Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Obóz przy ul. Przemysłowej w Łodzi i powojenne rozliczenia z jego historią
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 39 Nr 1 (2022), strony: 523-538
Data publikacji: 2022-06-30
https://doi.org/10.48261/pis223924
PDF
Abstrakt
Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt zwany potocznie obozem przy ul. Przemysłowej w Łodzi, funkcjonujący od grudnia 1942 do 19 stycznia 1945 r., był miejscem wyjątkowym. Tylko tutaj bowiem, w warunkach porównywalnych do obozów koncentracyjnych, przetrzymywano wyłącznie dzieci. Artykuł przybliża sytuację, w jakiej znaleźli się małoletni więźniowie, oraz historię tego okrutnego miejsca. Najważniejszym tematem jest jednak powojenne rozliczenie z historią obozu, głównie w postaci procesów sądowych oprawców znęcających się nad dziećmi. Poznajemy także, w jaki sposób w czasach powojennych manipulowano historią obozu w celu osiągnięcia pożądanych efektów propagandowych i jak w instrumentalny sposób traktowano jego historię i ofiary. Autor odnosi się bardzo krytycznie do treści jedynej monografii obozu autorstwa Józefa Witkowskiego oraz szczegółowo opisuje głośną sprawę sądową Eugenii Pol z lat 1970–1976. Została ona wówczas skazana na 25 lat więzienia. Do dzisiaj trudno stwierdzić, czy obozowa nadzorczyni była faktycznie bezwzględną oprawczynią, czy ofiarą sądowej zbrodni. Nie rozstrzygając definitywnie tej kwestii, autor pokazuje, w jaki sposób nierzetelne prowadzenie procesu sądowego Eugenii Pol utrudnia dzisiaj poszukiwanie prawdy i jest pretekstem do kolejnych przekłamań i manipulacji.
Słowa kluczowe
obóz przy ul. Przemysłowej • Jugendverwahrlager • okupacja • Łódź • Specjalne Sądy Karne • „sierpniówki” • Eugenia Pol vel Genowefa Pohl • Eugenia Pol • Genowefa Pohl camp on Przemysłowa Street • Jugendverwahrlager • occupation • German occupation • Łódź • Special Criminal Courts • ”August decree” • Eugenia Pol vel Genowefa Pohl • Eugenia Pol • Genowefa Pohl
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, 209/1165–1166, Specjalny Sąd Karny na Okręg Apelacyjny Warszawski z siedzibą w Łodzi, Akta
w sprawie: Sydonia Bajer; 209/1167–1168, Specjalny Sąd Karny na Okręg Apelacyjny Warszawski z siedzibą w Łodzi, Akta
w sprawie: Edward August.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział Łódź, 225/52, Korespondencja Biura Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi w sprawie wydawania zaświadczeń o pobycie w obozie dla dzieci i młodzieży przy ul. Przemysłowej w Łodzi w okresie okupacji niemieckiej za lata 1967–1971, t. 1–2; 540/1, Akta śledztwa przeciwko: Pol Eugenia, t. 1–23; 91/206, Sąd Wojewódzki w Łodzi; 503/106, t. 1‒28, Akt prokuratora w sprawie przeciwko: Pol/Pohl Eugenia.
Birt M., Dekret sierpniowy PKWN z 1944 roku jako instrument legalizacji władzy komunistycznej w Polsce, „Acta Universitatis Wratislaviensis – Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2019, t. 41, nr 4.
Czyżewski A, Czerwono-biało-czerwona Łódź. Lokalne wymiary polityki pamięci historycznej w PRL, Warszawa 2021.
Czyżewski A., Eugenia Po(h)l i „Mały Oświęcim” w Łodzi, „Sensus Historiae”, vol. 43 (2021/22).
Czyżewski A., Obóz dziecięcy w Łodzi jako element polityki pamięci historycznej PRL [w:] Łódź pod okupacją 1939–1945, red. T. Toborek, M. Trębacz, Łódź–Warszawa 2018.
Galiński A., Zbrodnicza likwidacja więzienia w Radogoszczu 17–18 I 1946 r., „Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi-IPN”, 1989, t. 1.
Hrabar R., Tokarz Z., Wilczur J.E., Czas niewoli, czas śmierci. Martyrologia dzieci polskich w okresie okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1979.
Hrabar R., Obóz dla dzieci i młodzieży w Łodzi przy ul. Przemysłowej (Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt) [w:] Zbrodnie hitlerowskie wobec dzieci i młodzieży Łodzi oraz okręgu łódzkiego, Łódź 1979, s. 113–134.
Kozłowicz T., Karny obóz pracy dla dzieci i młodzieży w Łodzi [w:] Zbrodnie hitlerowskie na dzieciach i młodzieży polskiej 1939–1945, red. Z. Tokarz, Warszawa 1969.
Łódź przywraca pamięć. Obóz koncentracyjny „na Przemysłowej” był hitlerowskim tworem, do którego zwożono polskie dzieci z całego kraju, wywiad z J. Sowińską-Gogacz w tygodniku „W Polityce”, https://wpolityce.pl/polityka/170349-lodz-przywraca-pamiec-oboz-koncentracyjny-na-przemyslowej-byl-hitlerowskim-tworem-do-ktorego-zwozono-polskie-dzieci-z-calego-kraju, dostęp 17 VI 2019 r.
Ossowski A., Proces Eugenii Pol a historia Polen-Jugendverwahrlager [w:] Łódź pod okupacją 1939–1945, red. T. Toborek, M. Trębacz, Łódź–Warszawa 2018.
Romanowska E., Przekształcenia w powszechnym wymiarze sprawiedliwości w Polsce w latach 1944–1956, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2016, t. 68, z. 2.
Sawicki J., O prawie sądów specjalnych [w:] Wymiar sprawiedliwości w odrodzonej Polsce, Warszawa 1945.
Torański B., Sowińska-Gogacz J., „Mały Oświęcim”. Dziecięcy obóz w Łodzi, Poznań 2020.
Witkowski J., Hitlerowski obóz koncentracyjny dla małoletnich w Łodzi, Wrocław 1975.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Inne teksty tego samego autora
- Tomasz Toborek, Likwidacja Konspiracyjnego Wojska Polskiego w Łódzkiem w latach 1945–1951 , Pamięć i Sprawiedliwość: Tom 5 Nr 1 (2004)
