Tasks of the Citizens’ Militia Towards the Catholic Church (1944–1990)
Remembrance and Justice, Vol. 38 No. 2 (2021), pages: 603-630
Publication date: 2021-12-30
Abstract
The purpose of the article was to present the tasks of the Citizens’ Militia (MO) towards the Catholic Church in the years 1944–1990 as well as the attitude of MO officers to the performance of these tasks and the religiosity of the militiamen. In this text, an attempt
was made to present the evolution of the tasks of the militia against the Catholic Church, which increased from year to year. These tasks were assigned primarily by the public security apparatus, and then by the Security Service (SB). They mainly consisted in passing on information to the SB, assisting in SB activities, repressing clergy and the faithful in the form of filing requests for punishment and imposing fines. The Citizens’ Militia took part in many anti-church actions initiated by the state and party authorities. The author also tried to present religiosity among militiamen and to combat these attitudes by ministerial, militia and communist party authorities. The article was based primarily on archival and printed sources, which clearly show that the Militia was involved in fighting the Catholic Church in Poland.
References
Archiwum Akt Nowych
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie
Archiwum Państwowe w Koszalinie
Archiwum Państwowe w Koszalinie Oddział w Słupsku
Główne Archiwum Policji
Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, cz. 1: Lata 1945–1947, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1994.
Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, cz. 2: Lata 1948–1949, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1996.
Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949–1970, oprac. A. Dudek, A.Kochański, K. Persak, Warszawa 2000.
Instrukcje, wytyczne, okólniki dyrektor Departamentu V MBP dotyczące działań przeciwko Kościołowi katolickiemu w latach 1945–1953, wybór i oprac. A. Dziurok, ks. J. Marecki, F. Musiał, Kraków– Katowice 2012.
Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1962–1989.
Wybór dokumentów, red. A. Dziurok, F. Musiał, Kraków–Katowice 2017.
Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec Kościoła i związków wyznaniowych 1945– 1989, red. A. Dziurok, Warszawa 2004.
Obchody milenijne 1966 roku w świetle dokumentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, red. W Chudzik, I.Kielmel, I.Marczak, Warszawa 1998.
Operacja „Zorza”. Wizyta papieża Jana Pawła II w Katowicach w 1983 roku w dokumentach Służby
Bezpieczeństwa, wybór i oprac. A. Badura, G.Kołek, T. Marszałek, A. Przewłoka, Katowice–Warszawa 2019.
Operacja „Zorza II”. Służba Bezpieczeństwa i Komitet Wojewódzki PZPR wobec wizyty Jana
Pawła II w Trójmieście (czerwiec 1987), wstęp i red. S. Cenckiewicz, M. Kruk, oprac. S. Cenckiewicz, A. Chmielecki, M. Kruk, M. Krzencessa-Trichet, P. Semków, P. Wójtowicz, Warszawa–Gdańsk 2008.
Proces księdza biskupa Kaczmarka i innych członków ośrodka antypaństwowego i antyludowego.
Stenogram procesu odbytego przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie w dniach 14 IX–21 IX 1953 r., red. J. Siemianowski, Warszawa 1953.
Uroczystości milenijne w 1966 r. Sprawozdania urzędów spraw wewnętrznych, oprac. W.Chudzik, I. Marczak, A. Napieralski, M. Olkuśnik, Warszawa 1996.
Walka o krzyże. Miętne–Włoszczowa 1984, oprac. T.Krawczyk, C. Wilanowski, Warszawa 2004.
Wizyta Jana Pawła II w Polsce 1979. Dokumenty KC PZPR i MSW, wstęp i oprac. A. Friszke i M. Zaremba, Warszawa 2005.
Wyszyński S., Zapiski więzienne, Warszawa 2001.
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. II: 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006.
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. III: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008.
Brzechczyn K., Protesty przeciwko zdejmowaniu krzyży w szkołach województwa zielonogórskiego w sierpniu–wrześniu 1958 roku [w:] Kultura i społeczeństwo na Środkowym Nadodrzu w XIX i XX wieku, red. P. Bartkowiak, D.Kotlarek, Zielona Góra 2008.
Cenckiewicz S., Pomorze Gdańskie i Kujawy [w:] Stan wojenny w Polsce 1981–1983, red. A. Dudek, Warszawa, 2003.
Czepczyński W., W obronie krzyża w Miętnem, „Roczniki Humanistyczne” 2006, t. LIV, z. 2.
Dąbrowski M., Wydarzenia 26 czerwca 1959 r. w Kraśniku Fabrycznym. Przyczyny – przebieg – represje, Warszawa–Lublin 2020.
Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997.
Do prześladowania nie daliśmy powodu., Materiały z sesji poświęconej procesowi Kurii krakowskiej, red. R. Terlecki, Kraków 2003.
Dudek A., Krótkotrwała normalizacja w stosunkach Kościół–państwo (1956–1957), „Polska 1944– 1989. Studia i materiały” 1995, nr 1.
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce 1945–1989, Kraków 2003.
Dudek A., Marszałkowski T., Walki uliczne w PRL 1956–1989, Kraków 1999.
Dziurok A., „Wojny krzyżowe”. Katolicy świeccy w obronie krzyża i nauki religii, „Biuletyn IPN” 2018, nr 7/8.
Dziurok A., Tracz B., W obronie krzyża. Protest w Gliwicach w 1960 roku, Katowice–Gliwice– Warszawa 2020.
Gąsiorowski T., Walki o nowohucki krzyż w kwietniu 1960 r. w dokumentach Urzędu Bezpieczeństwa
Publicznego przechowywanych w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie [w:] Nowa Huta – miasto walki i pracy, red. R. Terlecki, M. Lasota, J. Szarek, Kraków 2002.
Gross R., Uprowadzenie kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej pod Liksajnami w 1966 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 1/29.
Gryz R., Biskup kielecki Czesław Kaczmarek w starciu z komunistycznym totalitaryzmem (1945– 1963), „Kieleckie Studia Teologiczne” 2005, nr 4.
Gucewicz D., Próba sił? Rok 1966 w Gdańsku. Milenium kontra Tysiąclecie, Gdańsk 2014.
Hałagida I., NSZZ „Solidarność” Regionu słupskiego (1980–1990), t. 1: Szkice do monografii, Gdańsk 2010.
Kiciński F., Wspomnienia byłego słuchacza Szkoły Oficerskiej CW MO w Słupsku [w:] Pierwszy kurs Szkoły Oficerskiej Centrum Wyszkolenia Milicji Obywatelskiej w Słupsku, Słupsk 1997.
Kładoczny P., Prawo jako narzędzie represji w Polsce Ludowej (1944–1956), Warszawa 2004.
Konkol K., Organy bezpieczeństwa wobec niższego seminarium duchownego w Słupsku, „Słupskie Studia Historyczne” 2014, nr 20.
Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii w polityce państwa 1944–1961, Białystok 1997.
Kozłowska A., Dwa dni z dziejów PRL. Wydarzenia z kwietnia 1960 r. w Nowej Hucie [w:] Stosunki między państwem a Kościołem rzymskokatolickim w czasach PRL, red. A.Chojnowski, M.Kula, Warszawa 1998.
Machura Z., Był tu wśród nas na słupskiej ziemi. Opowieść o ks. Janie Ziei, Słupsk 2007.
Maćkowiak B., Moje wspomnienia z nauki w Szkole Oficerskiej CW MO w Słupsku i z pierwszych dni służby po jej ukończeniu [w:] Pierwszy kurs Szkoły Oficerskiej Centrum Wyszkolenia Milicji Obywatelskiej w Słupsku, Słupsk 1997.
Majchrzak G., Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w świetle materiałów MSW, „Dzieje Najnowsze” 2002, nr 1.
Majer P., Milicja Obywatelska 1944–1957. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy, Olsztyn 2004.
Majer P., Milicja Obywatelska w systemie władzy PRL. Zarys problematyki i źródła, Toruń 2003.
Majer P., „Oczyszczanie” szeregów Milicji Obywatelskiej w latach 1944–1954 [w:] Między I a IV Rzeczpospolitą. Z dziejów lustracji na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. M.Korybut-Marciniak, P. Majer, Olsztyn 2009.
Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Koła Rodzin Milicyjnych – powstanie, organizacja i praca propagandowa, „Czasopismo Instytutu Studiów Kobiecych” 2017, nr 1/2.
Marek Ł., „Kler to nasz wróg”. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na terenie województwa katowickiego w latach 1956–1970, Katowice 2009.
Mezglewski A., Proces likwidacji niższych seminariów duchownych w latach 1959–1963, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2002, t. IV.
Misiejuk D., Akcja dekrucyfikacyjna w szkołach województwa opolskiego w 1958 r. Wstęp do zagadnienia, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2019, t. LXXIV.
Musiał F., Lasota M., Kościół zraniony. Proces księdza Lelity i sprawa kurii krakowskiej, Kraków 2003.
Musiał F., Operacja „Lato-79”. Zadania Służby Bezpieczeństwa w czasie pierwszej pielgrzymki Jana
Pawła II do Polski, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2012, nr 35.
Noszczak B., Antymilenium. Konflikt państwa z Kościołem na tle obchodów tysiąclecia chrztu Polski (1956–1966/1967), Warszawa 2020.
Noszczak B., Polityka władz PRL wobec izolowanego biskupa Czesława Kaczmarka (1953–1956), „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, nr 2.
Lasota M., Małopolska [w:] Milenium czy Tysiąclecie, red. B. Noszczak, Warszawa 2006.
Lewicka M., Geneza i przebieg protestu o krzyże w 1984 roku w Zespole Szkól Zawodowych we Włoszczowie, „Włoszczowskie Zeszyty Historyczne” 1996, nr 2.
Łatka R., Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów, Kraków 2012.
Łatka R., Prymas Stefan Wyszyński w okresie przełomu 1956–1957, „Saeculum Christianum” 2020, t. XXVII, nr 2.
Łatka R., Rywalizacja państwo–Kościół w czasie obchodów milenijnych na przykładzie Krakowa
(1965–1966) [w:] Pół wieku millenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów tysiąclecia chrztu Polski, red. B. Noszczak, Warszawa 2018.
Łatka R., Mackiewicz B., Zamiatała D., Kardynał Stefan Wyszyński 1901–1981, Warszawa 2019.
Pączek T., Akcja usunięcia krzyży w szkołach w województwie koszalińskim w 1958 r. Geneza, przebieg, represje [w:] Kościół katolicki w realiach władzy komunistycznej na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1989, red. T.Ceynowa i P.Knap, Szczecin 2011.
Pączek T., Aparat kontroli wewnętrznej zwalczający przestępczość w Milicji Obywatelskiej (1945–1990), „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 2018, nr 1/16.
Pączek T., Milicja Obywatelska w Słupsku i powiecie słupskim w latach 1945–1975, Słupsk 2014.
Pączek T., Weryfikacja funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej w powiecie słupskim w latach 1945–1949 [w:] Między I a IV Rzeczpospolitą. Z dziejów lustracji na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. M.Korybut-Marciniak, P. Majer, Olsztyn 2009.
Przybysz M., „Wczoraj w Nowej Hucie była straszna awantura…”, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2008, nr 1.
Raina P., Kardynał Wyszyński, t. 2: Losy więzienne, Warszawa 1995.
Ruzikowski T., Obchody milenijne w Warszawie i województwie warszawskim w 1966 roku [w:] Przebudować człowieka. Komunistyczne wysiłki zmiany mentalności, red. M. Kula, Warszawa 2001.
Ruzikowski T., Stan wojenny w Warszawie i województwie stołecznym 1981–1983, Warszawa 2009.
Rybarczyk P., „…każdego klerykała z milicji będziemy pędzić!”. Zwalczanie praktyk religijnych
wśród funkcjonariuszy KW MO w Bydgoszczy po Październiku 56, „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 2008, nr 1/6.
Stan wojenny w Polsce 1981–1983, red. A. Dudek, Warszawa 2003.
Stanuch Z., Walka o religię. Katechizacja szkolna i pozaszkolna na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1961, Szczecin 2014.
Stępień S., Obchody Milenium Chrztu Polski w 1966 r. w Warszawie w dokumentach aparatu bezpieczeństwa [w:] Warszawa. Miasto w opresji, red. K.Krajewski, M. Pietrzak-Merta, Warszawa 2010.
Śledzianowski J., Ksiądz Czesław Kaczmarek biskup kielecki 1895–1963, Kielce 1991.
Śmietanka-Kruszelnicki R., W obronie krzyża. Protest młodzieży Zespołu Szkól Zawodowych we
Włoszczowie w grudniu 1984 r., Kielce 2014.
Wasak A., Wawer B., Obrona krzyża w Miętnem. Wspomnienia, dokumenty, relacje, Radom 2004.
Wicenty D., Kiszczakowska „policja w policji”. O Zarządzie Ochrony Funkcjonariuszy (1985–1990), „Dzieje Najnowsze” 2016, nr 1.
Wiszowaty E., Duszpasterstwo policji. Studium pastoralno-teologiczne, Szczytno 2002.
Wojcieszyk E., Władze komunistyczne województwa poznańskiego wobec pierwszej pielgrzymki
Ojca Świętego do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie (3 czerwca 1979 r.) [w:] Papieskie pielgrzymki w PRL, red. W. Polak, J.Kufel, P. Ruchlewski, Gdańsk 2019.
Wydarzenia zielonogórskie w 1960 r., red. T. Dzwonkowski, Poznań–Warszawa–Zielona Góra 2010.
Żaryn J., Aresztowanie Prymasa Polski – okoliczności, przebieg, konsekwencje (1953–1956), „Studia Prymasowskie” 2007, t. 1.
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944–1989, Warszawa 2003.
https://ipn.gov.pl/pl/dla-mediow/komunikaty/12166,Oskarzony-Czeslaw-Kiszczak.html, dostęp 14 V 2020 r.
http://www.encysol.pl/wiki/Zwi%C4%85zek_Zawodowy_Funkcjonariuszy_Milicji_Obywatelskiej, dostęp 12 V 2020 r.
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.