszyński 1901–1981, Warszawa 2019.
Pączek T., Akcja usunięcia krzyży w szkołach w województwie koszalińskim w 1958 r. Geneza, przebieg, represje [w:] Kościół katolicki w realiach władzy komunistycznej na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1989, red. T.Ceynowa i P.Knap, Szczecin 2011.
Pączek T., Aparat kontroli wewnętrznej zwalczający przestępczość w Milicji Obywatelskiej (1945–1990), „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 2018, nr 1/16.
Pączek T., Milicja Obywatelska w Słupsku i powiecie słupskim w latach 1945–1975, Słupsk 2014.
Pączek T., Weryfikacja funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej w powiecie słupskim w latach 1945–1949 [w:] Między I a IV Rzeczpospolitą. Z dziejów lustracji na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. M.Korybut-Marciniak, P. Majer, Olsztyn 2009.
Przybysz M., „Wczoraj w Nowej Hucie była straszna awantura…”, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2008, nr 1.
Raina P., Kardynał Wyszyński, t. 2: Losy więzienne, Warszawa 1995.
Ruzikowski T., Obchody milenijne w Warszawie i województwie warszawskim w 1966 roku [w:] Przebudować człowieka. Komunistyczne wysiłki zmiany mentalności, red. M. Kula, Warszawa 2001.
Ruzikowski T., Stan wojenny w Warszawie i województwie stołecznym 1981–1983, Warszawa 2009.
Rybarczyk P., „…każdego klerykała z milicji będziemy pędzić!”. Zwalczanie praktyk religijnych
wśród funkcjonariuszy KW MO w Bydgoszczy po Październiku 56, „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 2008, nr 1/6.
Stan wojenny w Polsce 1981–1983, red. A. Dudek, Warszawa 2003.
Stanuch Z., Walka o religię. Katechizacja szkolna i pozaszkolna na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1961, Szczecin 2014.
Stępień S., Obchody Milenium Chrztu Polski w 1966 r. w Warszawie w dokumentach aparatu bezpieczeństwa [w:] Warszawa. Miasto w opresji, red. K.Krajewski, M. Pietrzak-Merta, Warszawa 2010.
Śledzianowski J., Ksiądz Czesław Kaczmarek biskup kielecki 1895–1963, Kielce 1991.
Śmietanka-Kruszelnicki R., W obronie krzyża. Protest młodzieży Zespołu Szkól Zawodowych we
Włoszczowie w grudniu 1984 r., Kielce 2014.
Wasak A., Wawer B., Obrona krzyża w Miętnem. Wspomnienia, dokumenty, relacje, Radom 2004.
Wicenty D., Kiszczakowska „policja w policji”. O Zarządzie Ochrony Funkcjonariuszy (1985–1990), „Dzieje Najnowsze” 2016, nr 1.
Wiszowaty E., Duszpasterstwo policji. Studium pastoralno-teologiczne, Szczytno 2002.
Wojcieszyk E., Władze komunistyczne województwa poznańskiego wobec pierwszej pielgrzymki
Ojca Świętego do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie (3 czerwca 1979 r.) [w:] Papieskie pielgrzymki w PRL, red. W. Polak, J.Kufel, P. Ruchlewski, Gdańsk 2019.
Wydarzenia zielonogórskie w 1960 r., red. T. Dzwonkowski, Poznań–Warszawa–Zielona Góra 2010.
Żaryn J., Aresztowanie Prymasa Polski – okoliczności, przebieg, konsekwencje (1953–1956), „Studia Prymasowskie” 2007, t. 1.
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944–1989, Warszawa 2003.
https://ipn.gov.pl/pl/dla-mediow/komunikaty/12166,Oskarzony-Czeslaw-Kiszczak.html, dostęp 14 V 2020 r.
http://www.encysol.pl/wiki/Zwi%C4%85zek_Zawodowy_Funkcjonariuszy_Milicji_Obywatelskiej, dostęp 12 V 2020 r.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.